داستان برگشت محصولات کشاورزی ایران چیست؟

جامعه ۲۴-چندی پیش اخباری مبنی بر بازگشت محموله‌های سیب زمینی از ازبکستان منتشر شد. پس از آن نیز روسیه واردات فلفل از ایران به کشورش را ممنوع کرد. بعد از آن اخباری مبنی بر برگشت خوردن محموله‌های کیوی ایران از هند به دلیل باقی مانده سموم کشاورزی منتشر شد. حالا هم گفته می‌شود که ترکمنستان واردات سیب زمینی ایران را ممنوع کرده است. همه این اتفاقات در کمتر از یک ماه اخیر رخ داده، اما علت این اتفاقات چیست و چرا تاکنون محصولات ایرانی برگشت نمی‌خوردند؟

استاد تمام گروه صنایع غذایی دانشکده مهندسی زراعی دانشگاه علوم کشاورزی ساری، علت این اتفاق را مصرف بیش از حد سموم و کود شیمیایی در تولیدات زراعی و باغی اعلام کرده و می‌گوید: بسیار زودتر از این باید محصولات کشاورزی ایران برگشت می‌خورد و آن‌ها مدارا و چشم پوشی کردند که تاکنون محصولات کشاورزی کشورمان را برگشت ندادند؛ موضوعی که بیش از ۱۵ سال است کارشناسان آن را فریاد می‌زنند.

رضا اسماعیل زاده کناری در گفتگو با ایسنا به موضوع عدم نظارت بر تولید محصولات جالیزی، زارعی، باغی و غلات مهمی، چون برنج و گندم اشاره و تصریح کرد: آموزش در نحوه استفاده صحیح از سموم و کود‌های شیمیایی هیچ جایگاهی ندارد و کشاورزان با توجه به رقابتی که برای بازدهی محصولات خود دارند مقادیر دلخواهی از کود و سم را مصرف می‌کنند. طبیعی است وقتی ارگان‌های ناظر و متولی، هیچ نظارتی نداشته باشند این موضوع رخ دهد.

اسماعیل زاده خاطرنشان کرد: این موضوع در مورد برنج که محصول بومی مازندران است نیز مصداق دارد چراکه باقیمانده سموم و فلزات سنگین در برنج تولیدی مازندران وجود دارد؛ سال هاست کارشناسان فریاد می‌زنند که به کشاورزان آموزش دهید بر مبنای مساحت زمین و میزان محصول، کود و سم در حد استاندارد مصرف کنند. این موضوع نه به سازمان غذا و دارو و نه به اداره استاندارد ارتباط دارد.

وی یکی از دلایل عدم نظارت را نبود آزمایشگاه‌های مورد تایید دانست و تاکید کرد: وزارت جهاد کشاورزی ایران که متولی اصلی محصولات کشاورزی است آزمایشگاه مورد تایید ندارد، هنوز در جهاد کشاورزی استان مازندران آزمایشگاهی وجود ندارد که باقیمانده سموم و فلزات سنگین را اندازه گیری کند، سوال اینجاست که در مازندارن، متولیان مربوطه چندبار از محصول برنج یا سایر محصولات نمونه برداری کردند، چند بار کار تحقیقاتی انجام شد که چه مناطقی کمتر یا چه مکان‌هایی بیشتر از سموم استفاده شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری در پاسخ به این پرسش که چرا کشور‌های هدف صادرات تاکنون از بیان مشکل محصولات ایران چشم پوشی و امتناع کرده اند گفت: استاندارد‌ها روز به روز سخت‌تر می‌شوند، استاندارد ۱۰ سال پیش با اکنون و چند سال دیگر متفاوت است، شاید تا پیش از این، وضعیت استاندارد محصولات ایران در رنج و محدوده قابل پذیرش بود، اما اکنون به طور طبیعی استاندارد‌های آن کشور‌ها ارتقا یافته و نمی‌توانند خارج از آن عمل کنند.

اسماعیل زاده موضوع دردناک در این اتفاق را مردود و ممنوع شدن محصولات ایران در کشور‌های نه چندان پیشرفته دانست و تصریح کرد: گاهی پیش می‌آید کشور‌های اروپایی که استاندار بالایی دارند سخت گیری کرده و محصولات را مردود اعلام می‌کنند، اما مرجوع شدن محصولات از کشور‌هایی نظیر هند، ترکمنستان و ازبکستان یعنی اینکه ما هنوز نتوانستیم حتی استاندارد این کشور‌ها را رعایت و مطابق با آن حرکت کنیم.

بیشتر بخوانید: دفاع کیهان از صادرات محصولات کشاورزی مسموم

رئیس انجمن متخصصین صنایع غذایی مازندران اظهار کرد: همین محصولات توسط مردم ایران مصرف می‌شود که پیامد آن ازدیاد و افزایش انواع سرطان در ایران است؛ در حقیقت این عدم نظارت بر روی محصولات است که باعث افزایش نرخ سرطان‌ها در ایران می‌شود چراکه نوع ماده غذایی در اختیار جامعه، ناسالم است.

اسماعیل زاده در پاسخ به این پرسش که تکلیف ایران با محصولات برگشتی چیست و آیا امکان فراوری این محصولات و تبدیل به احسن وجود دارد یا خیر تاکید کرد: قاعده‌ای در صنایع غذایی وجود دارد بنام قانون کلی فرآوری مواد غذایی که در آن می‌گوید بهترین فرآیند‌ها هم نمی‌توانند منجر به محصولات غذایی سالم از محصول فاسد شوند؛ بنابراین از لحاظ علمی و طبق استاندارد، این محصولات باید کاملا معدوم شوند، حتی برای دام و طیور نیز قابل استفاده نیست.

