بحران کم‌آبی در کشور

حتما بار‌ها و بار‌ها دیده‌اید که فردی شلنگ آب به دست در حال شستن کوچه و خیابان است، فرد به هوای نظافت ساختمان از آب به عنوان جارو استفاده می‌کند، در واقع کارگرانی که اقدام به نظافت ساختمان‌ها می‌کنند بدون توجه به شرایط کم آبی، این مایه حیات را هدر می‌دهند، شاید در ساختمان شما هم اینگونه باشد! این وظیفه ماست که به آن‌ها یادآوری کنیم آب کم است آن را هدر ندهید.

کم آبی در ایران معضلی است که از روزگاران کهن گریبان کشور را گرفته، از این رو ایرانیان خود را با این شرایط هماهنگ کردند و به این ترتیب از سال‌های خشک و کم باران جان سالم به در بردند و با همین شرایط تمدن‌های بزرگی را شکل دادند، اما امروزه و در دنیای پیشرفته امروزی، گویی دیگر انسان از پس این مشکل بر نمی‌آید که می‌تواند عوامل متعددی داشته باشد از جمله سوء مدیریت و درست مصرف نکردن از منابع آبی، چون با افزایش جمعیت نیاز به مواد غذایی نیز بیشتر شد، از این رو زمین‌های زیادی به مزارع کشاورزی و باغات مختلف تبدیل شد که همه آن‌ها برای بارور شدن به آب نیاز داشتند از همان جا بود که ناقوس مرگ منابع آبی کشور به صدا در آمد و اکنون دیگر نفس‌های آخر را می‌کشد.

از طرفی هم حدود دو سالی است که با شیوع ویروس کرونا مواجه هستیم که پزشکان و متخصصان امر یکی از راه‌های جلوگیری از ابتلا به این بیماری را شستن دست‌ها آنهم به مدت حداقل ۲۰ ثانیه می‌دانند از آنجا که ما ایرانیان هنگام شستن دست عادت به بستن شیر آب نداریم، از این رو حجم زیادی از آب هم از این طریق هدر می‌رود به طوری که بر اساس اعلام سازمان‌های مرتبط؛ شیوع بیماری کرونا باعث تغییر الگوی مصرف آب خانوار‌ها شده و میزان مصرف آب شرب در کشور را ۳۵ درصد افزایش داده که این رقم در تهران بین ۱۰ تا ۱۲ درصد است.

این در حالیست که متوسط بارندگی در جهان حدود ۸۶۰ میلیمتر است در حالی که متوسط درازمدت این رقم در ایران ۲۵۰ میلیمتر است، این یعنی که میزان منابع آبی ما محدود است پس باید مراقب مصرف آب خود باشیم.

جالب است بدانید که متوسط مصرف جهانی آب ۱۵۰ لیتر است، اما در ایران این سرانه مصرف تقریبا دو برابر است در حالیکه متوسط بارندگی ما بسیار کمتر از سرانه جهانی است؛ کشور‌های اتحادیه اروپا به طور متوسط چند برابر ایران آب قابل استحصال در اختیار دارند، اما هیچ کدام از آن‌ها چنین رقمی مصرف نمی‌کنند. در میان کشور‌های اروپایی، سوئد با ۲۰۲ لیتر و لهستان با ۹۸ لیتر، به ترتیب بیشترین و کمترین سرانه مصرف آب را دارند.

حال در کنار این مسائل کمبود بارندگی و خشکسالی دو دهه گذشته در کشور را هم اضافه کنید، سال به سال از میزان بارندگی‌ها کاسته می‌شود، آخرین آماری که شرکت مدیریت منابع آب ایران منتشر کرده تا اول خرداد ماه ۱۴۰۰ میزان بارندگی‌هایی که اتفاق افتاده ۳۶ درصد کمتر از میانگین ۵۲ ساله بوده است که بدترین وضعیت را حوضه آبخیز بخش شرقی دارد که در تقسیم بندی وزارت نیرو به آن مرز شرقی می‌گویند که حدود ۵۵ درصد نسبت به میانگین بلند مدت کمتر بوده و بهترین وضعیت را حوضه آبریز دریاچه ارومیه دارد که میزان ریزش‌های آسمانی آن فقط ۷ درصد کمتر از میانگین بلند مدت است.

همه این شرایط به ما می‌گوید که دیگر وقتمان برای تلف کردن آب تمام شده و نباید از آب به عنوان جارو استفاده کنیم؛ اگر به همین روال پیش رویم تا چند سال آینده بخش زیادی از کشور به بیابان تبدیل می‌شود و تمدن چندین هزار ساله ایرانیان از بین می‌رود

محمد درویش رییس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی سازمان علمی، تربیتی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: ایران کشوری با اقلیم خشک است بنابراین همیشه منابع آبی در آن محدوده بوده، اما اجداد ما چگونه توانستند با این شرایط طی قرن‌ها دوام بیاورند و این تمدن غنی را حفظ کنند که به درک آنان از شرایط و استفاده بهینه از منابع موجود بر می‌گردد که فناوری قنات یکی از آن‌ها است.

