بی‌توجهی به حریم صوتی پایتخت

جامعه ۲۴- سامانه برخط سنجش صوتی در تهران پر از نقاط قرمز و قهوه‌ای است که نشان از آلودگی بالای صوتی دارد. اندکی هم نقاط زرد و سبز دارد. این نقشه‌ها نشان‌دهنده زندگی ما در یک سر و صدای دایمی است و بر اساس تحقیقات انجام شده ارتباط مستقیمی با سلامت روان شهروندان این شهر دارد.

حد مجاز آلودگی صوتی در شهر‌های ایران و در پهنه‌های مسکونی برای بازه هفت صبح تا ۱۰ شب برابر ۵۵ دسی‌بل و برای ۱۰ شب تا هفت صبح برابر ۴۵ دسی‌بل است. حسین شهیدزاده، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در خصوص میانگین آلودگی صوتی در تهران می‌گوید: بر اساس نتایج ایستگاه‌های ثابت سنجش صوت، میانگین تراز صدا در مناطق ۲۲ گانه شهرداری تهران از ابتدای سال ۱۴۰۰ تاکنون برای دوره زمانی روز و شب به ترتیب ۹۷/۶۸ و ۲۴/۶۶ دسی‌بل بوده است.

او در خصوص اینکه این عدد در روز و شب چه تفاوتی دارد، می‌گوید: طبق جدول استاندارد سازمان حفاظت محیط‍ زیست در هنگام شب، محیط باید به اندازه ۱۰ دسی‌بل آرام‌تر از روز باشد ولی نتایج اندازه‌گیری توسط ایستگاه‌های سنجش آلودگی صوتی نشان می‌دهد که میزان تراز صدای روز و شب خیلی به هم نزدیک بوده و بیانگر این مطلب است که در مقایسه با استاندارد، شدت آلودگی صوتی در دوره زمانی شب نسبت به دوره زمانی روز بیشتر است.

بازار و مناطق همجوار مهرآباد پر سر و صدا‌ترین منطقه تهران

شهید‌زاده در خصوص اینکه در کدام مناطق تهران ما بیشتر آلودگی صوتی داریم هم توضیح می‌دهد: منطقه بازار به دلیل تردد بالای موتوسیکلت‌ها، مناطق همجوار با فرودگاه مهرآباد، مناطقی که خطوط مترو از سطح عبور کرده است و مناطق مجاور با خطوط ریلی راه‌آهن که علاوه بر صدای ترافیک وسایل نقلیه، آلودگی صوتی ناشی از سایر منابع نیز اضافه شده است؛ نسبت به سایر مناطق تحت تاثیر آلودگی صوتی بیشتری هستند.

بیشتر بخوانید:انتقاد پلیس از تردد اتوبوس‌ها و آمبولانس‌های آلاینده فاقد پلاک

او با بیان اینکه چند سالی از ایجاد کمیته‌ای با عنوان کمیته صوت در مدیریت شهری گذشته است، کمیته‌ای که در تمام این سال‌ها جلسات منظمی برگزار کرده، اما خروجی این کمیته چه بوده است، می‌گوید: تهیه نقشه تراز صوتی شهر تهران، تهیه و بارگذاری نقشه حریم صوتی روی لایه طرح تفصیلی شهر تهران، قید الزام رعایت مبحث ۱۸ مقررات ملی ساختمان برای پلاک‌های واقع در تراز صوتی غیرمجاز در دستور نقشه ساختمان‌ها، ارزیابی عملکرد دیوار‌های صوتی، بررسی میزان رضایتمندی شهروندان از دیوار‌های صوتی نصب شده، بررسی اثر اپیدمیولوژیک آلودگی صوتی بر سلامت جسمی و بهداشت روانی شهروندان، تدوین دستورالعمل تست صدای اگزوز وسایل نقلیه در مراکز معاینه فنی، شناسایی پهنه‌های با تراز صوتی غیرمجاز جهت تعیین اولویت‌بندی زماندار برای اجرای برنامه‌های کنترلی و مرمت و نگهداری دیوار‌های صوتی نصب شده در مجاور بزرگراه‌های شهر تهران از مهم‌ترین خروجی‌های این کمیته بوده است.

