بچه‌ها در دوراهی واکسیناسیون

جامعه ۲۴-  از ۸۴ میلیون و ۹۰۶ هزار ایرانی حالا فقط یک جمعیت کوچک زیر ۱۱ سال مانده که فعلا نمی‌توانند واکسن کرونا تزریق کنند. فراخوان شتابان وزارت بهداشت برای دریافت واکسن چند روزی است نوبت را به متولدان ۱۳۸۸ که ۱۲ ساله‌اند، رسانده و این یعنی که همه ایرانیان بالای ۱۲‌سال می‌توانند بدون محدودیت، واکسن کرونا تزریق کنند. اما نگاهی به آمارهای روزانه تزریق واکسن در کشور نشان می‌دهد با این که محدودیت سنی تقریبا برداشته شده، تفاوت چشمگیری در تزریق‌های روزانه ایجاد نشده و هر روز همان حدود یک میلیون دوز واکسنی که قبلا تزریق می‌شد، تلقیح می‌شود.

پیش از این به نظر می‌رسید بیش از ۱۰میلیون دانش‌آموزی که در گروه سنی ۱۲ تا ۱۸ سال قرار دارند این اعداد روزانه را جهشی می‌کنند ولی تجربه چند روز اخیر غیر از این را نشان داد. بسیاری از خانواده‌ها نگرانند،‌ نه این‌که این نگرانی لزوما درست و منطقی باشد اما بدبینی‌هایی که نسبت به واکسن کرونا به‌طور عام وجود دارد و اخبار ضد و نقیضی که درباره عوارض واکسن دانش‌آموزان به‌طور خاص شنیده می‌شود خانواده‌های زیادی را محتاط کرده‌است.

ابهامات درباره واکسیناسیون دانش‌آموزان فراوان است،‌ خبرهایی که از ناحیه وزارت بهداشت و مسؤولان مختلف منتشر می‌شود نیز زیاد است،‌ به همین دلیل حالا خیلی‌ها نمی‌دانند که واکسن فرزندانشان بالاخره تک دوز است یا دو دوز، آیا واکسنی غیر از سینوفارم چین نیز در راه است یا خیر و آیا این واکسن‌هایی که اکنون تزریق می‌شود خاص کودکان و نوجوانان است یا همان واکسن‌هایی است که بزرگسال‌ها دریافت می‌کنند؟ این ابهامات،‌ ‌کار واکسیناسیون دانش‌آموزان را سخت می‌کند و دستیابی به واکسینه شدن فوریتی ۷۰‌درصد جمعیت کشور را دچار چالش می‌سازد، مهم‌تر این‌که آغاز به کار حضوری مدارس را دچار خدشه می‌کند چون اگر شرط بازگشایی مدارس در آبان‌ماه تکمیل واکسیناسیون دانش‌آموزان باشد،‌ با استقبال سردی که این گروه سنی تا امروز داشته‌اند، بازگشایی هم دچار مشکل خواهد شد و باید دید شدنی است که دانش‌آموزان واکسینه شده و نشده را در یک کلاس و پشت یک نیمکت نشاند.

چالش واکسن تک دوزی و ۲ دوزی

با این که بخش بزرگی از جمعیت جهان و بیش از ۳۷ میلیون نفر در کشورمان تا امروز حداقل یک دوز واکسن کرونا دریافت کرده‌اند ولی بدبینی‌ها نسبت به این واکسن چه در جهان و چه در ایران همچنان وجود دارد. آن‌طور که دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی دسته‌بندی کرده مردم ما ۱۱ دلیل برای واکسن نزدن دارند: عده‌ای منتظرند واکسن‌های باکیفیت‌تری به دست‌شان برسد، عده‌ای به بی‌خطر بودن واکسن‌ها اعتماد ندارند،‌ برخی فکر می‌کنند واکسن کرونا باعث جهش‌های سلولی یا ناباروی می‌شود،‌ به گمان عده‌ای واکسن‌های بی‌کیفیت دنیا وارد ایران می‌شود و عده‌ای هنوز می‌ترسند واکسن کرونا باعث تشنج و لخته شدن خون و در نهایت مرگ‌شان شود،‌ گروهی نیز هنوز به جوانی و سلامت‌شان استناد می‌کنند و معتقدند نیازی به واکسن ندارند.

تاکنون مسؤولان نه‌تنها هیچ تلاش منسجمی برای پاک کردن این ذهنیت‌های اشتباه انجام نداده‌اند بلکه بعضا خودشان اسباب دودل شدن مردم را فراهم کرده‌اند. یکی از این اسباب، گفته‌های ضد و نقیض افراد مختلف درباره واکسیناسیون است که در مورد واکسینه شدن دانش‌آموزان به اوج رسید. چالش تک دوز یا دو دوز بودن واکسنی که به دانش‌آموزان تزریق می‌شود با این که دو روز پیش توسط سازمان غذا و دارو به ظاهر حل و فصل شد ولی هنوز نزد مردم موضوعی مبهم است.

