ماجرای دره فرحزاد چیست؟

جامعه ۲۴ - ‌می‌گویند دره فرحزاد در شمال تهران، در کنار ساختمان‌های مرفه نشین، مکانی است که جان عده‌ای را می‌گیرد و همان حوالی قربانی می‌دهد، معتادانی که اوردوز می‌کنند و جسدشان همان حوالی پیدا می‌شود، اراذلی که گذرشان به هرکسی بیفتد، به قول ساکنین همان محل، لختشان می‌کنند و طلا و دارو ندارشان را از چنگشان در می‌آورند و یا دعوا و مرافه‌ای که چاشنی‌اش سلاح‌های سرد و گرم است؛ این درحالی است که در این حاشیه‌ها کسانی هم هستند که زندگی شرافتمندانه‌ای دارند و معضلات اقتصادی، آن‌ها را به حاشیه پایتخت کشانده است.

یکی از ساکنین آن محل با صدایی خش‌دار که توام از درد اعتیاد بود، درباره وضعیت دره فرحزاد می‌گفت: «خیلی اتفاقات در این دره می‌افتد و ماهم شانسی در اینجا زنده هستیم؛ خانمی می‌خواست از سر خیابان رد شود و خانه‌اش هم از اینجا بالاتر بود، ولی چهارنفر به جون این خانم افتادند و جوری زدنتش که جلوی چشمانمان مُرد».

ولی به گفته یکی از مددکاران اجتماعی که در سازمان‌های مردم‌نهاد فعال است، همه ساکنین این محل بزهکار و معتاد نیستند و افرادی هم هستند که زندگی اصیل و شرافتمندانه‌ای دارند.
بدین ترتیب، در حاشیه‌ها در کنار قشر آسیب‌دیده، قشر آسیب‌پذیری هم یافت می‌شود و کالبد این حاشیه‌ها به گونه‌ای است که زمینه بروز انواع جرایم و بزهکاری را فراهم می‌کند.

همچنین، اعتیاد به ویژه در میان کودکان، فقر، خشونت علیه زنان، کارتن خوابی زنان، کار کودک، کودک همسری، کودک و همسر آزاری از معضلات دره فرحزاد است که به گفته مددکاران خانه فرحزاد، از فقر فرهنگی و مالی ساکنین آنجا نشات می‌گیرد.

بافت دره فرحزاد هم به گونه‌ای است که به افزایش معضلات دامن می‌زند و خانه‌هایی در محدوده دره ساخته شده‌اند که هیچ تناسبی با املاک مسکونی ندارند. به عنوان مثال، در برخی خانه‌ها نصف دیوار را کوه دربرگرفته و سیستم فاضلاب هم وضعیت مناسبی ندارد. جمعیت این دره هم مهاجران افغانستانی و ایرانی‌هایی که از مرکز شهر به حاشیه پایتخت کشانده شده‌اند، دربرمی‌گیرد.

به این ترتیب، سه دسته گروه در محله‌های حاشیه‌نشین زندگی می‌کنند: معتادان و بزهکاران، جمعیت آسیب‌دیده و جمعیت آسیب‌پذیر که با وجود مشکلات اقتصادی جمعیت این افراد در حال افزایش است. به گفته بابایی، مسئول خانه فرحزاد، طبقه متوسط هم به این قشر مهاجر می‌پیوندد و به دلیل اینکه زندگی شرافتمندانه‌ای دارند، کمتر جلوی دوربین حاضر می‌شوند.

بابایی گفت: به جمعیت جدید حاشیه نشین دره فرحزاد که نگاه کنید، طبقه متوسطی را می‌بینید که به حاشیه نشینی روی آورده است و این قشر در بین مهاجران افغانستانی پنهان شده است.

طبقه متوسطی که ویترین نیست

وی گفت: خانواده‌های ایرانی هستند که از شهر‌های مختلف آمده اند و به دلیل افزایش قیمت‌ها نمی‌توانند در مرکز شهر‌ها ساکن شوند و به حاشیه‌ها روی آورده اند. از طرفی بافت این حاشیه‌ها به گونه‌ای است که امکان بزهکاری را در این طبقه متوسط افزایش خواهد داد.

