نگرانی از تکرار مرگ خاموش هزاران پرنده مهاجر در خلیج گرگان

جامعه ۲۴- در شرایطی که ذهن علاقه‌مندان طبیعت نگران زبانه کشیدن دوباره آتش در دل جنگل هیرکانی و پارک ملی گلستان است، دوستداران حیات وحش درگیر دغدغه چند ساله خود پیرامون مرگ مرموز و مشکوک پرندگان مهاجر در خلیج گرگان هستند و سوال‌هایی که در این سال‌ها هنوز جواب قانع کننده‌ای برای آن دریافت نکرده‌اند.

بوتولیسم یک بیماری شایع در ماکیان و پرندگان مهاجر است، اما نام این بیماری فلج کننده بهمن سال ۹۸ و با آغاز مرگ زنجیره‌ای و پیاپی پرندگان در میانکاله و خلیج گرگان بر سر زبان‌ها افتاد.

از ابتدای مرگ گسترده پرندگان مهاجر تعدادی از کارشناسان از جمله دامپزشکی بر ابتلای این میهمانان سیبری به بوتولیسم تاکید کردند، اما با گذشت حدود سه سال از آن ماجرا و تکرار دوباره آن، هنوز برخی‌ها به خصوص بومیان معتقدند علت مرگ این پرندگان را باید در جای دیگری جستجو کرد.

البته در همان زمان نیز تعدادی از کارشناسان، ابتلای این پرندگان به برخی بیماری‌های دیگر مانند آنفلوآنزا و نیوکاسل را دلیل مرگ گسترده آنان دانستند که سازمان دامپزشکی به عنوان مرجع قانونی تعیین کننده علت مرگ و میر وحوش، با رد این ادعاها، دلیل تلفات هزاران پرنده در تالاب میانکاله و خلیح گرگان را شیوع ویروس بوتولیسم اعلام کرده بود.

مرگ خاموش سالانه حدود ۴۰ هزار پرنده از گونه‌های نادر و مهاجر در میانکاله و خلیج گرگان، مهاجر پذیری و امنیت این پناهگاه را با چالش مواجه کرده و اجرای اقدامات مناسب برای برقراری آرامش در آستانه عزیمت هزاران میهمان بین المللی را ضروری کرده است.

در سال اول وقوع این تلفات مرگبار مدیران دامپزشکی، وقوع سیل گلستان و انتقال املاح و مواد آلی با حجم بالا به خلیج گرگان و به تبع آن کاهش اکسیژن محلول در آب را از عوامل شیوع بوتولیسم اعلام کردند، اما سال بعد که دیگر خبری از سیلاب نبود این اتفاقات بار دیگر تکرار شد و هزاران پرنده مهاجر تلف شدند.

بیشتر بخوانید:  مرگ تالاب «قوری‌گل»/ تصاویر

کارشناسان می‌گویند که یکی از راه‌های ایجاد سم بوتولیسم در تالاب‌ها و آب‌های راکد، فعل و انفعالات باکتریایی در گونه‌های گیاهی نظیر جلبک‌ها در شرایط کاهش شدید میزان اکسیژن است.

پای شکارچیان در میان است؟

از ابتدای مشاهده مرگ و میر گسترده پرندگان مهاجر میانکاله و خلیج گرگان، عده‌ای شکارچیان را عامل این تلفات اعلام کرده و گفتند، چون به شکارچیان به بهانه شیوع آنفلوآنزای پرندگان اجازه شکار داده نشده آن‌ها اقدام به سمی کردن آب این پهنه آبی کرده و در نتیجه آن هزاران پرنده تلف شدند؛ موضوعی که به سرعت از سوی مسوولان رد شد و آن‌ها اعلام کردند به دلایل گوناگون از جمله مشاهده آثار بوتولیسم در لاشه پرندگان، امکان دست داشتن انسان در این کشتار‌ها وجود ندارد.

رحمان هخامنشی از شکارچیان قدیمی بندرترکمن نیز گفت: در چند دهه گذشته بار‌ها شاهد پسروی و پیشروی آب خلیج گرگان بودم و کمیت و کیفیت آب آن در مدل‌های مختلف تغییر کرد، اما در هیچ دوره‌ای این حجم از مرگ در پرندگان مهاجر و مرغابی مشاهده نشد.

وی افزود: در گذشته روشی در برخی مناطق ساحلی میانکاله رواج داشت که در آن شکارچیان با ریختن سم رقیق شده شالی مبادرت به شکار پرندگان می‌کردند و من احتمال می‌دهم که تکرار این کار باعث مرگ و میر پرندگان مهاجر خلیج گرگان شده باشد.