این سازمان برخلاف همه اظهارنظرها و اخباری که قبلا وجود داشت، اعلام کرد از خبر واردات واکسن تک دوز برداشت اشتباه شده و واکسن سینوفارم که ویژه دانش‌آموزان وارد می‌شود مثل
جانسون اند جانسون یا اسپوتنیک لایت که فقط یک دوز از آن تزریق می‌شود،‌ تک دوزی نیست بلکه برای کودکان و نوجوانان نیز دو بار تزریق می‌شود.

این توضیح اما تقریبا هیچ خانواده‌ای را مجاب نکرد،‌ چرا که در بایگانی ذهن مردم، اخباری که قبلا منتشر شده بود،‌ جاافتاده است.

پیش‌تر پیام طبرسی، عضو کمیته علمی کشوری کرونا گفته بود: «طبق مطالعات، اعلام شده واکسن سینوفارم کودکان تک دوز بوده و با سینوفارم بزرگسالان متفاوت است. کودکان قرار است یک دوز واکسن تزریق کنند.»

نادر توکلی، معاون درمان ستاد مقابله با کرونای استان تهران نیز در گفت و گو با ایلنا چیزی شبیه به همین را گفته بود: «واکسن سینوفارم کودکان تک دوز است. دوز اول معمولا ۷۰ تا ۸۰ درصد ایمنی ایجاد می‌کند. درحال حاضرهدف‌گذاری این است که دوز اول را برای کودکان تزریق کنند و با بررسی‌های بیشتر، دوز دوم تزریق شود. فعلا تک دوز مصوب شده و انجام می‌شود.»

بیشتر بخوانید: بازگشایی مدارس به شرط ایمنی

به این ترتیب این که سازمان غذا و دارو اعلام می‌کند از واکسن تک دوز برداشت اشتباه شده، حتی دانش و آگاهی اعضای شناخته شده ستاد ملی مقابله با کرونا را نیز زیر سوال می‌برد؛ اتفاقی که قطعا مطلوب سازمان غذا و دارو نیست.

از واکسن دوم دانش‌آموزان چه خبر؟

در روزهای ماه شهریور مدام درمورد یک چیز حرف زده می‌شد، در مورد واکسیناسیون دانش‌آموزان با دو واکسن وارداتی سینوفارم تولید چین و سوبرانای ساخت کوبا. در این ماه محمدحسن قوسیان‌مقدم، دبیر کل و سخنگوی جمعیت هلال‏‌احمر نیز با جام‌جم گفت و گو کرد و این جملات را بر زبان آورد: «تعداد محدودی واکسن تک‏دوز درجهان وجود دارد که مجوز استفاده برای افراد زیر ۱۸ سال را دریافت کرده‌اند. دو واکسن تک‌دوزی برای دانش‌آموزان مد نظر ماست. یکی از آنها محصول مشترک ایران و کوباست (سوبرانا۲) که در این کشور روی افراد زیر ۱۸ سال آزمایش شده و مجوز مصرف اضطراری گرفته است. واکسن دیگر هم واکسن تک‏دوزی سینوفارم است که در چین مورد استفاده قرار می‎گیرد و تا به حال بیش از ۱۰۰ میلیون دوز آن به افراد زیر ۱۸ سال این کشور تزریق شده است.»

در واقع پیش از این وقتی صحبت از واکسیناسیون دانش‌آموزان به میان می‌آمد همیشه دو نام کنار یکدیگر قرار می‌گرفت، سینوفارم و سوبرانا که محموله‌های سینوفارم وارد کشور شده ولی از سوبرانای ساخت کوبا خبری نیست.

البته واکسن کرونای سوبرانا که محصول مشترک ایران و کوباست در کشور ما پاستوکووک نامیده می‌شود که از نام انستیتو پاستور کشورمان گرفته شده است. از واکسن پاستوکووک اما خبرهای خوشی به گوش نمی‌رسد و با این که طبق گفته‌های مسوول کارآزمایی بالینی این واکسن باید تا شهریور سه میلیون دوز از آن در دسترس قرار می‌گرفت ولی هنوز پاستوکووک به چرخه واکسیناسیون وارد نشده و خیلی‌ها هنوز نام آن را نشنیده‌اند تا بخواهند در کسوت دانش‌آموز یا والدین به آن اعتماد کنند.