بابایی گفت: طبق شناسایی که در پاکدشت انجام دادیم، خانمی را دیدیم که به دلیل گرانی‌ها، مغازه اش را از دست داده و کودکش هم به زباله‌گردی روی آورده است. این درحالی است که پیمانکار شهرداری برای کودکان زباله‌گرد کارت رسمی صادر کرده است.

مسئول خانه فرحزاد گفت: بیشتر جمعیت حاشیه نشینی دره فرحزاد را مهاجران افغانستانی دربرمی گیرد که از به قدرت رسیدن طالبان تعدادشان افزایش پیدا کرده است.

وی گفت: حاشیه‌های پایتخت که معمولا بدون قانون و نظارت است به پاتوق معتادان و بزهکاران تبدیل شده است که علاوه‌بر معتادان، جمعیت در معرض آسبیب هم وجود دارد. در این حاشیه‌ها به خصوص دره فرحزاد خانه‌ها به صورت غیرقانونی ساخته شده است.

بابایی ادامه داد: این خانه‌ها که به صورت غیرقانونی ساخته شده است به قیمت خداد تومن به دست مهاجران داده می‌شود. مالکین این خانه‌ها که ایرانی هم هستند از حدود ۲۰ سال پیش قسمتی از باغ شان را به چندین خانه تبدیل کردند و به مهاجرین اجاره می‌دهند.

وی درباره طرح شهرداری برای تخریب خانه‌های اطراف دره فرحزاد گفت: طرحی برای پاکسازی و تخریب خانه‌ها داده شده بود که ما Ngo‌ها مخالفت خودمان را اعلام کردیم؛ چراکه این طرح بدون پیش‌بینی و برنامه‌ای داده شد و هدف این بود که با تخریب بافت آنجا، جلوی این بزهکاری و حاشیه نشینی گرفته شود.

بابایی گفت: این درحالی است که اگر این طرح اجرا شود، مصداق پروژه خاک سفید دوباره تکرار خواهد شد و سیل عظیمی از این حاشیه‌نشین‌ها به سمت حصارک، پل مدیریت، کن و... خواهند رفت.

مسئول خانه فرحزاد گفت: اگر طرح شهرداری به صورت هدفمند، بلند مدت و با بعد اجتماعی و فرهنگی دنبال شود، ما مخالفتی نخواهیم داشت و خوشحال هم می‌شویم که دره فرحزاد به مکانی توریستی تبدیل شود، ولی تکلیف جمعیت آسیب دیده چه خواهد شد؟

وی درباره اقدامات نیروی انتظامی، شهرداری و سایر ارگان‌ها گفت: اولا این ارگان‌ها باهم هماهنگ نیستند، ثانیا با دیدی سطحی و زودگذر به آسیب‌های اجتماعی نگاه می‌کنند و راهکار‌های مقطعی و سطحی صادر می‌کنند. در نهایت با تخریب محله فرحزاد چندین دره فرحزاد دیگر متولد خواهند شد.

بابایی گفت: بهتر است شهرداری، سازمان بهزیستی، کمیته امداد، اورژانس اجتماعی و Ngo‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد با تشکیل کارگروه برنامه‌ای جامع انجام دهد. ما خانواده‌هایی را سراغ داریم که نیاز دارند کودکانشان تحت حمایت سازمان بهزیستی قرار بگیرند؛ چراکه کودکانشان تحت شکنجه پدر یا مادر معتاد است و بهزیستی حمایت لازم را برای محله‌های حاشیه نشین انجام نمی‌دهد.

ندا لطفی مهیاری، کارشناس مسائل شهری هم معتقد است که شوربختانه از آن‌جایی‌که منطقه فرحزاد یک روستا بوده که باغات زیادی داشته و به عنوان یک منطقه تفریحی برای ساکنان تهران مطرح بوده مورد سوءاستفاده در ساخت خانه‌های کوچک ارزان قیمت قرار گرفته که اکثر این املاک فرسوده هستند و می‌توان گفت یکی از مهم‌ترین مشکلات این محله به حساب می‌آید، و از سوی دیگر دره فرحزاد سالیان سال است که محلی برای رشد آسیب‌های اجتماعی بوده و به دلیل مهاجرپذیر بودن این محله تعداد زیادی از مهاجران کشور افغانستان در آنجا ساکن هستند و این حاشیه‌نشینی پیامد‌های جدی در امنیت اجتماعی این محل ایجاد کرده است.