به گفته شهید‌زاده با توجه به ماهیت صدا که با افزایش فاصله از منبع صوت، میزان تراز صوت دریافتی کاهش می‌یابد؛ یک ایستگاه در یک نقطه از منطقه به تن‌هایی نمی‌تواند نماینده آلودگی صوتی کل منطقه باشد. با این وجود مقایسه نتایج ایستگاه‌ها، تخمینی از وضعیت و سطح آلودگی صوتی را در اختیار مدیران شهری قرار خواهد داد.

اصلی‌ترین منابع تولید سر و صدا

او در خصوص اینکه آیا قوانینی برای رعایت حریم صوتی برای ساخت و ساز‌ها وجود دارد هم می‌گوید: در ابتدا بر اساس نقشه تراز صوتی شهر تهران، نقشه حریم صوتی بزرگراه‌ها ترسیم شد، سپس نقشه طبق ابلاغ معاونت شهرسازی و معماری به سازمان فناوری اطلاعات شهرداری تهران روی لایه طرح تفصیلی بارگذاری و رعایت مبحث ۱۸ مقررات ملی ساختمان برای پلاک‌های واقع در حریم صوتی غیرمجاز الزامی شده، اما نظارت و پیگیری سختگیرانه از سوی مراجع مربوطه، لازمه اثرگذاری این طرح است.

شهیدزاده در خصوص عمده‌ترین تولید‌کننده‌های آلودگی صوتی در تهران هم توضیح می‌دهد: ترافیک وسایل نقلیه مهم‌ترین منبع آلودگی صوتی است و بعد از آن آلودگی صوتی ناشی از فعالیت‌های ساختمانی و عملیات عمرانی به عنوان دومین منبع دارای اهمیت است.

نقشه‌های برخط آلودگی صوتی مناطق زیادی را پرخطر از لحاظ آلودگی صوتی نشان می‌دهد، اما چقدر این نقشه می‌تواند گویای وضعیت بحرانی تهران در برابر این آلودگی باشد؟ شهید‌زاده در این رابطه می‌گوید: بر اساس نتایج ایستگاه‌های سنجش صوت و نقشه‌های تراز صوتی در بسیاری از نواحی تهران، تراز صدا بالاتر از حد استاندارد سازمان حفاظت محیط‌زیست هستند و در صورت عدم توجه به این موضوع در سال‌های آتی شرایط به مراتب بدتر خواهد شد. رعایت حریم صوتی بزرگراه‌ها، استفاده از پوشش گیاهی در بدنه بزرگراه‌ها، نصب موانع صوتی، ترویج و تسهیل استفاده از وسایل نقلیه برقی، نظارت بر اجرای سختگیرانه مبحث ۱۸ مقررات ملی ساختمان و افزایش سطح آگاهی و فرهنگ ترافیکی افراد جامعه از جمله مواردی است که باید توسط مدیریت شهری مورد توجه قرار گیرد، اما فراموش نکنیم شهروندان نیز باید در حل این معضل مشارکتی فعال داشته باشند. افزایش مطالبه‌گری توسط افراد جامعه، عدم استفاده از بوق در مواقع غیرضروری، استفاده از دوچرخه در مسیر‌های کوتاه و استفاده از موتوسیکلت‌های برقی همگی مواردی است که با رعایت آن می‌توانیم از آرامش بیشتری در شهر برخوردار باشیم.

تاثیر سر و صدا‌های دایمی بر سلامت شهروندان

اما وضعیت بحرانی چه اثری بر روح و چشم ما دارد؟ بر اساس تحقیقات پزشکی، سردرد، خستگی، افزایش فشار خون، تحریک‌پذیری و زودرنجی، ضعف ایمنی بدن، سوءهاضمه و مشکلات گوارشی، آسیب‌پذیری در مقابل بیماری‌های ویروسی و عفونی و... از عوارض آلودگی صوتی است.

