ایران روی خط قرمز محیط زیست

جامعه ۲۴- درست در شرایطی که این روز‌ها «صفر خالص» کلید واژه بسیاری از رسانه‌های جهان است و دولت‌های سراسر جهان برای کاهش گاز‌های گلخانه‌ای با یکدیگر پیمان و قرار‌های مشترک می‌گذارند، ایران رکورد‌های بحران آب و فرو نشست زمین را جابه‌جا می‌کند و استفاده از سوخت منسوخ و بسیار آلاینده مازوت در دستور کار صنایع کشور قرار گرفته است.

صفر خالص چیست؟

این روز‌ها کلید واژه «صفر خالص» در بسیاری از رسانه‌های جهان ترند شده است. صفر خالص در واقع برنامه کربن صفر است که اصلی‌ترین موضوع مطرح شده در اجلاس اقلیمی سازمان ملل (cop۲۶) به شمار می‌آید. حالا کشور‌های شرکت‌کننده در نشست تغییرات اقلیمی کاپ ۲۶ در گلاسکو برنامه‌های خود برای کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای را به اجلاس ارائه می‌دهند.

آن‌ها امیدوارند تا سال ۲۰۵۰ به هدف جهانی "صفر خالص" دست یابند و به کند شدن روند گرمایش جهانی کمک کنند. اصطلاح "صفر خالص" به معنی خودداری از افزودن به تولید گاز‌های گلخانه‌ای در جوّ زمین است.
در واقع پروژه "صفر خالص" به این معنی است که مقدار کربنی که تولید می‌شود با مقدار کربنی که به هر طریقی جذب می‌شود برابر باشد و به این ترتیب مقدار انتشار کربن به صفر برسد.

بیشتر بخوانید: جزییات صدور حکم اعدام برای محیط‌بان کرمانشاهی

دستیابی به صفر خالص مستلزم کاستن از میزان انتشار گاز‌های گلخانه‌ای تا حد امکان و متعادل کردن تولید کربن ناشی از فعالیت‌های مختلف از طریق جذب و حذف مقدار کربن معادل کربن تولیدی است.

گاز‌های گلخانه‌ای مانند گاز کربنیک یا دی اکسید کربن (CO۲) از سوزاندن نفت، گاز و زغال‌سنگ در خانه‌ها، کارخانه‌ها و وسایط حمل و نقل تولید می‌شود. انتشار این گاز باعث می‌شود انرژی خورشید در جو زمین "به تله" بیفتد و نتواند خارج شود که نتیجه آن، گرم شدن هوای کره زمین است.

در جریان کنفرانس تغییرات اقلیمی گلاسکو، کشور‌ها وظیفه دارند گام‌هایی را که در نظر دارند در راستای تحقق این طرح به اجرا بگذارند مشخص کنند.

اصلی‌ترین برنامه کشور‌ها برای جذب کربن آزاد شده، مقابله با جنگل‌زدایی و استفاده از ظرفیت‌های طبیعت و درختکاری در ابعاد بالا به منظور جذب کربن توسط درخت‌ها است. اما کارشناسان این سوال را مطرح می‌کنند که آیا فضای کافی برای کاشت درخت مورد نیاز برای جذب این مقدار کربن تولیدی وجود خواهد داشت؟
در کنار این طرح ها، توسعه فناوری جذب و ذخیره کربن نیز پیشنهاد شده است. این فناوری شامل استفاده از ماشین‌های ویژه برای گرفتن کربن از هوا، جامد کردن و دفن آن در زیر زمین است. البته این فناوری هنوز در مراحل اولیه قرار دارد، استفاده از آن پرهزینه بوده و کارآیی آن هم به اثبات نرسیده است.

بر اساس توافقنامه سال ۲۰۱۵ پاریس، ۱۹۷ کشور موافقت کردند برای جلوگیری از شدیدترین تاثیرات تغییرات آب و هوایی، تلاش کنند افزایش دمای کره زمین را در سطحی خیلی کمتر از ۱.۵ درجه سانتیگراد نگه دارند. کارشناسان می‌گویند برای رسیدن به این هدف، باید تولید خالص کربن تا سال ۲۰۵۰ به صفر برسد، یعنی در برابر هر مقدار کربن ناشی از استفاده از عوامل تولیدکننده گاز کربنیک، اقداماتی برای جذب همان مقدار کربن از هوا صورت گیرد.

