خشکی تالاب انزلی به بلوار ساحلی رسید

جامعه ۲۴- روز‌های گذشته فیلمی در فضای مجازی منتشر شد که در آن عبور چند سگ را در بستر کانال حوضچه آرامش بندرانزلی که مسیر تردد قایق‌ها بود را نشان می‌دهد. این قسمت از بلوار ساحلی انزلی نیز به دلیل پوشانده شدن سطح آب با لجن‌های آلی تولید شده بر اثر تجمع گیاه سنبل آبی، انباشت رسوبات و کاهش تراز آب دریای خزر خشک شد و به این ترتیب نظریه‌ای که کارشناسان مبنی بر نابودی بیولوژیکی گیاه بوسیله شوری آب دریا ارائه داده بودند تقریبا با شکست مواجه شد.

پیش از این یکی از اعضای هیات علمی گروه محیط زیست در اظهار نظری به خبرگزاری ایرنا گیلان گفته بود سنبل آبی، تالاب انزلی و رودخانه‌های منتهی به دریای کاسپین را می‌خشکاند. این گیاه مهاجم نه تنها در حال خشکاندن تالاب انزلی است بلکه تهدیدی جدی برای تمام رودخانه‌های منتهی به دریای کاسپین در غرب و شرق استان گیلان به شمار می‌رود.

مسئولان محیط زیست سیلاب‌های اخیر را در حرکت سنبل آبی به سمت دریا دخیل می‌دانند، اما نکته شایان توجه ردپای عوامل انسانی است که نمی‌توان آنرا نادیده گرفت. در یکی از این موارد متولیان امر با کمک قایقرانان محلی برای بازگشایی مسیر تردد قایق‌ها به سمت تالاب با کمک یک دستگاه بیل مکانیکی گیاه را از یک سمت تالاب را به سوی دریا روانه کردند.

نتیجه این تصمیم مقطعی آلوده شدن پل ها، اسکله‌های قایقرانی، رودخانه ها، محوطه بندری، روگا‌های انزلی، سطح تالاب بین المللی انزلی و سواحل خزر با گیاه مهاجم سنبل آبی بود.

جای خالی متولی یا متولیان معابر آبی

سنبل آبی چنان در پهنه‌های آبی گیلان ریشه دوانده که هر یک از نهاد‌ها و ارگان‌ها به فراخور موقعیت قرار گیری این گیاه مهاجم، دیگری را متولی مقابله با آن می‌داند.

برخی مسئولان اداره کل بنادر و دریانوردی را متولی اصلی معابر آبی می‌دانند، ولی مدیر کل بنادر و دریانوردی گیلان می‌گوید: ما متولی هرکجا که آب، لای و رسوب است نیستیم. وظیفه ما ایجاد عمق مناسب برای تردد کشتی‌های مختلف، تفریحی، تجاری، نظامی و شیلاتی است و تنها در سایه همکاری با سایر نهاد‌ها می‌توانیم آبراهه‌ها را از وجود این گونه مهاجم پاکسازی کنیم.

حمیدرضا آبایی تاکید کرد: وظیفه بنادر ایجاد امکان دسترسی آسان به اسکله‌ها در محدوده مشخص بندر (بنادر جلوی بلوار ساحلی، حوضچه‌های شرقی و غربی) است و برهمین اساس اقدام می‌کند لذا با ایجاد عمق مناسب در محدوده اسکله‌ها هم اکنون بندر شرایط مناسب و خوبی دارد.

وی در خصوص وضعیت حادث شده در بلوار ساحلی انزلی گفت: در این کانال اقدامات خوبی از گذشته انجام شده، اما در این فصل از سال با کاهش تراز سطح آب دریا، میزان ورود و انباشت رسوباتی که از بالادست وارد تالاب انزلی می‌شوند، بسیار زیاد است.

مدیر کل بنادر و دریانوردی گیلان افزود: سازمان بنادر و دریانوردی با تمام تجهیزات نسبت به لایروبی کانال‌ها اقدام می‌کند، ولی محدوده مذکور در اولویت کاری ما نبود، اما بزودی اقدامات لازم در این باره انجام خواهد شد تا عمق مناسبی ایجاد شود.

آبایی ادامه داد: سازمان بنادر و دریانوردی گیلان پروژه لایروبی یک میلیون متر مکعبی احداثی در کنار موج شکن غربی قدیم بندرانزلی در امتداد بلوار ساحلی تا مرزبانی و در حوضچه غربی و شرقی را مد نظر قرار داده، اما با یک مشکل اساسی عدم وجود دایک مناسب برای تخلیه مواد لایروبی روبرو است.

بیشتر بخوانید: روایتی از مرگ تالاب‌ها در ایران

وی خاطر نشان کرد: بنادر و دریانوردی گیلان مکان مناسبی برای تخلیه این حجم از مواد حاصل از لایروبی را ندارد و با رایزنی‌های انجام شده با شیلات و لوله گذاری و صرف هزینه‌های بسیار در حال حاضر از حوضچه شیلات استفاده می‌کند و بدنبال ایجاد دایک‌هایی در حوضچه‌های شرقی و غربی است.