تحقیقات حوزه سلامت نیز نشان می‌دهد صدای بلند برخاسته از فرودگاه‌ها، خیابان‌ها و حتی صدای بلند موسیقی عواقب خطرناک و نامطلوبی برای سلامت انسان دارد. این سروصدا‌های زیاد باعث افزایش فشارخون می‌شود و تا حدی هم احتمال بروز بیماری‌های قلبی- عروقی را افزایش می‌دهد.

یکی از اصلی‌ترین دلایل نداشتن تمرکز، آلودگی صوتی است. حتی آلودگی صوتی بر نوزاد و دوران جنینی تاثیر می‌گذارد، یعنی تاثیر آن از پیش از تولد تا کهنسالی است.

محسن آشوری، جامعه‌شناس و مدرس دانشگاه معتقد است: اگر آلودگی صوتی انسان را نکشد، اما عامل اصلی بیماری‌هایی نظیر اختلالات روانی- ناراحتی‌های عصبی و کاهش راندمان کار و در کل به هم ریختن سیستم بدن است. از نظر متخصصان و پزشکان ثابت شده است که این نوع آلودگی جدا از مسائل فوق، در سنین مختلف عوارض و پیامد‌های گوناگونی دارد که در کودکان باعث کاهش تمرکز فکری، یادگیری و پرخاشگری است یا سلسله مشکلات بیولوژیکی (استرس)، عدم تعادل اعصاب و روان، دعوا‌های پی در پی در سنین بالا می‌شود.

به گفته او این آلودگی صوتی هر قدر هم بزرگ باشد، اما می‌توان با آن مبارزه کرد و آن را به درصد پایین کشاند که این حرکت لازمه حمایت‌های مستقیم دولت با پوشش و آموزش برنامه‌های فرهنگی به عموم از طریق رسانه و شهرداری در افزایش پوشش گیاهی در اطراف خیابان‌ها و ایجاد پارک‌ها و فضای مناسب برای ورود پرندگان خوش سخن و آموزش به پیمانکاران ساختمانی برای ساخت و ساز در ساعات روز با کمترین تولید آلودگی صوتی و انتقال فرودگاه و کارخانجات به بیرون از شهر تهران است.

علیرضا خسروی، استاد دانشگاه و روانشناس هم با بیان اینکه آلودگی صوتی یکی از عوامل موثر در بروز استرس شغلی و کاری در حیات روانی جوامع است، می‌گوید: آلودگی صوتی قدرت شنوایی را به تدریج و به‌طور غیرمحسوس کاهش می‌دهد و ابتدا بخش‌هایی که وظیفه انتقال اصوات بلند را در گوش بر عهده دارند، ضعیف می‌شوند و از میان می‌روند.

به گفته او قرار گرفتن دایمی در معرض اصوات بلند عارضه زنگ زدن، وزوز و سوت کشیدن گوش را به همراه دارد. از دست دادن قدرت شنوایی بر اثر آلودگی صوتی برخلاف عوارض کهولت بر شنوایی انسان، قابل درمان نیست و حداقل بازگشت به حالت عادی غیرممکن است، چون در این عارضه سلول‌های حلزونی گوش داخلی تخریب می‌شود.

پیامد‌های روحی و جسمی قابل انتساب به آلودگی صوتی در میان شهروندان شهر تهران در پژوهشی توسط شهرداری تهران هم بررسی شده که بر اساس نتایج آن در سطح معناداری ۹۰ درصد، پیامد‌های چربی خون، دیابت، بیماری‌های قلبی-عروقی و اختلال خواب با میزان مواجهه ارتباط معناداری داشتند. بر این اساس، شانس ابتلا به بیماری‌های دیابت، چربی خون، قلبی-عروقی و اختلال خواب در افراد ساکن در نواحی با تراز صدای بالاتر از حد استاندارد ۵۵ دسی‌بل آ به ترتیب حدود ۱/۸، ۱۶، ۱/۶۵، ۱/۴ برابر بیشتر از افراد ساکن در نواحی آرام به دست آمد.

