استاد احمد عابدینی: بهترین راهکار تحقق عدالت، استفاده از تخصص است

جامعه ۲۴-حجت الاسلام والمسلمین احمد عابدینی، استاد حوزه علمیه بیان کرد: مقایسه آنچه دین بر آن تأکید دارد و آنچه امروز در جامعه شاهد آن هستیم، روشن می‌کند که عدالت در بسیاری از ابعاد پیاده نشده است؛ اکثر مردم جامعه زیر خطر فقر هستند.

وی معتقد است: اقداماتی که در مسیر عدالت انجام دادیم، چون در این زمینه‌ها تخصص نداشتیم به نتیجه نامطلوبی رسیدیم، باید به متخصصین اعتماد کرد، راه حل رفع مشکلات را از آنان پرسید و به آن‌ها عمل کرد تا در سال‌های آتی نتیجه بگیریم.

حجت‌الاسلام والمسلمین احمد عابدینی در پاسخ به این پرسش که تعریف و مفهوم عدالت به چه معناست؟ اظهار کرد: معتقدم یکی از معانی عدالت این قاعده طلایی است که «آنچه برای خود می‌پسندی برای دیگران نیز بپسند و آنچه که برای خود نمی‌پسندی برای دیگران نپسند.» در روایات نیز آمده «إنصافُکَ النّاسَ مِن نَفسِکَ» خود را جای طرف مقابل بگذارید و با او رفتاری داشته باشید که انتظار دارید دیگران با شما همانگونه رفتار کنند. به طور کلی در درون انسان غریزی است که مشخص می‌کند راه و رفتار درست و اشتباه چیست.

وی ادامه داد: برخی از افراد ادعا دارند یا معتقدند که به عدالت علاقه و باور دارند و در انجام هر کاری طبق عدالت عمل می‌کنند و می‌خواهند عادل باشند. هیچ کسی کار خود را ظالمانه نمی‌داند و ظالم‌ترین فرد هم برای کار خود توجیه دارد و دقیقاً همین «توجیه» خطرناک است و بر اصل عدالت ضربه وارد می‌کند. چنین افرادی حتی گاهی معنا و جایگاه عدالت را نیز طبق اهداف، برنامه‌ها و عملکرد خود تغییر می‌دهند! به عنوان مثال از ظالم‌ترین شخص وقتی می‌پرسید که چرا خلاف عدالت رفتار کرده ای، بیان می‌کند که معنای حقیقی عدالت دقیقاً رفتاری است که من در عمل نشان دادم!

بیشتر بخوانید: زمین خواران چگونه زمین‌های ستاد اجرایی فرمان امام را بالا کشیدند

استاد حوزه علمیه گفت: هر فردی برای خود امتیازاتی قائل می‌شود و به دنبال این امتیازات خود را عادل می‌داند و کار‌هایی که انجام می‌دهد را حق می‌داند. هیچ ظالمی نمی‌گوید که ظالم هستم و به دیگران ظلم می‌کنم بلکه بیان می‌کند که شرایط این چنین است و در این شرایط دقیقاً باید چنین اقداماتی انجام شود!

وی با بیان اینکه برخی از افراد بنا بر عملکرد خود معنا و مصداق حقیقی عدالت را تغییر می‌دهند، اظهار کرد: برخی از افراد امتیازاتی برای خود قائل می‌شوند که خلاف عدالت است، اما به ظن همین شخص این امتیازات موجب تغییر مفهوم و مصداق حقیقی عدالت نیست بلکه عین حق است! به عنوان مثال مدیر یک سازمانی گمان می‌کند که، چون مدیر است و فلان کار در دست اوست باید از امتیازات بیشتری برخوردار باشد. به طور کلی در کشور ما کمتر کسی است که کار خود را کم و کار دیگری را بزرگ بداند. هر کسی هر کاری می‌کند، گمان دارد که مرکز عالم است و برای خود امتیازات موهنی درست می‌کند.

وی در پاسخ به این پرسش که عدالت اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در اسلام چه جایگاهی دارد؟ گفت: قرآن می‌فرماید: «اِنَّ اللهَ یَأمُرُ بِالعَدل» طبق این آیه، خداوند محدوده‌ای برای عدالت تعیین نکردند بلکه تأکید دارد: «اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَىٰ؛ عادل باشید که به تقوا نزدیک‌تر است.»

وی ادامه داد: خداوند بیشتر در مقاطعی بر تحقق عدالت تأکید دارد که فضای ظلم برای انسان‌های ظالم فراهم می‌شود.

مثلاً می‌فرماید: «لا یَجرِمَنَّکُم شَنَئانُ قَومٍ عَلی اَلّا تَعدِلُوا؛ دشمنی با دشمن موجب نشود که ظلم کنی و تو را از مسیر حق خارج کند.»

