مناقشه با همسایه بر سر آب

جامعه ۲۴ - در‌حالی‌که خشکسالی بی‌سابقه نیم‌قرن اخیر، به مهمترین چالش کشور بدل شده، همسایه غربی گفته از ایران به دلیل سدسازی روی سرچشمه‌های جاری به سمت عراق شکایت می‌کند. این مناقشه از تابستان بالا گرفته بود؛ وقتی مهدی رشید الحمدانی، وزیر منابع آب عراق ادعا کرد که ایران «به طور کامل» جلوی خروج آب از رودخانه‌های مرزی کرخه، الوند، کارون و سیروان به این کشور را گرفته و باعث عمیق‌تر شدن بحران در استان دیاله شده است. حالا چند‌روزی است که بار دیگر این موضوع داغ شده و رسانه‌ها اعلام کرده‌اند وزارت خارجه عراق قصد دارد شکایتش را به محافل بین‌المللی ببرد. این در حالی است که مسئولان ایران در واکنش می‌گویند سدسازی‌ها و کنترل منابع آب در ایران بر اساس معاهدات بین‌المللی بوده و عراق باید از ترکیه شکایت کند؛ همسایه‌ای که سدسازی‌هایش روی دجله و فرات، باعث کاهش ۵۰ درصدی سطح آب این رودخانه‌ها شده است.

رسانه‌های عراق پیش از این نیز از قول رشید الحمدانی مدعی شده بودند که با سدسازی، رهاسازی آب رودخانه‌های مرزی به خاک عراق «به صفر رسیده» و بغداد به‌دلیل «نقض قوانین و معاهدات بین‌المللی و ایجاد خسارت» بنا دارد در نهاد‌های زیر نظر سازمان ملل از ایران شکایت کند. وزیر منابع آب عراق البته در آن زمان -بیستم تیرماه- همچنین گفته بود که عراق تدابیری برای کاهش خسارت در استان مرزی دیاله با ایران در نظر گرفته و ذخایر آب شرب این استان در وضعیت خوبی قرار دارند.

بیشتر بخوانید: تاثیر تغییرات اقلیمی بر تشدید خشکسالی و تنش آبی در کشور

او روز چهارشنبه گذشته، اما بار دیگر اعلام کرد از آنجا که درباره حقابه عراق از آب‌های مشترک با ایران توافقی به دست نیامده، وزارت خارجه عراق قصد دارد به دادگاه لاهه شکایت ببرد. رشید الحمدانی گفت: «ما ابزار‌های مهمی داریم که برای تأمین حقوق آب خود، می‌توانیم استفاده کنیم. وزارت امور خارجه باید مسئله آب را با ایران بین‌المللی کند.»

عون دیاب، مشاور فنی وزارت منابع آب عراق نیز به رسانه‌های عراق گفته: «وزارت منابع آب عراق طی نامه‌ای رسمی به مقامات عالی در شورای وزیران، دفتر رئیس‌جمهوری، دفتر رئیس مجلس و وزارت امور خارجه عراق، خواستار شکایت از ایران به دیوان بین‌المللی دادگستری (دادگاه لاهه) به خاطر تخصیص نیافتن سهم حقابه عراق از منابع مشترک آبی شده است.»

عباسی: ما تخلفی نداشته‌ایم

با طرح این موضوعات فریدون عباسی، عضو کمیسیون انرژی مجلس به ایلنا گفته است که ایران درباره حقابه عراق از منابع آبی مشترک تخلفی نداشته و هر عملیاتی درباره مدیریت آب انجام‌داده، مطابق معاهدات بین‌المللی بوده است. او در عین حال گفته که عراق، بیش از ایران از ترکیه آسیب دیده است.

عباسی در این ارتباط به اثرات سدسازی روی رودخانه‌های اروند و کارون و همچنین پیشروی زمان مد آب خلیج‌فارس و ورود آب شور به کانال‌های رود بهمنشیر و اروند و در نهایت خشکیدن نخلستان‌های آبادان، جزیره مینو و خرمشهر اشاره کرد و گفت: «اگر قرار است عراق بابت عدم رعایت حقابه کشور همسایه به مراجع بین‌المللی مراجعه کند بهتر است از کشور ترکیه شکایت کند. زیرا ترکیه بدون هماهنگی با کشور‌های همسایه اقدام به احداث سد‌های زیادی در کشور خود کرده و اجازه نمی‌دهد آب در دجله و فرات جاری شود.»

این عضو کمیسیون انرژی مجلس افزود: «عراق بیش از ایران از ترکیه آسیب دیده بنابراین نباید فرافکنی کند، در‌هرحال طبق معاهده‌ای که در زمینه آب‌های مرزی وجود دارد هر کشوری که اقدام به ساخت سد روی رود مرزی می‌کند باید حقابه‌ای را هم برای کشور مقصد آب رود در نظر بگیرد، ضمن اینکه بر اساس همین معاهده تا سال ۲۰۲۰ لزومی نداشت که برای احداث سد با کشور‌های همسایه هماهنگی صورت بگیرد.»

