حاشیه نشینی یکی از معضلات اجتماعی و البته مخصوص مناطق شهری است. بنابریک تعریف مناطق حاشیه‌ای بافت‌هایی هستند که عمدتا مهاجرین روستایی و تهیدستان شهری را در خود جای داده و بدون مجوز و خارج از برنامه‌ریزی رسمی و قانونی توسعه شهری (طرح‌های جامع و تفصیلی) در درون یا خارج از محدوده قانونی شهرها به وجود آمده‌اند، ساختمان‌های ساخته شده در این مناطق عمدتا فاقد سند مالکیت بوده و از نظر ویژگی‌های کالبدی و برخورداری از خدمات رفاهی، اجتماعی و فرهنگی و زیرساخت‌های شهری شدیدا دچار کمبود هستند.
در تعریفی دیگر حاشیه نشینی یک مفهوم ذهنی بوده و مصادیق آن از شهری به شهر دیگر و از کشوری تا کشور دیگر متفاوت است اما در ساده ترین تعریف منطقه حاشیه‌ای یک زیستگاه انسانی پرجمعیت است که مساکن موجود در آن استاندارد نبوده و محلات آن کثیف و آلوده هستند.
در واقع ویژگی مشترک این تعاریف نبود زیرساخت‌های مورد نیاز برای زیست انسان در این مناطق است.
حاشیه نشینی در شهرهای ایران اما عمدتاً به صورت شهرک نشینی در حومه شهرها و همچنین آلونک نشینی دیده می شود. شهرک های حاشیه نشینان در اصل «روستای شهر» یا «شهرک های روستا گونه درون شهر» هستند.
نخستین علت این پدیده در سطح کلان را باید ساختاری دانست که ساز و کارهای تبعیض آمیز و فقر را بر پایه توزیع غیر عادلانه منابع قدرت، ثروت و درآمد رقم زده است. از سوی دیگر خشکسالی روز افزون در ایران و از بین رفتن مشاغل کشاورزی روستاییان از دیگر مواردی است که باعث مهاجرت روستاییان به شهرها و به‌ویژه به حاشیه شهرها می‌شود.
مناطق حاشیه شهری در محرومیت کامل از خدمات شهری و بهداشتی بوده و به دلیل نبود نظارت‌های اجتماعی و بهداشتی لازم و به دلیل تراکم جمعیت ناهمگون و با اختلاف فرهنگی قابل توجه مناطق مناسبی برای رشد انواع بیماری‌ها و نیز آسیب‌ها و بزه‌های اجتماعی هستند. در واقع حاشیه‌نشینان به دلیل عدم حضور در برنامه‌های شهری و رفاهی دچار انزوای اجتماعی می‌شوند، انزوایی که در کنار فقر اقتصادی در نهایت می‌تواند به بروز و ظهور انواع بزه‌ها و آسیب‌ها در این مناطق منجر شود.
بررسی‌های وزارت بهداشت هم نشان داده است که سلامتی مردم ساکن در این مناطق، در كنار درآمد پایین، سرمایه انسانی پایین، سواد پایین و سرمایه اجتماعی پایین، از جمله مصادیق فقر شهری هستند كه در حاشیه نشینی بروز پیدا می كنند و در معرض تهدید جدی است.
سازمان‌های بین‌المللی در برآوردهای خود اعلام کرده‌اند که بیش از یک میلیارد نفر از مردم یعنی در حدود ۳۲ درصد جوامع شهرنشین در حاشیه شهرها زندگی می‌کنند. حاشیه نشینی گسترده امروزی در جهان از دهه ۹۰ میلادی شروع به رشد کرده است و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ به بیش از ۲ میلیارد نفر افزایش پیدا کند.
سابقه حاشیه نشینی در ایران مدرن اما به سال‌های ۱۳۰۰ باز می‌گردد. در خوش‌بینانه‌ترین برآوردها از کل جمعیت حاشیه‌نشین در جهان، حدود ۱۰ میلیون نفر آن در ایران زندگی می‌كنند. این افراد تاکنون در ۷۰۰ سکونتگاه غیررسمی در کشور شناسایی شده اند. براساس سرشماری صورت گرفته توسط مراکز بهداشت دانشگاه‌ها و دانشکده های علوم پزشکی کشور، جمعیت ساکن در سکونت گاه های غیررسمی، کل جمعیت حاشیه شهرها و ساکنین شهرهای ۲۰ تا ۵۰ هزار نفر در بهمن ماه ۱۳۹۳ برابر با ۱۵ میلیون و ۲۱۲ هزار و ۲۲۶ نفر است كه ۴۹۳۱۹۵۶ نفر آن مربوط به جمعیت شهرهای ۲۰ تا ۵۰ هزار نفر و ۱۰۲۸۰۲۷۰ نفر نیز ناظر بر جمعیت حاشیه شهر یا سکونتگاه غیررسمی است.
این موضوع نشان از گسترش روزافزون و بی‌رویه مساله حاشیه نشینی در کشور ما دارد. با این نگاه می‌توان گفت که ساخت شهرک‌های اقماری و مساکن مهر هم به جای تامین مسکن مورد نیاز دهک‌های پایین جامعه به رشد حاشیه نشینی دامن زد چه آنکه این مساکن بدون توجه به ساختارهای فرهنگی و اجتماعی ساخته شد.
به هر حال حاشیه نشینان قربانیان اصلی مشکلات اقتصادی کشور و به دنبال آن تنگناهای اقتصادی شهروندان روستایی و شهری هستند، افرادی که زندگی سالم خود را به ناچار و به دنبال یافتن شغل مناسب در شهرهای بزرگ یا یافتن مسکن کم‌هزینه ترک کرده و به مناطق حاشیه ای شهر پناه می‌برند و در سایه زندگی در چنین شرایطی با انواع معضلات اجتماعی و محیطی مواجه می‌شوند.