عابدینی به نمونه‌هایی از برخورد پیامبر (ص) و امام حسین (ع) با دشمنان خود که نشانه‌ای از محبت به جای پاسخ به ظلم و ظالم است، اشاره و بیان کرد: پس از اینکه پیامبر (ص) به پیامبری مبعوث شدند، مشرکان مکه سال‌ها پیامبر (ص) و پیروانش را آزردند به همین دلیل مسلمانان مجبور شدند امکانات را رها کرده و به مدینه هجرت کنند. پس از اینکه اهالی مکه جنگ راه انداختند و نتیجه این جنگ فتح مکه توسط پیامبر (ص) شد، پیامبر (ص) نه تنها با دشمنانی که سال‌ها ایشان را مورد آزار و شکنجه قرار دادند و بدترین رفتار‌ها را داشتند، دشمنی نکرد بلکه با محبت و دوستی با آنان برخورد کرد.

نمونه دیگر نوع برخورد امام حسین (ع) با دشمن زمان خود است. یزید قصد داشت به زور از امام بیعت بگیرد به همین دلیل امام حسین (ع) از مدینه به مکه رفتند و پس از اینکه کوفیان از حضرت دعوت کردند، امام راهی کوفه شدند. در میانه راه به امام حسین (ع) خبر می‌رسد که دشمنانشان مسلم بن عقیل و چند شخص دیگر که حامی یا طرفدار حضرت بودند را کشتند. با این حال زمانی که امام حسین (ع) به لشکر حر می‌رسند، اولین اقدامی که انجام می‌دهند آب دادن به سربازان و اسب‌های دشمن خود بود، آن هم آبی که با مشک پرُ کرده بودند و با زحمت با خود آورده بودند.

دین اسلام بر چنین رویکرد‌هایی تأکید دارد، رویکرد و اخلاقی که بعضا حتی تصور آن هم در جامعه ما و جهان کنونی معنا ندارد.

استاد حوزه علمیه گفت: مقایسه آنچه دین بر آن تأکید دارد و آنچه امروز در جامعه شاهد آن هستیم، روشن می‌کند که عدالت در بسیاری از ابعاد پیاده نشده است. اکثر مردم جامعه زیر خطر فقر هستند. کلیپ‌هایی پخش شد که در فلان منطقه تهران قیمت قبر مثلا میلیاردی است و برای کرایه یا شارژ این قبر ماهی پنج میلیون تومان پرداخت می‌شود، اما شخصی دیگر ماهی یک میلیون ندارد و با مبلغ یارانه روزگار می‌گذراند.

دانش آموزانی در یک مدرسه کپرنشین تحصیل می‌کنند و برخی دیگر در مدارسی با شهریه‌های میلیونی درس می‌خوانند، مبالغی که می‌توان با آن در مناطق محروم مدارس ساخت تا عموم دانش آموزان از امکانات مساوی و عادلانه برخوردار شوند.

والدینی برای فرزند خود معلم خصوصی می‌گیرند، اما یک معلم نهضتی در روستا همه پایه‌های ابتدایی را بدون تخته سیاه و امکانات برای همه دانش آموزان تدریس می‌کند. برخی چندین ماشین دارند، برخی دیگر حتی دوچرخه هم ندارند. عده‌ای در خانه‌های خود استخر دارند و روزانه یا هفتگی آب آن را عوض می‌کنند و دیگری آب برای خوردن ندارد و به طور کلی بهره مندی گروه‌هایی از دنیا و هوا متفاوت با برخی از افراد است. همه این نمونه‌ها و نمونه‌های بسیاری دیگر نشان می‌دهد که عدالت آموزشی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، بهره برداری و… در ابعاد وسیعی در کشورمان حاکم نیست.

وی بیان کرد: دین در همه ابعاد بر عدالت تأکید دارد و ما شاید از روی جهالت خود بی عدالتی را رواج داده ایم. برای اینکه در جامعه عدالت حاکم شود، نیاز به متخصصینی دارد که به درستی عمل کنند. بسیاری از افراد گمان کردند که اگر بر سر کار بیایند، عدالت را با روش‌هایی ابتدایی در کشور برقرار می‌کنند، و عده‌ای گمان دارند صرفا پول‌ها را از سرمایه داران بگیرند و به فقرا بدهند کفایت می‌کند، این نوع نگاه‌ها نشان می‌دهد که پس از گذشت بیش از چهل سال از انقلاب، هنوز در این موارد تصورات مبتدیانه‌ای داریم! و به تخصص گرایی باوری نداریم.