عباسی با بیان این موارد به کنترل آب از سوی افغانستان اشاره کرد و گفت: «کشور‌ها باید نسبت به تامین آب شرب و کشاورزی مورد نیاز خود اقدام کنند، اکنون افغانستان هم بدون هماهنگی با ایران با احداث دو سد باعث شده هیرمند و هامون سمت ایران خشک شود و ما را با مشکل مواجه کرده‌اند.»

این عضو کمیسیون انرژی مجلس افزود‌: «اگر ایران اقداماتی در زمینه احداث سد و یا کنترل آب انجام داده مطابق معاهدات بین‌المللی بوده و بر این اساس ما تخلفی نداشته‌ایم، زیرا زمان لازم را داشتیم که اقداماتی در خاک خود انجام دهیم و با کشور‌های دیگر هم هماهنگی نداشته باشیم، کما اینکه افغانستان و ترکمنستان هم همین کار را کرده‌اند.»

به گفته او هر کشور سعی کرده آب مورد نیاز خود را تامین کند، «به خصوص اینکه اگر ایران اقدامی در کنترل آب داشته بیشتر مهار سیلاب بوده که ممکن بود به کشور‌های همسایه هم آسیب وارد کند».
تهدید ایران، تفاهم با ترکیه

تهدید عراق به شکایت از ایران به خاطر سهم آبی در شرایطی است که این کشور به منابع آبی مشترک با ایران و ترکیه بسیار وابسته است، چنان که طبق اعلام مقامات عراقی در اثر سدسازی‌های گسترده در ایران و ترکیه، ورود آب به عراق به شدت کاهش یافته و این کشور را دچار خشکسالی و کمبود منابع آبی کرده است. در مرز‌های ایران و عراق ۳۶ رودخانه جریان دارد و بیشتر این رودخانه‌ها از کوه‌های واقع در دو استان ایرانی همجوار با عراق یعنی کرمانشاه و ایلام سرچشمه گرفته و وارد خاک این کشور همسایه می‌شوند. وجود این منابع در حالی است که عراق در سال‌های اخیر آسیب جدی از خشکسالی و کمبود آب دیده و در سال‌های متمادی با بحران آب مواجه بوده است. پیش از این سد ایلیسو در مسیر رودخانه دجله در ترکیه و سایر سد‌هایی که این کشور روی شاخه‌های کوچکتر این رودخانه ساخته، از دلایل اصلی این بحران شناخته می‌شد.

در‌حالی که عباسی به اقدامات ترکیه و سدسازی‌ها روی دجله و فرات گفته، اینطور که عصر ایران گزارش داده وزیر منابع آب عراق اعلام کرده که کشورش توافقنامه‌ای را با ترکیه امضا کرده که در قالب آن «سهمیه عادلانه برای عراق از سرچشمه‌های دجله و فرات» به رسمیت شناخته شده و این توافقنامه از اوایل اکتبر ۲۰۲۱) به مورد اجرا درآمده است. این در حالی است که او پیش از این در دسامبر ۲۰۲۰ در نشستی با وزیر منابع آب سوریه گفته بود سطح آب ورودی رودخانه‌های دجله و فرات که از ترکیه سرچشمه می‌گیرند تا ۵۰ درصد کاهش یافته است.

همچنین عون دیاب، مشاور فنی وزارت منابع آب عراق گفته این کشور مایل است توافقنامه‌ای مشابه را با ایران نیز به امضا برساند، اما امضای این توافقنامه در تابستان امسال به دلایلی، چون تشکیل دولت جدید در ایران و انتخابات عراق، انجام نشده است.

این اولین بار نیست که دولت بغداد تهدید به شکایت از ایران به دادگاه لاهه می‌کند. دولت عراق در حالی از کاهش ورود آب از سرچشمه‌های ایران به این کشور شکایت دارد، که ایران در سال جاری، خود با شدیدترین خشکسالی نیم قرن اخیر دست و پنجه نرم می‌کند و منابع آبی ایران به دلیل کاهش ۵۰ درصدی بارندگی در سال جاری آبی به شدت کاهش یافته است.

ایران، دولت بغداد را به داشتن انگیزه‌های سیاسی در مناقشه خود بر سر آب متهم کرده و می‌گوید در حالی که ایران بیش از ۱۵ سال است که در دوره خشکسالی است، وضعیت عراق به خاطر استفاده کشاورزان عراقی از جریان آب دو رود دجله و فرات بهتر است.

ایران همچنین می‌گوید دستگاه‌های عراقی مقصر کمبود آب در این کشور هستند، چون در طول ۶ دهه گذشته دولت‌های متوالی عراق در اجرای پروژه‌های توسعه زیرساخت‌ها و سد‌ها به منظور استفاده بهینه از منابع آبی تعلل کرده اند و زیر ساخت‌های آبی عراق از دهه ۱۹۶۰ که جمعیت این کشور ۱۰ میلیون نفر بود دست نخورده باقی‌مانده در حالی که جمعیت کنونی عراق به حدود ۴۰ میلیون نفر رسیده و مصرف آب این کشور چند برابر رشد کرده است.