---

بیشتر بخوانید:بیش از ۷۰۰ روستای محروم از آب در خوزستان

---

وی درباره اینکه چرا این فناوری به فراموشی سپرده شده توضیح داد: به توان مهندسی خود مغرور شدیم و گفتیم که چه نیازی است که فقط اکتفا کنیم به استحصال سالانه ۲۰ میلیارد متر مکعب آب از طریق شبکه قنات‌ها و چرا نرویم سراغ اینکه با موتورپمپ‌ها آب بیشتری را از سفره‌های آب زیریزمینی خارج کنیم؛ چرا نرویم سراغ سدسازی‌ها و آب بیشتری را در بالادست ذخیره کنیم؛ چرا نرویم سراغ انتقال آب و از این حوضه به آن حوضه آب را ببریم، در واقع به جای اینکه از قانون طبیعت پیروی کنیم در برابر این قوانین قد علم کردیم.

درویش اظهار داشت: وقتی مدیریت بدون فهم بوم شناختی پیش رود به مرور مشکلات زیادی پیش می‌آید، در ۱۴ سال گذشته ۷۴ میلیارد متر مکعب بیشتر از چیزی که باید از سفره‌های آب زیرزمینی برداشت می‌کردیم آب بیرون کشیدیم، یعنی ۷۴ میلیارد متر مکعب تراز منفی ایجاد کردیم و این هیچ سنخیتی با میزان سفره‌های آب زیر زمینی ما ندارد، به بهانه تولید بیشتر در بخش کشاورزی این کار را کردیم، اما کشاورزی ما یکی از هدر دهنده‌ترین بخش‌ها نه فقط در کشور ما بلکه در دنیاست یعنی ما نتوانستیم در این حوزه خوب عمل کنیم.

عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع ادامه داد: آخرین آماری که شرکت مدیریت منابع آب ایران منتشر کرد تا اول خرداد ماه ۱۴۰۰، میزان بارندگی‌هایی که اتفاق افتاده ۳۶ درصد کمتر از میانگین ۵۲ ساله بود که بدترین وضعیت را حوضه آبخیز بخش شرقی دارد که در تقسیم بندی وزارت نیرو به آن مرز شرقی می‌گویند و بهترین وضعیت را حوضه آبریز دریاچه ارومیه دارد که میزان ریزش‌های آسمانی آن فقط هفت درصد کمتر از میانگین بلند مدت است، اما در حوضه شرقی ۵۵ درصد میزان ریزش‌های آسمانی کمتر از میانگین بلند مدت بود که بدترین وضعیت کشور اکنون در آن منطقه است که استان سیستان و بلوچستان در این حوضه قرار می‌گیرد.

وی ادامه داد: وضعیت حوضه‌ای که بیشتر کلانشهر‌های کشور مانند تهران، کرج، اصفهان، قم و قزوین در آن واقع شده اند، شبیه میانگین کشوری است یعنی منفی ۳۶ درصد با کمبود بارندگی در آن حوضه روبرو هستیم، بالاترین میزان بارندگی که اتفاق افتاده در شهرستان انزلی است که ۶۶۰ میلیمتر بوده و کمترین میزان بارندگی در بندرعباس با ۲۲ میلیمتر گزارش شده است.

درویش با بیان اینکه این وضعیت کشور است، اظهار داشت: البته سال‌های به مراتب وخیم‌تر از امسال را هم تجربه کردیم و توانستیم جان سالم به در ببریم اکنون هم این امکان وجود دارد، با توجه به اینکه همه نیاز آب شرب کشور حدود هشت میلیارد متر مکعب است این میزان تقریبا یعنی همان هشت درصد آب قابل استحصال کشور، بنابراین اگر مدیریت درستی وجود داشته باشد قاعدتا نباید مشکلی به نام کمبود آب شرب داشته باشیم، فقط کافی است برخی اقدامات موثر انجام شود مثلا به کشاورزان اعلام شود که کشت دوم نداشته باشند، کشت‌های پرمصرف متوقف شود و اگر چیزی حدود ۳۰ درصد از حقابه بخش کشاورزی کم شود بقیه بخش‌های کشور می‌توانند به راحتی این دوره را پشت سر بگذارند.

وی تاکید کرد: مساله این است که وزارت نیرو بین کاربران خود سرمایه اجتماعی و اعتماد ایجاد نکرده تا در چنین روز‌هایی بتواند از این ظرفیت استفاده کند، در واقع مردم می‌بیند چه ترسالی باشد چه خشکسالی چه زمستان باشد چه تابستان باشد با کمبود انرژی، برق و آب روبرو هستیم یعنی اینطور به نظر می‌رسد که خیلی هم به شرایط ربط ندارد.