وی ادامه داد: من زمانی که در کانادا حضور داشتم، یک سالی فطریه‌ها جمع آوری شد و پیگیری کردیم و نیازمندی در کانادا نبود که فطریه به آن تعلق بگیرد به همین دلیل تصمیم گرفتم، این مبالغ به ایران فرستاده شود تا اگر در منطقه‌ای نیازمندی هست به او پرداخت شود. با شخصی در ایران در این باره مشورت کردم، گفت همه پول‌ها را دریافت می‌کنیم تا به تعدادی از نیازمندان کمک کنیم! متاسفانه جامعه‌ای ساختیم که فقر در آن بیداد می‌کند. کاری کردیم که نصف جامعه مان حداقل‌ها را ندارند و زیر خط فقر هستند.

وی بیان کرد: عدالت در برخی از کشور‌ها که دین ندارند و مسلمان نیستند و ادعای اسلام ندارند بیشتر از برخی کشور‌های اسلامی از جمله در ایران تحقق پیدا کرد، در آن کشور‌ها فقیر به معنای کسی که نان شب یا خرجی تا پایان سال نداشته باشد، وجود ندارد.

عابدینی به راهکار تحقق عدالت در کشور اشاره و خاطرنشان کرد: اقداماتی که در مسیر عدالت انجام دادیم، چون در این زمینه‌ها تخصص نداشتیم به نتیجه نامطلوبی رسیدیم. فکر می‌کردیم اگر پولی وسط بگذاریم و برخی از کمیته‌ها و بنیاد‌ها را درست کنیم، عدالت برقرار می‌شود، اما می‌بینیم که عدالت برقرار نشد. بهترین و مهم‌ترین راهکار تحقق عدالت، استفاده از تخصص است. باید به متخصصین اعتماد کرد، راه حل رفع مشکلات را از آنان پرسید و به آن‌ها عمل کرد تا سال‌های آتی نتیجه بگیریم.

وی در پاسخ به این پرسش که سیاستگذاران و کارگزاران برای تحقق عدالت در کشور چه وظایفی برعهده دارند؟ گفت: سیاستگذار هم باید متخصص باشد، مشکل این است که بسیاری سیاستگذاران ما نیز متخصص نیستند.

وی گفت: در جامعه غرب فیلسوفان هستند که تئوری و تز می‌دهند، اتفاقاً اول انقلاب جامعه ما نیز همین روند را داشت و خود من که دانشجوی فیزیک بودم، به عشق فلسفه دانشگاه را رها کردم و به حوزه که مرکز فلسفه بود، آمدم. اما امروز من یا بسیاری کسانی که در دانشگاه رشته فلسفه هستند یا به عبارتی فیلسوف‌ها گرسنه‌ترین قشر جامعه می‌باشند. کار یک فیلسوف به تدریس در دانشگاه خلاصه شده و در جامعه از علم، تخصص و نظر او استفاده نمی‌کنند این امر بدین معناست که جامعه ما هنوز نمی‌داند این قشر چقدر مفید است و از آن استفاده نمی‌کند. چه بسیار سیاستمدار که خودش تصمیم می‌گیرد، نمی‌داند که باید به فیلسوفان و نظریه پردازان پر و بال بدهد و آینده نگری و نقطه گذاری کنند و سپس به دنبال نقطه‌های آن‌ها بروند تا به هدف برسند، نه تنها از تخصص او استفاده نمی‌کنند بلکه چه بسیار می‌بینیم طردش می‌کنند و برچسب به او می‌زنند!

بنابرین سیاستمدار باید عادل و عدالت خواه باشد، اما عدالت خواه لفظی و شعاری نباشد بلکه عدالت خواهی که از متخصص فن استفاده کنند.

استاد حوزه علمیه به آسیب‌های تداوم بی عدالتی در یک جامعه اسلامی اشاره و خاطرنشان کرد: بی عدالتی آسیب‌های اجتماعی بسیاری به همراه دارد. در گذشته می‌گفتیم، نهضت پابرهنگان و فقرا و گمان می‌کنیم که امروز این نهضت‌ها بی معنی است در صورتی که امروز با وجود گسترش فضای مجازی اتفاقاً این نوع از نهضت‌ها بسیار راحت‌تر شکل می‌گیرد. باید مراقب بود.

عابدینی گفت: مراقب بودن به معنای ایجاد فضای خفقان و استفاده از نیروی انتظامی نیست، منظور رسیدگی به مردم است که هم وظیفه است و هم اگر رسیدگی نشود عوارض دارد. چون کسی که جانش به لبش برسد، دیگر از اعتراض، دستگیری و حتی کشته شدن نمی‌ترسد. شخصی که یک میلیون حقوق ماهیانه دارد، اما باید پنج میلیون کرایه خانه بدهد و مجبور می‌شود در چادر زندگی کند و به او هجوم می‌آورند و همین چادر هم از او می‌گیرند، ممکن است روزی چشم بر روی همه چیز حتی ادامه زندگی خود ببندد. وظیفه انسانی، اخلاقی، اسلامی، قانونی و مصلحت ما برقراری عدالت و رسیدگی به ضعفاست.