بر اساس بررسی‌های این پژوهش طی روز، از هر سه نفر یک نفر از صدای محیطی احساس آزردگی می‌کند و طی شب از هر پنج نفر یک نفر بر اثر مواجهه با صدای ترافیک دچار اختلال خواب می‌شود. این مواجهه مزمن با سطوح بالای صدای محیطی خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی- عروقی از جمله آنفارکتوس را افزایش می‌دهد. بنابراین، آلودگی صوتی نه تنها یک عامل آزاردهنده محیطی، بلکه تهدیدی برای سلامت عموم محسوب می‌شود.

تقریبا نیمی از جمعیت شهر تهران با تراز صدای غیراستاندارد مواجهه دارند و حدود ۷۵۸۵۶۵ نفر یعنی ۸/۶۳ درصد از جمعیت شهر در معرض تراز صدایی بیشتر از ۶۵ دسی‌بل آ قرار دارند. در گروه مورد مطالعه نیز بیشترین بخش جمعیت یعنی ۴۶/۸۴ درصد در کلاس مواجهه ۲ قرار دارند و حدود ۲۲ درصد از کل جمعیت با تراز صدایی بیشتر از ۶۵ دسی‌بل آ مواجهه دارند.

نتایج به دست آمده از تحقیقات میدانی این پژوهش نشان داد حدود ۳۵ درصد از افراد شرکت‌کننده در گروهی قرار گرفتند که احتمال ابتلا به اختلالات شدید و متوسط روانی در آن‌ها زیاد است.
درصد بالایی از افراد شرکت‌کننده در این مطالعه مبتلا به اختلال خواب بودند. این بی‌کیفیتی خواب در سنین جوانی می‌تواند تاثیرات مهلکی بر کیفیت کار و کارایی افراد در جامعه بگذارد و در نهایت، تولید کشور را در زمینه‌های مختلف تحت تاثیر قرار دهد.

حد مجاز آلودگی صوتی اگزوز خودرو‌ها و موتوسیکلت‌ها مشخص است

در این تحقیقات به تعیین حدود مجاز وسایل نقلیه، هم پرداخته شده است که بررسی‌ها نشان می‌دهد اگر چه حدود مجاز آلودگی صوتی منتشر شده از اگزوز خودرو‌های نو و کارکرده تدوین شده، اما هنوز حدود مجاز خودرو‌ها و موتوسیکلت‌های کارکرده عبوری تعیین نشده است. در دستورالعمل چگونگی آزمون صدای منتشر شده از اگزوز خودرو‌ها و موتوسیکلت‌های نو در دو حالت ساکن و عبوری اشاره‌ای به صدای بوق یا آزمون صدای خودرو‌های سنگین نشده است. اگرچه به تازگی دستورالعمل چگونگی آزمون صدای منتشر شده از اگزوز خودرو‌های کار کرده در حالت ساکن تصویب و ابلاغ شده است، اما هنوز دستورالعمل چگونگی آزمون صدای منتشر شده از اگزوز خودرو‌های کار کرده در حالت عبوری تدوین نشده است.
همچنین، اقدامات مربوط به جایگزینی موتوسیکلت‌های برقی که از حدود سال ۱۳۹۲ آغاز شده است، به دلیل قیمت زیاد تمام شده خرید این موتوسیکلت‌ها و کمبود زیرساخت لازم نظیر کارخانه‌های تولیدی و ایستگاه‌های شارژ مورد اقبال عموم واقع نشده همچنین در مورد وضع قوانین بازدارنده و جریمه خودرو‌های متخلف، در آیین‌نامه اجرایی چگونگی جلوگیری از آلودگی صوتی مشخص نشده که در صورت تکرار تخلف تا بیش از سه بار جریمه و چگونگی برخورد با متخلف چگونه خواهد بود.