سم شنی قاتل پرندگان مهاجر؟

یکی از شکارچیان ساکن بندرگز هم در گفتگو با ایرنا ضمن بیان نظرات جدید در مورد علت مرگ پرندگان مهاجر در خلیج گرگان خواستار ریشه یابی دقیق‌تر این اتفاق شد.

پیخم داز اظهار داشت: تعدادی از شکارچیان غیرمجاز شرق مازندران و غرب گلستان از گذشته تاکنون شیوه خاصی برای شکار پرندگان در بخش‌هایی از میانکاله دارند که بی ارتباط با شیوع مرگ گسترده پرندگان مهاجر این منطقه نیست.

وی بیان کرد: در این روش، شکارچیان سمی به نام "سم شنی" را در مقداری از آب رقیق کرده و در محل استراحت و شب‌ماندگاری پرندگانی مانند چنگر و پرلا در داخل آب‌های کم عمق مناطق ساحلی می‌ریزند.

این شکارچی بندرگزی ادامه داد: سم شنی در ساعات پایانی روز داخل آب ریخته می‌شود و سم آرام آرام با جریانات آب به زیستگاه چنگر در چند ده متری ساحل می‌رسد و این پرندگان به محض نوشیدن آب دچار کاهش سطح هوشیاری می‌شوند.

داز گفت: پس از کاهش قدرت تصمیم گیری پرندگان به دلیل خوردن سم، شکارچیان قبل از طلوع خورشید با استفاده از تاریکی و سکوت منطقه به آسانی این پرندگان را با استفاده از تور زنده گیری می‌کنند.

وی اظهار داشت: شکارچیان برای جلوگیری از نفوذ سم به گوشت پرنده، آن‌ها را بلافاصله در مناطق ساحلی کشتار کرده و با خارج کردن امعا و احشاء، لاشه‌ها را روانه بازار می‌کنند.

جبار نسایی یکی از کارشناسان محیط زیست با رد آلوده کردن آب خلیج گرگان به سم برای شکار گفت: پذیرش نتایج آزمایشات دامپزشکی و تایید بیماری بوتولیسم به عنوان عامل مرگ پرندگان، مقابله با تکرار این تلفات در سال‌های آینده و یافتن راه حل درمان را امکان پذیرخواهد کرد.

دامپزشکی: احتمال دخالت انسانی وجود ندارد

مدیرکل دامپزشکی گلستان با رد مرگ پرندگان خلیج گرگان ناشی از ورود سم از منبع خارج آب (ریختن تعمدی سم توسط شکارچیان) گفت: افزایش سطح مواد آلی در داخل آب تالاب میانکاله، میزان اکسیژن را در سطح این منبع آبی کاهش می‌دهد و با چنین شرایطی احتمال تکثیر میکروارگانیسم‌های تولیدکننده بیوتوکسین بیشتر خواهد شد.

گزارش سازمان دامپزشکی ناشی از نتایج آزمایشگاهی حکایت از آن دارد که بوتولیسم سبب مرگ ده‌ها هزار قطعه انواع پرنده‌ها شده است.

این مرگ و میر در ۲ سال گذشته نیمه اول بهمن ماه اتفاق می‌افتاد یعنی به روایتی کمتر از ۴۰ روز تا تکرار احتمالی این تراژدی فرصت باقی مانده است.

یکی از اعضای کانون شکار بندرترکمن در گفتگو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: روایت تلفات پرندگان برای ساحل نشینان گلستان بسیار آزار دهنده است.

عبدالحکیم ادریسی افزود: چند سالی است که به سبب شیوع آنفلوآنزا و ممنوعیت شکار، جمعیت میهمانان خلیج گرگان و زیستگاه‌های کوچک منطقه افزایش یافته بود و امیدوار بودیم که با توقف در صدور پروانه شکار، شاهد رشد محسوس تعداد و تنوع پرنده‌ها در خلیج گرگان باشیم، اما بروز یک بیماری ناشناخته، رویای شیرین ما را تلخ کرد.

وی گفت: تحمل تماشای لاشه بی جان فلامینگو و مرغ‌های آتشین را در ساحل خلیج گرگان نداریم و دیگر نمی‌توانیم کیسه‌های مملو از نعش چنگر‌های مهاجر را مشاهده کنیم.

علی مقدم یکی از شکارچیان مجاز غرب گلستان هم به ایرنا گفت: از پدربزرگم شنیدم که حوالی ۷۰ سال پیش هم چنین مرگ و میری در بندرترکمن اتفاق افتاد، اما محدود به یکسال بود و دیگر تکرار نشد.

