خواب آشفته وزیر میراث برای پاسارگاد

جامعه ۲۴ - حاشیه‌های سفر اخیر دولتی‌ها به استان فارس، پس از گذشت چند روز هنوز نقل محافل است. این جمله رئیس‌جمهور که «یک پیام بنای تخت‌جمشید خطاب به ستمگران این است که ببینند سرنوشت کسانی که به مردم ظلم می‌کنند، چیست» و این صحبت وزیر میراث‌فرهنگی: «همه جای استان برای ساخت‌وساز در بخش حریم‌ها دچار مشکل است، امروز مردم پاسارگاد به‌دلیل مقبره کوروش نمی‌توانند کشاورزی کنند، چاه بزنند، باید این مشکلات برطرف شود و قوانین حریم‌ها مقداری انقباض پیدا کند».

واکنش‌ها به این سخنان به نادیده‌گرفتن ارزش‌های تاریخی و میراثی و همچنین بی‌توجهی به مسئله محیط زیست و بی‌آبی است. فعالان میراف فرهنگی و محیط زیست یکصدا می‌گویند کشاورزی در دشت تشنه مرودشت و پاسارگاد ناممکن است. سفره‌های آب زیرزمینی تمام شده و خطر فرونشست زمین از همیشه به منطقه نزدیک‌تر است؛ آن هم منطقه‌ای باستانی که سال ۸۳ به دلیل دارا بودن شاخص‌های فراوان با صد در صد آرا در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده است.

بیشتر بخوانید: شاد باشید که جشن مهرگان آمد/ مراقب باشیم آیین‌‌هایمان را به غارت نبرند

آنطور که از گفته‌های عزت‌الله ضرغامی، وزیر جدید میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری برمی‌آید، نه توجه به اثر باستانی ثبت جهانی اهمیت دارد و نه مشکلات عمده محیط زیستی و تنش آبی منطقه. بسیاری با انتقاد از این رویکرد و صحبت‌ها بر این نظرند که چرا متولی میراث‌فرهنگی و گردشگری کشور نسبت به بهبود وضع گردشگری، آن هم در یکی از مهمترین استان‌های کشور نظری نداشته و به مسئله کشاورزی پرداخته است؟

از سوی دیگر صحبت‌های ابراهیم رئیسی در سفر به استان فارس و بازدید از تخت‌جمشید نیز با واکنش‌های فراوانی همراه بوده است. در آخرین واکنش‌ها بهرام پارسایی، نماینده سابق مردم شیراز در مجلس گفته است: «مستندات تاریخی گواه اقتدار تمدن پرافتخار ایران باستان، همراه با احترام به حقوق بشر و برابری اقوام و ادیان و زن و مرد است. اگر آقای رئیسی سندی درباره ظلم این تمدن کشف کرده‌اند، معرفی کنند و در غیر اینصورت، از ایرانیانی که سخن اخیر ایشان را توهین به هویت ملی می‌دانند، عذرخواهی کنند.»

این میان، اما نگرانی از تاثیر فرونشست‌ها بر میراث جهانی پاسارگاد و تخت‌جمشید و خروجشان از فهرست آثار ثبت جهانی بالا گرفته است. این در حالی است که عرصه و حریم پاسارگاد که مقبره کوروش، پادشاه هخامنشی در آن قرار دارد، در سال‌های گذشته بار‌ها مورد تعرض قرار گرفته؛ زمانی کارخانه ترشی و رب‌سازی در حریم آن ساخته شد و زمانی هم تیر‌های چراغ برق و ساخت و ساز‌های دیگر در آن دیده شد. حتی سال گذشته میراث خبر از ساخت پاسگاه و مقبره‌سازی روی مزار شهدا در این محدوده خبر داد و حالا با اظهارات وزیر میراث‌فرهنگی، حریم این اثر مهم در خطر قرار گرفته و ممکن است بار دیگر مورد هجوم قرار گیرد و مجوز‌های بیشتری برای کشاورزی در اطرافش صادر شود.

