هشدار پزشکی قانونی در مورد افزایش مرگ‌های سمی

جامعه ۲۴ - در این روز‌هایی که کرونا بی‌رحمانه قربانی می‌گیرد، انتشار آمار پزشکی قانونی درباره قربانیان مسمومیت نشان داد، فقط نباید از این ویروس منحوس ترسید. به خصوص این‌که در نیمه دوم سال با روند افزایشی قربانیان گازگرفتگی، شمار جان‌باختگان افزایش خواهدیافت. آن‌طور که کارشناسان پزشکی قانونی می‌گویند بی‌اطلاعی و سهل‌انگاری یکی از دلایل فوت هموطنان بر اثر مسمومیت است. خب در ابتدا آمار قربانیان را بر اساس اعلام سازمان پزشکی‌قانونی مرور می‌کنیم؛ در پنج ماهه نخست سال جاری، ۹۷۲ نفر (شامل ۶۱۶ مرد و ۳۵۶ زن) بر اثر مسمومیت در کشور جان خود را از دست دادند، این تعداد در مدت مشابه سال قبل که ۹۲۷ نفر بود افزایشی ۹/۴ درصدی را نشان می‌دهد. تلفات مسمومیت که شامل مواردی همچون مسمومیت با گاز منواکسیدکربن، مسمومیت دارویی یا مسمومیت با سم (قرص برنج، سیانور، سرب و...) است که بیشترین آن با ۵۶۹فوتی مربوط به مسمومیت با سم بوده‌است.

قاتل خاموش

هر ساله با شروع فصل سرما و استفاده هموطنان از وسایل گرمایشی شاهد افزایش قربانیان گازگرفتگی در کشور هستیم. در پنج ماهه امسال از کل تلفات مسمومیت، ۱۶۴نفر شامل ۱۱۸مرد و ۴۶زن بر اثر مسمومیت با گاز جان باختند در حالی که این رقم در مدت مشابه سال قبل ۲۳۵ مورد بوده‌است؛ در این مدت آمار تلفات مسمومیت با گاز منواکسیدکربن ۲/۳۰درصد کمتر شده‌است. در تلخ‌ترین حادثه گازگرفتگی پنج‌ماهه نخست امسال، ۱۱ نفر از اعضای یک خانواده جان خود را از دست دادند. سه نفر از اعضای خانواده مهمان خانه پدربزرگ بودند که به علت گازگرفتگی، همگی همراه پدربزرگ جان باختند.

جلال ملکی، سخنگوی سازمان آتش‌نشانی تهران در این باره می‌گوید: انواع بخاری‌های گازی، نفتی، شومینه، پکیج، آبگرمکن و... می‌تواند به تولید منواکسیدکربن و گازگرفتگی منجر شود. حتی خودرویی که به مدت طولانی در محیط بسته روشن بماند می‌تواند باعث تولید این گاز کشنده شود. این گاز به دلیل کاهش اکسیژن در محیط به وجود می‌آید، یعنی اگر در محیطی که یک وسیله شعله‌دار وجود دارد و راه مناسبی برای ورود هوا نباشد به زودی در آن محل گاز منواکسیدکربن تولید و منتشر می‌شود. از اولین نشانه‌های مسمومیت با این گاز، ایجاد حالت ضعف و سستی در بدن و در ادامه سردرد، درد شکمی، سرگیجه، تهوع و استفراغ، ایجاد حالت دوبینی و تنفس‌های سریع و کوتاه است و اگر افراد کماکان در این محیط آلوده باقی بمانند در حالت تشنج، بیهوشی و حتی کما قرار گرفته و در نهایت مرگ آن‌ها رقم می‌خورد.

وی ادامه داد: شهروندانی که در منازل خود از پکیج استفاده می‌کنند بهتر است از انواع فن‌دار آن استفاده کنند تا به‌وسیله آن، آلاینده‌ها به خارج هدایت شود. باید توجه داشت پکیج و آبگرمکن دیواری مقدار زیادی اکسیژن مصرف می‌کند و در صورت تامین نشدن هوای مناسب، به سرعت محیط را با کاهش اکسیژن مواجه می‌کند. از سوی دیگر نقص در سیستم دودکش‌ها از مهم‌ترین عوامل تولید و انتشار گاز کشنده منواکسید کربن است. لازم است قبل از نصب بخاری یا آبگرمکن و پکیج از باز بودن مسیر دودکش‌های داخل دیوار اطمینان حاصل شود. برای این‌کار می‌توان از سطح پشت بام یک وزنه کوچک را با ریسمان به داخل دودکش فرستاده و اگر تا انتها پایین آمد نشان دهنده باز بودن مسیر است.

ملکی با تاکید بر این‌که باید از مکش مناسب دودکش‌ها اطمینان حاصل کرد، گفت: به همین منظور می‌توان تکه‌ای کاغذ روشن کرده و آن‌را مقابل ورودی دودکش روی دیوار قرار داد. اگر دودکش بخاری صحیح کار کند باید شعله به سمت داخل دود کش کشیده شود. بهترین نشانه برای کارکرد صحیح دودکش‌ها این است که بدنه آن‌ها همواره باید داغ باشد. سرد بودن دودکش بخاری، زمانی که روشن است و همچنین زرد و نارنجی بودن شعله بخاری از نشانه‌های تولید این گاز خطرناک است که باید بررسی شود.

قرص مرگ

مسمومیت با سم بیشترین حجم تلفات در عنوان مسمومیت‌ها را در بر می‌گیرد. در پنج‌ماهه نخست امسال از کل موارد مسمومیت، ۵۶۹ نفر بر اثر مسمومیت با سم (قرص برنج، دفع آفات نباتی، جونده کش‌ها، سیانور، سرب و...) جان‌باخته‌اند که بیشترین حجم آن نیز مربوط به مسمومیت با قرص برنج است. همچنین از کل تلفات مسمومیت با سم در پنج ماه امسال، ۳۷۵نفر مرد و ۱۹۴ نفر زن بودند.