وی ادامه داد: کاهش حجم آب خلیج گرگان و ورود فاضلاب خانگی و صنعتی می‌تواند از دلایل این رخداد باشد.

راهکار بومیان برای جلوگیری از تکرار مرگ پرندگان مهاجر

مقدم در خصوص پیشنهاد خود برای تکرار نشدن این فاجعه گفت: به سبب جریانات آبی و انباشت املاح یا کود و سموم، شاهد فراوانی غذا در حاشیه خلیج گرگان هستیم و پرندگان زیادی به ویژه پرلا و فلامینگو به طور دسته جمعی به آن جا می‌روند که در اولین اقدام می‌توان با نصب دستگاه‌های صدا ساز و کپسول‌های تولید صدا این حیات وحش را از آن محل پرخطر دور کرد.

این شکارچی باتجربه گفت: علاوه بر آن، آزادشدن چرای گاومیش در منطقه‌ای که پرنده‌ها متمرکز هستند می‌تواند به پراکنش پرنده‌ها و در نتیجه کاهش تلفات منجر شود.

مدیرکل دامپزشکی گلستان هم به ایرنا گفت: با تشدید فعالیت میکروارگانیسم‌های (باکتری) بی‌هوازی، تولید بیوتوکسین به عنوان عامل اصلی مرگ و میر پرندگان مهاجر در آب خلیج گرگان بیشتر شده و به بیان ساده، کف‌زیان این پهنه آبی شامل زئوپلاکتون و فیتوپلاکتون به این سم آغشته شده و زمینه ایجاد بوتولیسم تلفات پرندگان فراهم می‌شود.

غلامرضا محرابی اظهار داشت: بوتولیسم نوعی بیماری برای پرندگان و آبزیان است که بر اثر دو باکتری "کلوستریدیوم " و " بوتولینیوم" ایجاد می‌شود و به آن مسمومیت طبیعی هم گفته می‌شود.

امکان تکرار مرگ پرندگان وجود دارد

وی از پاسخ به این سئوال که آیا در سال جاری هم شاهد تکرار این حادثه تلخ خواهیم بود یا خیر خودداری کرد و گفت: باید دستگاه‌های متولی در این خصوص پاسخ‌گو باشند، زیرا تا هنگامی که وضع کمی و کیفی آب در خلیج گرگان بهبود نیابد امکان تکرار چنین حوادثی وجود دارد.

به گزارش ایرنا دوستداران محیط زیست انتظار دارند با توجه به تجربه تلخ ۲ سال اخیر که منجر به تلفات ده‌ها هزار پرنده مهاجر در منطقه شد و گونه‌های کمیابی هم در میان آنان وجود داشت، شناسایی علت مرگ و راهکار جلوگیری از بروز آن به درازا نکشد؛ انتظاری که به نظر می‌رسد به آن توجهی نشده است.

خلیج گرگان همه ساله به خاطر داشتن ذخایر غذایی مناسب یکی از مهم‌ترین کانون‌های فرود پرندگان مهاجر درایران به شمار می‌رود.

طبق آمار‌های رسمی به طور میانگین سالانه بیش از ۱۳۰ تا ۱۵۰ گونه از پرندگان مهاجر و بومی با جمعیت ۱.۵ میلیون بالی از این تالاب تغذیه می‌کنند.

بیماری بوتولیسم در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ در محدوده ۱۰ بهمن ماه در خلیج گرگان شیوع یافت که در این سال‌ها حدود ۸۰ هزار بال از پرندگان مهاجر زمستان‌گذران در خلیج گرگان و تالاب بین المللی میانکاله براثر بیماری بوتولیسم ناشی از سم بیوتوکسین تلف شدند که فلامینگو، چنگر معمولی، کشیم و مرغابی از گونه پرجمعیت این تلفات بودند.

خلیج گرگان سال‌هاست که گرفتار چالش‌هایی از جمله کمبود آب برای تجدید حیات آبزیان، شکار بی رویه، لایروبی نکردن کانال‌های آبرسان و افزایش تعداد آب‌بندان و مزارع پرورش ماهی در بالا دست شده و این عوامل بر بحرانی شدن شرایط منطقه افزوده و ضرورت تلاش برای حل آن را جدی‌تر کرده است.

سال‌های گذشته خلیج گرگان حدود ۴۰۰ کیلومتر مربع وسعت داشت که طی سال‌های اخیر بیش از ۱۰۰ کیلومتر مربع از مساحت آن خشک شد.