نرخ رشد جمعیت به معنای تغییرات سالانه در شمار جمعیت یک کشور که متأثر از میزان تولدها، مرگ و میرها و مهاجرت است. آمار موالید و مرگ و میر دو مؤلفه‌ای هستند که تأثیر مستقیمی بر موضوع رشد جمعیت دارند.
رشد جمعیت از دهه 90 به شدت با کاهش مواجه شد و ایران را در آستانه یک بحران جمعیتی قرار دارد، به نحوی که متخصصان نسبت به سالمندی جمعیت در آینده هشدار داده‌اند. نرخ رشد جمعیت در سال ۹۵، ۱.۲۴ درصد بود اما در سال ۹۹ به ۰.۶ درصد رسیده است، عددی که نشان‌دهنده بروز کمترین نرخ رشد جمعیت در کشور بوده و زنگ خطر بزرگی برای ما محسوب می‌شود.
برخی متخصصان پیش‌بینی می‌کنند که در سال ۱۴۲۰ الی ۱۴۲۵ نرخ رشد جمعیت صفر شود گرچه که به گفته آنها تغییرات سریع نرخ رشد براثر شیوع کرونا، سبک زندگی و مسائل فرهنگی این موضوع را زودتر رقم خواهد زد به طوری که تا ۱۰ سال آینده میزان رشد جمعیت کشور صفر و پس از آن جمعیت کشور کاهش می‌یابد.
از سوی دیگر کاهش شدید نرخ رشد جمعیت حاکی از آن است که در حال افول جمعیتی و گذار از جوانی به سالخوردگی هستیم. بر اساس آمارهای رسمی و گزارش سازمان ثبت احوال، در سال 1398 در کشور 170 هزار نوزاد کمتر از سال 1397 به دنیا آمده است و در سال 99 نسبت به 98، حدود 80 هزار نوزاد کمتر متولد شده است. وضعیت باروری و فرزندآوری در کشور به‌گونه‌ای است که زیر باروریِ سطح جانشینی (RLF) جمعیت در کشور و حتی باروری سطح جانشینی متعارف است.
در سال 1335 میانه سنی جمعیت 20.2 سال بوده و در سال 95، میانه سنی حدود 30 سال محاسبه شده است که نشان می‌دهد جمعیت ایران قریب به 10 سال پیرتر شده است؛ با افزایش روند سالخوردگی و سالمندی، جمعیت کشور نیاز به مراقبت و هزینه بیشتری دارد و باید برنامه‌های اساسی برای جلوگیری از این روند اتخاذ کرد.
یکی از مهم‌ترین دلایل کاهش رشد جمعیت ایران ناشی از کاهش باروری است. در سال ۱۳۶۵ میانگین باروری کل در ایران ۶.۷ فرزند و در حال حاضر به ۱.۷ یا ۱.۸ فرزند رسیده است؛ لذا می‌توان گفت تحول اساسی که در جمعیت ایران اتفاق افتاده نرخ باروری است که باعث شده این نرخ در ایران کاهش یابد. زمانی که باروری کم می‌شود، رشد جمعیت نیز کاهش می‌یابد . کاهش رشد جمعیت به همین میزان باقی نمی‌ماند و به تدریج به همراه کاهش باروری، کم می‌شود و زمانی به صفر می‌رسد، سپس منفی می‌شود؛ رشد جمعیتِ منفی باعث می‌شود که جمعیت در درازمدت از بین برود.
از آنجایی که جمعیت یکی از شاخصه‌های مهم اقتدار، پیشرفت اقتصادی و بستری برای رشد و شکل‌گیری سرمایه اجتماعی است کاهش چشمگیر جمعیت ایران می‌تواند تبعات جبران‌ناپذیری بر سرنوشت کشور داشته باشد. با این حال نمی‌توان مشکلات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی ایران را در بی‌انگیزگی و ناتوانی جوانان از ازدواج و فرزندآوری نادیده گرفته و بدون ایجاد زیرساخت‌های لازم از جوانان امروز خواست که دست به ازدواج‌هایی با آینده نامعلوم بزنند.