اما آمار تلفات مسمومیت با قرص برنج که بیشترین میزان تلفات ناشی از سم را در بر می‌گیرد، در پنج‌ماهه امسال ۴۲۸ نفر بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل ۳۵ درصد بیشتر شده‌است. از این تعداد فوتی قرص برنج، ۲۸۳ نفر مرد و ۱۴۵ نفر زن بودند.

بیشتر بخوانید: قتل زن رمال از سوی پسر طلبکار

دکتر مریم اخگری، رئیس گروه کنترل و تضمین کیفیت دفتر امور آزمایشگاهی سازمان پزشکی‌قانونی کشور، با اشاره به ساختار شیمیایی این سم مهلک گفت: قرص برنج ماده‌ای است که با ساختار شیمیایی فسفید آلومینیوم برای از‌بین‌بردن شته داخل برنج به ویژه در استان‌های شمالی کشور استفاده می‌شود، اما به دلیل خطراتی که این ماده ایجاد می‌کند و نیز مرگ‌هایی که به دنبال داشته وزارت بهداشت ایران واردات این ماده را ممنوع کرد. قرص برنج (فسفید آلومینیوم) رنگ طوسی مایل به خاکی و اندازه نسبتا بزرگی دارد که حتی مصرف نصف آن در مجاورت اسید معده، گاز بسیار سمی به نام فسفین ایجاد می‌کند که این گاز تنفس سلولی را در بدن مختل کرده و به مرگ فرد می‌انجامد.

وی خاطرنشان کرد: در یکی از استان‌های شمالی کشور پرونده‌ای داشتیم که در یک انبار حجمی از برنج نگه داشته می‌شد و صاحب آن نیز برای جلوگیری از آفت برنج، داخل آن قرص برنج فسفید آلومینیوم قرار داده بود. ظاهرا این فرد مهمانانی داشته که به دلیل نبود جای کافی در منزل تعدادی از آنان را برای خواب به انبار آورده و آنجا خوابیده بودند، اما متاسفانه همه این افراد به دلیل استنشاق گاز متصاعد شده از قرص برنج موجود در انبار دچار مسمومیت شده و جان باختند. در پرونده‌ای دیگر نیز در یکی از استان‌های جنوبی کشور فردی برای از بین بردن حشرات خانه‌اش با این تصور اشتباه که قرص برنج آن‌ها را نابود می‌کند، حدود ۷۰ قرص برنج را دور خانه‌اش چیده بود و به همراه خانواده از خانه خارج شده بود، اما متاسفانه این گاز از طریق دریچه‌های کولر در ساختمان پخش شده و موجب مسمومیت و مرگ ساکنان آن ساختمان شده‌بود.

اسمارتیز مرگ

یکی دیگر از موارد مسمومیت‌ها مربوط به داروهاست. در پنج ماه امسال ۲۳۹ نفر بر اثر مسمومیت دارویی در کشور جان باخته‌اند که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل کاهش ۰/۸ درصدی نشان می‌دهد.
یکی از مهم‌ترین قربانیان مسمومیت دارویی، کودکان هستند. کودکان به دلیل سن پایین و عملکرد ناقص سیستم کبدیشان نمی‌توانند بسیاری از دارو‌ها را آنالیز کنند به همین دلیل در صورت استفاده دچار مسمومیت و مرگ می‌شوند.

رئیس گروه کنترل و تضمین کیفیت دفتر امور آزمایشگاهی پزشکی‌قانونی با اشاره به چند پرونده مسمومیت گفت: در یکی از پرونده‌ها که مدتی پیش به آزمایشگاه ارجاع شده‌بود، گزارش مرگ کودکی پنج‌ساله بود که برای مشخص شدن علت مرگ به آزمایشگاه ارجاع شد. بررسی‌ها نشان داد این کودک به‌دلیل مسمومیت دارویی جان خود را از دست داده و علت آن هم این بوده که از سر کنجکاوی و در پی غفلت مادربزرگ، تعدادی از دارو‌های او را بلعیده و به دنبال آن دچار مسمومیت و مرگ شده‌است.

وی با بیان این‌که بسیاری از دارو‌ها ظاهری جذاب با رنگ و شکلی شبیه اسمارتیز دارند، تصریح کرد: گذشته از آن‌که هرگونه دارو (قرص، شربت یا کپسول و...) باید دور از دسترس کودکان باشد، در عین حال باید آن‌ها را در حد فهم‌شان از خطرات و عوارض مصرف خودسرانه این دارو‌ها نیز آگاه کرد تا شاهد بروز چنین حوادثی نباشیم.

دکتر آزاده ناظری هم در باره راه‌های پیشگیری از مسمومیت با دارو می‌گوید: چنانچه در خانه کودک زیر پنج‌سال دارید، حتما دارو‌ها را در کمد‌های بالا، دور از دسترس و مجهز به قفل قرار دهید. چنانچه فردی در خانواده در حال درمان ترک اعتیاد است، از دسترسی کودکان به دارو‌های درمان کننده اعتیاد مانند قرص یا شربت متادون جدا خودداری کنید. بهتر است دارو‌های بیمار افسرده یا بیمارانی که تعادل رفتاری ندارند یا افرادی را که سابقه اقدام به خودکشی دارند، دور از دسترش ایشان قرار دهید و مراقبت دقیقی درخصوص میزان داروی مصرفی ایشان به عمل آورید.