در مورد اینکه چگونه برخی کشور‌ها خواهند توانست به صفر خالص برسند اختلاف نظر وجود دارد. به عنوان مثال، اگر کشوری صنایع آلاینده مانند تولید فولاد را تعطیل کند، گاز کربنیک کمتری تولید خواهد کرد. اما اگر همین کشور همان مقدار فولاد را از کشور دیگری وارد کند، به جای کاهش مجموع گاز‌های گلخانه‌ای در جهان، عملا انتشار کربن خود را به کشور دیگری منتقل کرده است.

طرح‌هایی توصیه شده تا کشور‌های ثروتمند بتوانند با پرداخت پول به کشور‌های فقیرتر، آن‌ها را قادر کنند سوخت‌های پاک‌تر به کار بگیرند و با وجود تولید کالا‌هایی که انرژی زیادی نیاز دارد، گاز‌های گلخانه‌ای کمتری منتشر شود. با وجود این، برخی از منتقدان چنین روشی را به معنی فرار از مسئولیت جهت بهبود وضعیت در داخل خود این کشور‌ها تلقی می‌کنند.

چین به اندازه مساحت بلژیک جنگل می‌کارد

خارج از این اجلاس، بسیاری از کشور‌های جهان برنامه‌های ویژه‌ای برای کاهش گاز‌های گلخانه‌ای در دستور کار خود قرار داده‌اند. چین به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان گاز‌های گلخانه‌ای در جهان حالا برنامه وسیعی برای کاهش گاز‌های گلخانه‌ای در دستور کار خود قرار داده است که این برنامه نه تنها شامل استفاده از فناوری‌های جدید در صنایع این کشور و با هدف کاهش تولید گاز‌های گلخانه‌ای است که حالا این کشور بنا دارد تا سال ۲۰۳۰ سالانه بیشتر از ۲ میلیون هکتار جنگل ایجاد کند.

چین تا سال گذشته میلادی هم ۶ میلیون و ۷۷۰ هزار هکتار جنگل ایجاد کرده است و در مجموع به دنبال آن است که چیزی نزدیک به مساحت کشور بلژیک جنگل دست‌ساز ایجاد کند.

در منطقه خاورمیانه هم بسیاری از کشور‌های همسایه ایران به فکر کاهش گاز‌های گلخانه‌ای افتاده‌اند. در همین راستا دویچه‌وله نوشته است که عربستان سعودی در تعهدی اعلام کرد تصمیم دارد تا تاثیرات منفی خود روی محیط زیست را کاهش دهد با این حال، مدت زمانی که این کشور برای کاهش آلودگی‌های خود پیشنهاد داد واکنش منتقدان را برانگیخت. ولیعهد محمد بن سلمان و وزیر انرژی او، عبدالعزیز ابن سلمان اعلام کردند که عربستان تا سال ۲۰۶۰ میلادی به حذف کامل گاز‌های گلخانه‌ای دست می‌یابد.

با این وجود، برنامه محافظه‌کارانه عربستان چیز عجیبی به نظر نمی‌رسد. اگرچه تاکنون عربستان چرخه اقتصادی خود را متنوع‌تر کرده است، همچنان نفت و گاز ۵۰ درصد تولیدات ناخالص داخلی و حدود ۷۰ درصد صادرات این کشور را تشکیل می‌دهد. تغییرات ناگهانی در کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای در این کشور می‌تواند به کسب و کار اصلی آن آسیب بزرگی برساند.

ساخت شهر سبز در امارات

در همین زمینه امارات هم ساخت شهر سبز مصدر سیتی را در حوالی شهر ابوظبی آغاز کرده است. این پروژه شهری که در واقع پروژه شهری زیست پایدار است قرار است کلانشهری بدون آلاینده کربنی باشد و در مقایسه با دیگر شهر‌های هم اندازه خود، به طور قابل توجهی مصرف مقدار آب آن کاهش یابد.
همچنین ترکیه هم برای کاهش گاز‌های گلخانه‌ای برنامه‎‌هایی را اعلام کرده و در سال ۲۰۱۷ این کشور اعلام کرده بود که ظرف چهار سال حجم قابل توجهی از گاز‌های گلخانه‌ای را کاهش داده است.