رییس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت یونسکو گفت: مثلا در زمستان خاموشی‌ها بود، چون می‌گفتند مجبوریم مازوت مصرف کنیم، اما به خاطر آلودگی مصرف نمی‌کنیم پس خاموشی داریم، اکنون می‌گویند سد‌ها آب ندارند در نتیجه نمی‌توانند نیروی برقابی تولید کنند در حالی که سد‌ها کلا ۱۰ تا ۱۲ درصد برق کشور را تامین می‌کردند و مهمتر از همه اینکه چرا نرفتیم به سمت استحصال انرژی‌های خورشیدی و بادی که در چنین شرایطی با مشکل روبرو نباشیم در حالی که از برنامه ۵ ساله چهارم دولت موظف بود سالانه ۵ هزار مگاوات برق تولید کند که اگر عملی می‌شد الان می‌توانستیم ۱۵ هزار مگاوات برق از طریق انرژی خورشیدی و بادی داشته باشیم.

وی تاکید کرد: اگر به تکالیف برنامه‌های پنج ساله عمل می‌کردیم اکنون دیگر کشور اینقدر محتاج این نبود که اگر بارندگی نشود تامین برق کم شود و یا خاموشی اینگونه کشور را دچار عذاب کند و یا اینکه از مردم بخواهند بخشی از آب مورد نیاز خود را صرف تولید انرژی در نیروگاه‌های حرارتی که یکی از پرمصرف‌ترین صنایع است بشود این یک پارادوکس جدی در کشور است که ۳۰۰ روز آفتابی داریم، اما چرا باید فقط از نیروگاه‌های حرارتی برق تولید کنیم و چرا نمی‌رویم سراغ مزیت اصلی کشور که انرژی خورشیدی و بادی است.

وی اظهارداشت: اکنون در کشور زیر یک درصد از انرژی‌ها تجدید پذیر تولید می‌شود که عمدتا انرژی بادی از طریق نیروگاه‌های منجیل و بینالود است که تامین می‌شود و خیلی عقب‌تر از برنامه‌های پنج ساله و تعهدات آن هستیم.

درویش تصریح کرد: در واقع مردم خیلی تحت تاثیر رفتارها، مقررات و آیین نامه‌های دولتی رفتار می‌کنند، یکی از سوالات رایج مردم این است که اگر واقعا با کمبود آب روبرو هستیم چرا همچنان ۳۰ درصد آب در شبکه‌های لوله کشی شهری باید هدر رود؟ چرا هیچ تلاشی برای مرمت این لوله‌ها صورت نمی‌گیرد، چرا به ساخت تصفیه خانه‌ها سرعت داده نمی‌شود؟ چرا سیستم بازچرخانی آب ما تا این حد کند است؟ چرا سالانه بیش از ۳۰ میلیارد متر مکعب آب در قالب پساب یا آب خاکستری (آب ماشین ظرفشویی، شست و شوی میوه) از دست می‌رود که علاوه بر آن کیفیت منابع زیرزمینی و آب‌های سطحی ما را آلوده می‌کند، اگر واقعا با کمبود آب روبرو هستیم چرا همچنان بالاترین میزان ضایعات بخش کشاورزی در ایران است که ۳۰ درصد است یعنی ۶ برابر استاندارد جهانی، با این هدررفت یعنی ۲۶ میلیارد متر مکعب از آبی که به بخش کشاورزی اختصاص می‌دهیم از بین می‌رود که در این میان نداشتن سردخانه به اندازه کافی، کمبود سیلو، روش‌های نادرست بشته بندی و حمل و نقل صحیح هم نقش دارند و این یعنی اینکه نیمی از ظرفیت سد‌های کشور هدر می‌رود.

وی افزود: دولت می‌تواند با وضع قوانینی که به نفع محیط زیست مردم و نحوه مصرف صحیح است ترغیب کند؛ مثلا شهرداری‌ها شرط پایان کار ساختمان‌ها را می‌توانند نصب کنتور‌های جداگانه آب برای هر واحد تعیین کنند مانند کنتور گاز که هر خانواده‌ای مسوول میزان مصرف خودش است، اما آب اینطور نیست یک کنتور مثلا برای ۲۰ خانواده است و مبلغ را هم تقسیم بر تعداد می‌کنند حال اگر در این شرایط یک خانواده رعایت نکند مثلا همسایه کناری هم رعایت نمی‌کند، چون می‌گوید صرفه جویی من فایده‌ای ندارد، این‌ها نکاتی است که اگر دولت رعایت کند مردم هم به صورت خودکار در مصرف آب صرفه جویی خواهند کرد.

درویش درباره اینکه برخی ادعا می‌کنند که کشور از هشت سال پیش وارد یک دوره خشکسالی ۳۰ ساله شده، گفت: اینکه گفته شده کشور از هشت سال پیش وارد یک دوره خشکسالی ۳۰ ساله شد درست نیست، اول می‌گفتند که کشور وارد دوره خشکسالی ۳۰ ساله شده، اما ما دو سال ترسالی داشتیم یا در حوضه آبخیز دریاچه ارومیه سه سال ترسالی داشتیم، کلا در کشوری مانند ایران که در مناطق خشک قراردارد دوره‌های خشکسالی یا ترسالی قابل پیش بینی نیست.