بیشتر بخوانید: دستگیری مواد فروش دره فرحزاد/ کشف ۵۰ کیلو مواد از داخل کمد دیواری

وی اضافه کرد: بدون شک یکی دیگر از معضل‌های اصلی این محل حضور معتادین و کارتن خواب‌ها است که مشکلات زیادی را برای اهالی آنجا و زیبایی ظاهری شهری به وجود آورده است و همچنین کامل نبودن شبکه معابر، پایین بودن سرانه‌های شهر را هم می‌توان در نظر گرفت؛ و باید یک طرح جامعی برای مداخله در موضوع نوسازی و بهسازی بافت فرسوده تهیه شود تا به عنوان طرحی استراتژیک استفاده گردد و همچنین کمیته‌های تشکیل شود که به اصلاح معابر و جمع آوری معتادین و کارتن خواب‌ها بپردازند.

صالحی شهردار منطقه ۲ هم درباره اجرای طرح دره فرحزاد گفت: دره فرحزاد دو بحث کالبدی و اجتماعی- فرهنگی دارد.

وی ادامه داد: از بعد اجتماعی- فرهنگی شهرداری با همکاری پلیس چندین اقدام را برای پاکسازی معتادین متجاهر انجام داده است که تاثیرات صد‌درصدی را شاهد نبودیم.

صالحی گفت:، اما حجم حضور معتادین کاهش پیدا کرده، ولی همچنان این معضل وجود دارد که می‌توان با اجرای مانور‌ها و اقدامات بعدی کاهش داد.

شهردار منطقه ۲ درباره میزان پیشرفت این طرح گفت: ما برای صدور اقدامات عمرانی به دنبال تامین اعتبارات هستیم و با اعضای شورای شهر، کمیسیون‌های مرتبط شهرداری و... جلسات متعددی برگزار کردیم.

وی گفت: برای اجرای این طرح به همکاری با دستگاه‌هایی مانند سازمان آب‌و‌فاضلاب نیاز است. چون این دره بر رود‌های در جریان واقع شده است. به همین دلیل باید سازمان آبفا حریم رودخانه‌اش را آزاد کند.

صالحی در پاسخ به این سوال که Ngo‌ها معتقدند با اجرای این طرح معتادین به سمت حاشیه‌های پایتخت می‌روند، گفت: رود‌دره‌ها به عنوان میراث طبیعی شهر باید حفظ شوند که این برنامه‌ریزی مرتبط با اسناد بالا‌دستی و جزو الزامات هست.

وی گفت: اهالی محله فرحزاد از حضور معتادین ناراحت‌اند و در بعضی از مکان‌ها فاصله معتادین با کودکان به ۱۰ متر کاهش پیدا کرده است. از طرفی هم نمی‌توانیم این رود‌دره را رها کنیم و موظفیم که این رود‌دره را ساماندهی کنیم.

به این ترتیب، جمعیت دره فرحزاد هم مانند محله هرندی و سایر مکان‌هایی که با معضلات اجتماعی دست و پنجه نرم می‌کنند، در حال افزایش است و لازم است با نگاه آسیب‌شناسی و جامعه‌شناسی کالبد این بافت‌ها بررسی شود و اقدامات نظارتی به جای اینکه سطحی و موقتی دنبال شود، بلند‌مدت و هدفمندانه پیگیری شود.

به گفته یکی از مددکاران اجتماعی سازمان‌های مردم‌نهاد، مسئولین با دو رویکرد به معضلات اجتماعی نگاه می‌کنند، یا از حربه انکار استفاده می‌کنند و منکر آسیب‌های جامعه می‌شوند و یا دست به دامن راه‌حل‌های مقطعی و سطحی می‌شوند که راهی پیش نمی‌برد و زمینه بروز مشکلات اجتماعی را فراهم می‌کند.