مصطفی اوزترک، معاون وزیر محیط زیست و شهرسازی وقت ترکیه در گفتگو با آناتولی، گفت: «تولید و انتشار گاز‌های گلخانه‌ای در ترکیه طی ۴ سال گذشته با اجرای طرح‌های حفاظت از محیط زیست بیش از ۸۷ میلیون تن کاهش یافته است.»

اوزترک با اشاره به اینکه ترکیه سند «استراتژی هماهنگی با موضوعات محیط زیستی اتحادیه اروپا» را در سال ۲۰۰۷ امضا کرده است، توضیح داد: «این سند دوره زمانی ۲۰۰۷ تا ۲۰۲۳ را دربر می‌گیرد و شامل پیش‌شرط‌هایی در مورد مسائل محیط زیستی برای عضویت کامل ترکیه در اتحادیه اروپا است. طی سال‌هایگذشته سرمایه‌گذاری زیادی در پروژه‌های مربوط به محیط زیست انجام داده‌ایم.»

وضعیت نگران‌کننده اقلیم در ایران

در این میان، اما وضعیت ایران در زمینه کاهش تولید گاز‌های گلخانه‌ای و حفاظت از محیط زیست نه تنها تعریفی نداشته است که حالا چشم‌انداز آن در این زمینه نگران‌کننده‌تر شده است. حالا ایران با تعریف پروژه‌های متعدد انتقال آب و توسعه شهری که از نظر بسیاری از کارشناسان در آن استاندارد‌های زیست محیطی در نظر گرفته نشده است و استفاده گسترده از مازوت به عنوان سوخت صنایع، همچنین افزایش شمار خودرو‌های فرسوده و سوخت با استاندارد پایین وضعیت هشداردهنده‌ای برای اقلیم ایران ترسیم شده است.

هرچند که علی سلاجقه، رییس سازمان محیط زیست ایران در اجلاس گلاسکو گفته است تحریم‌ها مانع از اقدام ایران در زمینه‌هایی مانند انرژی‌های تجدیدپذیر شده است، اما بسیاری از سیاست‌گذاری‌های کشور در سال‌های گذشته در راستای توسعه پایدار و حفظ منابع کشور نبوده است. نمونه آن برداشت بی‌رویه از منابع آب‌های زیرزمینی برای کشاورزی غیراقتصادی و احداث سد‌های متعدد و غیرکارشناسی بر بستر رودخانه‌های کشور و خشکاندن آنهاست.

همچنین تغییر گسترده کاربری جنگل‌ها و مراتع به کاربری مسکونی و ساخت ویلا و قطع درختان جنگل و قاچاق چوب و ... نمونه‌های دیگری از رفتار غیرمسئولانه در برابر محیط زیست ایران به شمار می‌آید.

علاوه بر این مهار نکردن نرخ تورم و تورم دو رقمی به صورت مداوم باعث جهش قیمت خودرو و کاهش قدرت خرید مردم ایران شده است و همین مساله مانع اصلی نوسازی ناوگان فرسوده حمل و نقل و رواج نگرفتن خودرو‌های هیبرید در ایران شده است.

نکته دیگر اینکه انزوای کشور و نبود فضای کسب و کار جذاب در ایران و از طرفی یارانه‌های گسترده در بخش برق و گاز و همچنین آب باعث شده است که میل به ورود سرمایه به ایران وجود نداشته باشد و حالا زیرساخت‌های مستهلک و فرسوده تولید انرژی در ایران به وضعیتی افتاده‌اند که جوابگوی نیاز جمعیت نیستند و قطع مداوم برق و گاز سبب شده است که نیروگاه‌ها و صنایع کشور سوخت منسوخ و بسیار آلاینده مازوت را مصرف کنند.

گفتنی است که مجموع این رفتار‌ها سبب شده است که ایران هشتمین کشور تولیدکننده گاز دی‌اکسید کربن در جهان باشد، اما در عین حال یکی از معدود کشور‌هایی است که پیمان پاریس را تصویب نکرده است.