افراد متخصص برای اداره این حوزه انتخاب نشده‌اند

خشکی دشت پاسارگاد و مرودشت در سال‌های اخیر چنان عیان بوده که ترس از شکست زمین و فرونشست را بیش از پیش کرده.برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی برای مزارع گندم و جو در دشت پاسارگاد آنقدر زیاد بوده که اگر تا پنجاه سال قبل با کندن کمتر از ۱۰ متر زمین به آب می‌رسیدیم، حالا باید در حدود ۲۷۰ متر زمین کنده شود تا آب رخ نشان دهد. با این همه در چنین وضعیتی صحبت از افزایش کشاورزی آن هم در حریم اثری جهانی در میان است.

کوروش محمدخانی، سرپرست تیم باستان‌شناسی ایران و فرانسه در پاسارگاد که از شنیدن اظهارات وزیر ناراحت است به «پیام‌ما» می‌گوید: «مشکل اساسی این است که افراد متخصص برای اداره این حوزه انتخاب نشده‌اند و همین بی‌تخصصی می‌تواند آثار ثبت‌شده در فهرست جهانی را با مشکلات اساسی روبه‌رو کند.» او ادامه می‌دهد: «فرونشست زمین در این منطقه بسیار عیان است و البته در محدوده تخت جمشید و پاسارگاد هم شاهد این فرونشست هستیم. در قسمت غربی تخت‌جمشید و همچنین بین کعبه زرتشت و گوردخمه‌های هخامنشی و نقش برجسته ساسانی به وضوح شاهد فرونشست زمین هستیم.»

به گفته او که سال‌ها عضو شورای فنی پایگاه میراث جهانی تخت جمشید بوده، برداشت از آب‌های زیرزمینی در عرصه و حریم آثار ثبت شده برای کشاورزی می‌تواند باعث شکست زمین و در نهایت تخریب این آثار شود و همین هم سبب شود که یونسکو ابتدا این اثر را در فهرست آثار در معرض خطر قرار دهد و اگر تغییری در روند نگهداری‌اش ایجاد نشود از فهرست آثار جهانی خارج کند. «قرار گرفتن در فهرست آثار در معرض خطر می‌تواند آسیب زیادی به کشور بزند. ممکن است برای ثبت آثار دیگر دچار مشکل شویم و اگر این آثار هم از فهرست خارج شوند، دیگر امکان ثبت آن‌ها یا اثر جدید را فراهم نیاورند. این اتفاق برای دولت و کشور صدمه‌ای بزرگ است.»

او می‌گوید رودخانه پلوار که از شمال پاسارگاد می‌گذرد و در مسیرش دشت پاسارگاد را آبیاری کرده و سپس در نزدیکی پل خان به رود کر می‌پیوندد، از سال ۸۶-۸۷ و بعد از هشت هزار سال در جریان بودن خشک شده است و حالا دشت‌های تشنه‌ای باقی مانده‌اند که به جای کمک برای رفع عطش آن‌ها می‌خواهند باز هم بیشتر جانشان را بگیرند. «اتفاق بد دیگری که در منطقه شاهد آن هستیم این است که مثلا در دشت پاسارگاد گندم می‌کارند، بعد از برداشت آتش می‌زنند و به سرعت ذرت می‌کارند و این روند دائم ادامه دارد و هیچ اجازه تنفسی به زمین داده نمی‌شود.»

کارخانه رب‌سازی در حریم پاسارگاد هنوز فعال است

کشت و کار در تمام دشت پاسارگاد رونق دارد و به جز شمال این منطقه که از دهه ۹۰ و به دنبال خشکسالی گسترده امکان کشاورزی در آن وجود نداشته، سایر مناطق زیر کشت قرار دارد و بخش بزرگی از آب رودخانه‌های جاری و فصلی منطقه هم بعد از ساخته شدن سد سیوند از بین رفته است.

محمدخانی می‌گوید: «برای حل این مشکل و حفظ آثاری که فقط متعلق به ما نیست و به کل جهان تعلق دارد، دولت باید زمین‌های اطراف را خریداری کند و اجازه ساخت و ساز و کشاورزی در عرصه و حریم آثار باستانی داده نشود.» محمدخانی از سوی دیگر به بازنگری در عرصه و حریم پاسارگاد و تخت جمشید در سال ۹۶ و تصویب آن در شورای فنی اشاره می‌کند که «باید این بازنگری ابلاغ می‌شد، اما رانت‌های موجود اجازه خیلی از فعالیت‌ها را نداده است» او کارخانه رب‌سازی در حریم پاسارگاد را مثال می‌زند که «حتی حکم تخریب آن هم گرفته شد، اما هنوز تخریب نشده و مشغول فعالیت است».