در آخرین اظهارنظری که مصطفی قانعی،‌ عضو کمیته ملی واکسن کرونا درباره پاستوکووک داشته نیز رد پای برخی مشکلات دیده می‌شود به طوری که گویا در زمستان باید منتظر این واکسن باشیم. قانعی به ایسنا گفته است: «اگر تجهیزات تولید صنعتی به موقع وارد شود سه ماه یعنی مهر، آبان و آذر باید منتظر نصب آنها بود و در زمستان می‌توانیم انتظار داشته باشیم تولید واکسن پاستور به تولید صنعتی برسد.»

البته حامد برکاتی،‌ مدیرکل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت روز گذشته در این باره طور دیگری اظهارنظر کرد. او گفت: «واکسن پاستوکووک به زودی در سبد واکسیناسیون کشور قرار می‎گیرد. هفته آینده مجوز استفاده از این واکسن توسط سازمان غذا و دارو صادر می‎شود. این واکسن که با همکاری کوبا و در کشورمان تولید می‏شود به روشی ساخته شده است که پیش از این واکسن کزاز تولید شده بود، ‌پس کم‌ترین خطر را برای گروه سنی زیر ۱۸ سال دارد .»

خانواده‌ها از واکسن می‌ترسند

روزگذشته معاون سلامت و مدیرکل دفتر سلامت آموزش و پرورش هیچ‌کدام به تماس‌های مکرر ما پاسخ ندادند و سؤالات ما درباره میزان استقبال دانش‌آموزان از واکسن کرونا و این که اگر بخش قابل‌توجهی از دانش‌آموزان واکسن نزنند تکلیف بازگشایی مدارس چه می‌شود،‌ بی‌پاسخ ماند.

با این حال گفت‌وگویی که با چند نفر از والدین دانش‌آموزان انجام دادیم جو بدبینانه حاکم بر برخی خانواده‌ها را به‌خوبی نشان داد، به طوری که حالا مطمئن هستیم مسؤولان به موازات واردات واکسن و توسعه مراکز واکسیناسیون باید برای از بین بردن این فضای بدبینی توجه جدی کنند.

مادر یکی از دانش‌آموزان ۱۳ ساله تهرانی به ما گفت که فعلا برنامه‌ای برای تزریق واکسن کرونای دخترش ندارد چون او زود و سخت مریض می‌شود، خانواده می‌ترسند عوارض واکسن او را بیمار کند. خود این دانش‌آموز نیز به ما گفت با دوستانش قرار گذاشته اند فعلا دست نگه دارند و ببینند عده‌ای که واکسن تزریق می‌کنند چه سرنوشتی پیدا می‌کنند تا اگر همه چیز خوب بود آنها هم سراغ واکسن بروند.
پدر دو دانش‌آموز هنرستانی در تهران نیز به ما گفت فعلا تصمیمی برای تزریق واکسن بچه‌هایش ندارد چون هنوز شک دارد و دودل است. علت را که از او جویا شدیم گفت از عوارض واکسن نگران است مثلا ایجاد لخته خون در بدن بچه‌ها و ایجاد مشکلات قلبی برای آنها.

مادر یکی دیگر از دانش‌آموزان دبیرستانی نیز به ما توضیح داد چون واکسیناسیون فعلا اختیاری است، برنامه آنها نزدن واکسن است چون مشکوک هستند چرا پیش از این گفته می‌شد تزریق واکسن برای افراد زیر ۱۸سال ضروری نیست ولی یک شبه واکسیناسیون آنها مجاز شد.

حامد برکاتی، مدیرکل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت که از این زمزمه‌های درون خانواده‌ای ضد واکسن باخبر است، در گفت‌وگو با ما توضیحاتی داد که امیدوار بود منجر به جلب اعتماد خانواده‌ها شود. او توضیح داد: «در سبد واکسیناسیون عمومی کرونا در جهان، واکسن‎های متنوعی وجود دارد، واکسن‎هایی که با روش‎های متفاوتی تولید می‏شود مانند روش‎های نوپدید مثل ام‌آران‎ای و واکسن‎هایی که به روش ویروس کشته شده تولید می‏شود.در این میان اما واکسنی برای کودکان و دانش‎آموزان از سوی سازمان جهانی بهداشت و سازمان غذا و داروی کشورمان مورد تایید است که پیش از این تجربه استفاده از آن وجود داشته باشد و چون واکسن‎های با روش ویروس کشته شده، قبلا در کشور برای کودکان تزریق شده‌بود، واکسن سینوفارم مورد استفاده قرار می‌گیرد که ایمنی بالا و عوارض کمی دارد.»

البته نمی‌دانیم تاثیر این اطمینان بخشی بر خانواده‌ها چقدر است، ولی سؤال اساسی این است که اگر بخش قابل توجهی از خانواده‌ها مقابل واکسینه شدن فرزندان، گارد داشته باشند تکلیف بازگشایی مدارس و نشستن دانش‌آموزان واکسن زده و نزده و ریسک ابتلا به کرونا در آنها چه می‌شود.