همچنین مبالغ تعیین شده به عنوان جریمه نیز به قدری نیست که نقش بازدارندگی داشته باشد. اعمال جریمه برای ساخت و ساز در حریم صوتی حاشیه بزرگراه‌ها، امکان‌سنجی و شناسایی نواحی اولویت‌دار برای نصب موانع و همچنین، بررسی انواع مدل‌های جدید موانع صوتی از نوع جاذب با کارایی بیشتر، توجه به محدودیت ارتفاعی استفاده از موانع (تا ۶ متر) در مکان‌یابی مکان‌های اولویت‌دار، استفاده از مانع‌های طبیعی نظیر فضای سبز با رعایت نکات فنی و تخصصی لازم (مانند عرض، تراکم، اشکوب‌بندی و گونه‌های مناسب و...)، به‌روزرسانی نقشه‌های تراز صوتی و تدقیق این نقشه‌ها، همکاری نهاد‌های ذی‌ربط در تهیه داده‌های ورودی دقیق و به‌روز و تغذیه نرم‌افزار مدل‌ساز استفاده شده با داده‌های مورد وثوق، معرفی و حفاظت مناطق آرام در محدوده‌های شهری، حمایت از نما‌های ساختمانی جاذب صدا و جلوگیری از استفاده از نما‌های انعکاسی به خصوص در ساختمان‌های واقع در حاشیه بزرگراه‌ها و مکان‌هایی با کاربری حساس نظیر مراکز درمانی و آموزشی، اجباری کردن استفاده از راهکار‌های کاهشی در توقفگاه‌های اتوبوسرانی که در محیط مسکونی واقع شده‌اند، جابه‌جایی تعمیرگاه‌ها یا هر فعالیتی که منجر به ایجاد صدای زیاد می‌شوند، افزایش ارتفاع دیوار‌های پایانه از سمتی که در مجاورت مناطق مسکونی قرار گرفته‌اند و استفاده از جاذبه‌های صدا روی سطح این دیوار‌ها از جمله توصیه‌هایی است که برای بهبود وضعیت آلودگی صوتی در کلانشهر‌ها به خصوص تهران در این پژوهش به آن اشاره شده است.

هشدار در خصوص آلودگی صوتی در تهران هشدار قدیمی است. آسیب‌های آن مشخص و پژوهش‌های زیادی در خصوص آن انجام شده است، اما به نظر می‌رسد هنوز سر و صدای دایمی این شهر جدی گرفته نشده است و تصمیماتی که برای مقابله و کاهش این بحران گرفته می‌شود منجر به آرامش در شهر نمی‌شود.

ترافیک وسایل نقلیه مهم‌ترین منبع آلودگی صوتی است و بعد از آن آلودگی صوتی ناشی از فعالیت‌های ساختمانی و عملیات عمرانی به عنوان دومین منبع دارای اهمیت است.
‌بر اساس نتایج ایستگاه‌های سنجش صوت و نقشه‌های تراز صوتی در بسیاری از نواحی تهران، تراز صدا بالاتر از حد استاندارد سازمان حفاظت محیط‌زیست هستند و در صورت عدم توجه به این موضوع در سال‌های آتی شرایط به مراتب بدتر خواهد شد.

منطقه بازار به دلیل تردد بالای موتوسیکلت‌ها، مناطق همجوار با فرودگاه مهرآباد، مناطقی که خطوط مترو از سطح عبور کرده است و مناطق مجاور با خطوط ریلی راه‌آهن که علاوه بر صدای ترافیک وسایل نقلیه، آلودگی صوتی ناشی از سایر منایع نیز اضافه شده است؛ نسبت به سایر مناطق تحت تاثیر آلودگی صوتی بیشتری هستند.