به گفته او اگر وزیر هم چنین نظری درباره کشاورزی در حریم اثری جهانی و در دشتی تشنه دارد، کارشناسان و مشاوران او باید نسبت به این تخریب‌ها و صحبت‌های انجام گرفته هشدار دهند و این نکته را گوشزد کنند که وزارت میراث‌فرهنگی، متولی و مسئول نگهداری و حفاظت از آثار باستانی و تاریخی است نه چیز دیگر. چرا که «در اثر این بی‌توجهی‌ها ممکن است این اثر به فهرست آثار در معرض خطر یونسکو اضافه شود و در نهایت هم برای ثبت آثار دیگر، ایران را لایق ندانند».

به جای کشاورزی گردشگری را رونق دهید

سال ۹۸ بود که حمیدرضا دهقانی، مدیر‌عامل شرکت آب منطقه‌ای استان فارس با اعلام آنکه چاه‌های غیرمجاز استان سالانه در حال مکیدن ۶ میلیارد و ۱۶۷ میلیون مترمکعب از آب‌های زیرزمینی این استان هستند گفت: «در استان فارس ۷۲ هزار و ۷۹۳ حلقه چاه مجاز وجود دارد که معادل مجموع چاه‌های موجود در ۱۶ استان کشور است.» بیش از ۷۲ هزار حلقه چاه مجاز در حالی در این استان کم‌آب شیره زمین را می‌خشکانند که آمار چاه‌های غیرمجاز استان فارس هم بالاست.

پارسال، کرامت‌الله کریمی، معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‎ای استان فارس، شمار چاه‌های غیرمجاز آب در این استان را بالغ بر ۱۸ هزار حلقه اعلام و آن را یک زنگ خطر جدی برای آینده آبادانی فارس ارزیابی کرده و گفته بود: «شهرستان‌های مرودشت، شیراز و داراب بیشترین تعداد چاه‌های غیرمجاز را دارند.»

حالا در وضعیتی که شمار چاه‌های مجاز و غیرمجاز این استان از حد فراتر رفته، وزیر میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری که باید حافظ میراث کشور و راه‌اندازی چرخ‌های گردشگری باشد، از تلاش برای تنگ کردن حریم آثار باستانی برای کشاورزی می‌گوید. صحبت‌هایی که نه تنها واکنش فعالان میراث‌فرهنگی را به دنبال داشته، بلکه فعالان حوزه محیط زیست هم آن را خطری جدی می‌دانند.

رسول حاجی‌باقری، فعال محیط زیست و از اعضای انجمن نجات بختگان می‌گوید: «برخورد‌هایی از این دست نه تنها باعث نابودی میراث‌فرهنگی کشور می‌شوند بلکه محیط زیست را هم از بین خواهند برد. دشت پاسارگاد از دشت‌های خشک و بی‌آب است و فشار بیشتر برای برداشت آب باعث می‌شود تا همین حقابه ناچیز تالاب بختگان هم دیگر به تالاب اختصاص پیدا نکند.» او اظهارات وزیر را «بسیار عجیب» می‌خواند و ادامه می‌دهد: «این حرف‌ها نشان از ناآگاهی از وضع موجود است.

بهتر است به جای کشاورزی در منطقه‌ای که ظرفیتش را ندارد، به فکر افزایش گردشگر باشند. این منطقه از نظر میراث‌فرهنگی و باستانی آنچنان غنی است که مردم آنجا می‌توانند با استفاده از همین ظرفیت، معیشت خوبی داشته باشند. اما همچنان تاکید بر کشاورزی است. از سال ۹۸ هم که با تصویب یک قانون اشتباه، به چاه‌های غیرمجاز بلاتکلیف مجوز دادند، وضعیت بدتر از گذشته شد.»

او به فرونشست زمین در نقش رستم اشاره می‌کند و اینکه این وضعیت در کنار آثار باستانی تا چه میزان شکننده است و تاکید می‌کند که اگر جلوی تصمیمات غیرکارشناسی و نادرست گرفته نمی‌شود، وضعیت در آینده اسف‌بارتر از حالا می‌شود و آن وقت دیگر زمانی هم برای جبران وجود ندارد.