سازه موج شکن یکی از متهمان پرونده خشکی تالاب

بسیاری از کارشناسان به نحوه احداث و تکمیل موج شکن در طرح توسعه مجتمع بندری انزلی که از سال ۲۰۰۹ بعنوان بازوی موج شکن قبلی آغاز شد اعتراض داشتند به اعتقاد آن‌ها این سازه به جهت جریان دریایی منطقه در حوضچه بازوی شرقی به محلی برای ته نشست مواد بار معلق رسوبی تبدیل شده است.

بر اساس این نظر دستکاری‌های غیرکارشناسانه (استفاده از بیل مکانیکی) جهت لایروبی تالاب بندرانزلی در مناطق مختلف و عدم مطالعه دقیق وضعیت جریان‌های دریایی در محل اتصال دهانه تالاب به دریا جهت احداث موج شکن‌ها از عوامل تاثیر گذار در روند خشک شدن تالاب انزلی است.

مدیر کل اداره بنادر و دریانوردی استان گیلان با استناد به نظر متخصصان برنامه سازی و مدل سازی پژوهشکده حمل و نقل وزارت راه گفت: بر اساس مطالعات این کارشناسان موج شکن و اسکله شماره ۱۰ در جریان انباشت رسوبات چندان تاثیر گذار نیست.

آبایی با بیان اینکه تاکنون تاثیر این علت با مدل‌های علمی و تحقیقات دانشگاهی اثبات نشده، اظهار داشت: از ساخت اسکله شماره ۱۰ بیش از ۲۰ سال می‌گذرد و این مدت نمی‌تواند تاثیر چندانی بر انباشت رسوبات در این کانال آبی داشته باشد. کارشناسان با قطعیت اعلام کرده اند این اسکله تاثیری بر رژیم رسوب گذاری منطقه ندارد و حتی خروج لای از این محدوده را سرعت نیز بخشیده، اما اگر روزی این مساله اثبات شود سازمان بنادر برای این موضوع برنامه ریزی خواهد داشت.

وی خاطر نشان کرد: کاهش سطح تراز آب نقش این اسکله را پر رنگ کرده لذا این موضوع باید مورد بررسی قرار گیرد. محدوده و نوع کانال در این اسکله جریان آبی که از بالادست وارد می‌شود را چرخانده و به سمت دهانه موج شکن تغییر می‌دهد و این امر در خروج مواد رسوبی بالادست بسیار تاثیر گذار است.

کاهش تراز آب دریای خزر

علاوه بر موارد ذکر شده نمی‌توان از مولفه مهمی همچون کاهش تراز آب دریای خزر گذشت؛ تالاب بین المللی انزلی علاوه بر مشکلاتی نظیر افزایش بار رسوبی و مواد آلاینده و پسماندی که از ۱۲ رودخانه بخش جنوبی به این تالاب می‌ریزد با کاهش تراز آب نیز مواجه است وقتی بستر تالاب از مواد رسوبی و پسماند پرشده باشد دیگر ظرفیتی برای نگهداری و ماندگاری آب باقی نمی‌ماند.

یکی از پژوهشگران دریایی کشور کاهش ارتفاع تالاب انزلی با دریای خزر را چهار متر اعلام کرده بود که در نتیجه این اختلاف ارتفاع، آب تالاب انزلی تخلیه و به دریای خزر می‌ریزد و این یکی از مشکلات جدی تالاب انزلی و سایر تالاب‌های استان گیلان قلمداد می‌شود.

در سال‌های اخیر نهاد‌های دولتی و بخش‌های خصوصی با انجام اقدامات مقطعی مانند جمع آوری گیاه سنبل آبی و لایروبی‌های پراکنده سعی در کاهش مشکل داشتند، اما این فعالیت‌ها کمکی به بهبود شرایط تالاب نکرد و در حال حاضر علاوه بر تالاب، کانال و حوضچه بندر نیز کاملا به این گیاه آلوده شده است و مردم هرچند وقت یکبار شاهد خشک شدن بخشی از تالاب، رودخانه و آبراهه هستند.

شاید کارشناسان مختلف محیط زیستی این موقعیت را پیش بینی کرده بودند، اما حوادث اخیر نشان داد وضعیت تالاب انزلی از پیشبینی‌ها فراتر رفته و اکنون شرایط هولناکی در تالاب بین المللی انزلی رقم خورده است.

جلوگیری از روند خشک شدن تالاب انزلی به همت جمعی همه متولیان امر مانند محیط زیست، آب منطقه‌ای، سازمان جنگل‌ها، سازمان بنادر و دریانوردی، شیلات، شهرداری، وزارت کشور و سایر دستگاه‌ها و نهاد‌ها نیاز دارد و یاد آوری این موضوع حائز اهمیت است که شانه خالی کردن از زیر بار مسئولیت دستگاه‌های متولی، این معضل عظیم محیط زیستی را به فاجعه زیستی تبدیل خواهد کرد.
ضروری است احداث هرگونه سازه و عملیات عمرانی بر روی تالاب یا دریای خزر با دقت و کارشناسی صورت پذیرد تا شاهد لطمه جبران ناپذیر به این محیط‌های آبی حیاتی نباشیم.