برکاتی به این سؤال نیز پاسخ داد و گفت: «همه‎گیری ویروس کرونا در کودکان و بزرگسالان متفاوت است طوری که انتقال ویروس از طرف بزرگسالان بیشتر است. در واقع کودکان در صورت ابتلا، ویروس کمتری را آزاد می‌کنند. برای ایمنی در برابر ویروس کرونا اما باید حداقل ۷۰ درصد جمعیت جامعه واکسینه‌ شده‌باشند. در جامعه‏ای مانند مدرسه نیز کودکان و نوجوانان باید واکسن تزریق کنند. درست است که تزریق واکسن برای دانش‌آموزان اجباری نیست اما درصورت بازگشایی مدارس، وزارت آموزش و پرورش باید سیاست مناسبی را در پیش گیرد. بازگشایی مدارس با نظر و سیاست ستاد ملی مقابله با کرونا همراه خواهدبود و هر زمانی که تصمیم به بازگشایی گرفته شود، وزارت بهداشت به عنوان عضوی از ستاد ملی ، نظر خود را اعلام می‌کند.»

سردرگمی مادران باردار

اگر از دانش‌آموزان بگذریم که اخبار ضد و نقیض و اطلاع‌رسانی‌های مبهم،‌ آنها را سرگردان و دل‌چرکین کرده‌است،‌ زنان باردار نیز جزو یکی از گروه‌هایی هستند که خبر ضد و نقیض، فراوان شنیده‌اند.

از زمانی که واکسیناسیون در کشورمان آغاز شد واکسن چینی سینوفارم به‌عنوان ایمن‌ترین واکسنی که مادران باردار می‌توانند تزریق کنند، معرفی می‌شد. زنان باردار زیادی به‌واسطه این گفته‌ها سینوفارم تزریق کردند اما چند روزی است که برخی افراد ازجمله مدیرکل امور دارویی سازمان غذا و دارو از واردات واکسن فایزر،‌ البته فایزر ساخت بلژیک سخن گفتند به‌طوری که انتظار مادران باردار برای دریافت این واکسن در مراکز واکسیناسیون مشهود است.

این خبر البته برخلاف واکنش مثبتی که در مردم ایجاد کرد، به مذاق بسیاری از متخصصان خوش نیامد به طوری که علی کرمی، متخصص بیوتکنولوژی پزشکی و مهندسی ژنتیک با ۳۰‌سال سابقه تحقیق در زمینه واکسن از این خبر حتی تعجب کرد. او به فارس گفت: تا یک ماه قبل بحث این بود که برای زنان باردار واکسن سینوفارم توصیه می‌شد، آن هم در سه ماه دوم بارداری (بعد از هفته دوازدهم). حالا چطور شده که درعرض چند روز یکدفعه گفته می‌شود قرار است واکسن فایزر ویژه مادران باردار وارد شود؟ این تعجب و تردید وقتی بیشتر می‌شود که گزارش‌هایی منتشر شده درباره این که تست بالینی واکسن فایزر در آمریکا برای زنان باردار به‌دلیل استقبال نکردن مادران باردار متوقف شده‌است.

حالا اما وزارت بهداشت از تصمیم‌اش عقبگرد کرده و پیامی خطاب به همه زنان باردار منتشر کرده‌است. متن اطلاعیه دیروز وزارتخانه اینچنین است: «از آنجا که براساس آخرین شواهد علمی معتبر کمیته علمی کرونا، واکسیناسیون زنان باردار در مراکز واکسیناسیون با واکسن سینوفارم انجام می‌شود، تصمیمی برای واردات واکسن فایزر وجود ندارد.تاخیر در دریافت واکسن حتی برای یک روز، موجب تاخیر در ایمنی جامعه می‌شود، بنابراین مادران باردار اقدام به دریافت واکسن کرده و منتظر واکسن دیگری نباشند.»

این جملات که به منزله ریختن آب پاکی روی دست همه منتظران واکسن فایزر است، شاید مادران باردار را به مراکز واکسیناسیون بیاورد ولی لطمه‌ای که ضد و نقیض‌گویی‌ها به اعتماد جامعه وارد کرده‌است سخت ترمیم می‌شود.

موضوع واکسیناسیون زنان باردار به اندازه‌ای مهم است که نباید دستخوش سوء‌مدیریت در اطلاع‌رسانی می‌شد به‌ویژه این‌که نتایج یک مطالعه جدید نشان می‌دهد زنان بارداری که واکسن کرونا زده‌اند این ایمنی را به جنین خود در رحم منتقل می‌کنند. در این مطالعه محققان متوجه شدند که مادران یک آنتی‌بادی کووید به نام ایمونوگلوبین Aرا در طول دوره بارداری به طور مداوم تولید می‌کنند.