استاد تمام گروه صنایع غذایی دانشکده مهندسی زراعی دانشگاه علوم کشاورزی ساری با اشاره به تفاوت کیفیت محصولات صادراتی با سایر محصولات کشور اظهار کرد: تنها در ایران است که محصول با کیفیت درجه یک، برچسب صادراتی خورده و محصولات با کیفیت‌های پایین‌تر در بازار داخل عرضه می‌شوند، اما در کشور‌های پیشرفته و صاحب نام کشاورزی، بهترین محصول در بازار داخلی به مصرف می‌رسد.

وی تصریح کرد: باید متولیان مربوط در سطوح مختلف مدیریت و مسئولیت وزارت جهاد کشاورزی از حالت پشت میز نشینی خارج شده، استاندارد‌های دنیا را مطالعه و سواد خود را به روز کنند، سپس با برگزاری کلاس‌های آموزشی، اطلاعات و دانش‌ها را به کشاورزان انتقال داده و نحوه استفاده صحیح مقدار سم و کود را به زارعین و باغداران آموزش دهند. در مرحله بعد لازم است بر تولید محصولات کشاورزی توسط کشاورزان نظارت داشته و بعد از پایان فصل با نمونه برداری، کیفیت تولیدات را به دقت مورد ارزیابی قرار دهند.

اسماعیل زاده با تبیین پیشنهادی اضافه کرد: می‌توان با اعطای بسته‌های تشویقی برای کشاورزانی که از طریق مبارزات بیولوژیک توانستند محصولات ارگانیک و سالم تولید کنند و یا تادیب و تنبیه کشاورزانی که با مصرف بیش از حد سموم محصول تولید کردند، کشاورزان را به سمت تولید محصول سالم سوق داد که این در حیطه وظایف جهاد کشاورزی است و این دستگاه وظیفه‌ای مهم‌تر از ارتقای امنیت غذایی و تولید محصولات بدون باقیمانده سموم و فلزات سنگین ندارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری از رویکرد کشور‌های توسعه یافته و صاحب نام در عرصه کشاورزی سخن گفت و اظهار کرد: در این کشورها، کشاورز از چندین نسل قبل، آموزش‌های لازم را آموخته و با مخاطرات استفاه از سموم و کود آشناست و این موضوع اکنون نهادینه شده است چراکه کشاورز می‌داند با توجه به فیلتر‌های سخت و شدید برای تولید محصولات در واحد‌های کنترل کیفیت، با کوچکترین مشکل محصول مرجوع شده و دود آن به چشم کشاورز می‌رود بنابراین کشاورزان خود را ملزم به رعایت پروتکل‌ها می‌دانند.

اسماعیل زاده مرجوع شدن محصولات کشاورزی کشور را از یک سو مفید و مطلوب ارزیابی کرد و در این باره گفت: برگشت محصولات تلنگری به جهاد کشاورزی و کشاورزان است که بدانند چه اتفاقی در حال وقوع است، اینکه چه میزان سم و کود باید برای تولید محصولات کشاورزی در نظر گرفته شود. از آنجا که کشاورزان دانش و سواد لازم برای استفاده از سموم را ندارند پس متولی و مسبب اصلی این اتفاق جهاد کشاورزی است.

وی به جوانب منفی این اتفاق اشاره و تصریح کرد: بازتاب جهانی ناپسند این موضوع که محصولات کشاورزی صادراتی ایران دائما در حال مرجوع شدن است به اقتدار کشور ضربه وارد خواهد کرد، برگشت سرمایه‌های مملکت و مصرف محصولات ناسالم توسط مردم از دیگر موضوعات نامطبوع این اتفاق است، سوال اساسی اینجاست که چرا نهاد‌های متولی که تا این حد بی برنامه عمل می‌کنند بازخواست نمی‌شوند.

رئیس انجمن متخصصین صنایع غذایی مازندران از سابقه درخشان صادراتی ایران در هنگامه جنگ تحمیلی یاد و خاطرنشان کرد: علیرغم وجود انواع محصول سیب با ظاهر و اندازه بازار پسند در کشور‌های اروپایی، اما سیب ایرانی در اندازه کوچک و حتی همراه با لک و بعضا متمایل به کرم خوردگی سهم عمده سبد خانوار‌ها را تشکیل می‌داد و حتی برای خرید آن صف می‌بستند چراکه معتقد بودند طعم سیب ایرانی بسیار بهتر و متفاوت‌تر است و اطمینان داشتند که در محصول ایرانی از سموم و کود شیمیایی استفاده نمی‌شود.

فارغ از بخش صنایع غذایی، ضروری است از زاویه اقتصادی نیز، این موضوع مورد ارزیابی قرار گیرد. اینکه آیا مشکلات اقتصادی و توجه به تابع هزینه –فایده، باعث شده تا کشاورزان برای بدست آوردن محصول بیشتر اقدام به مصرف بیش از حد سموم و کود‌های شیمیایی کنند؟ یا این سوال که اساسا چه مولفه‌هایی برای صادرات محصولات کشاورزی باید رعایت شود؟

یک کارشناس اقتصادی با رد ادعای نخست در استفاده بیش از حد سموم توسط کشاورزان برای بدست آوردن محصول بیشتر معتقد است: مشکل معیشتی و نگاه اقتصادی کشاورز، خود را در تغییر کاربری ها، تخریب جنگل‌ها و مراتع نشان می‌دهد و این موضوع که کشاورز برای کسب محصول بیشتر اقدام به استفاده بیش از حد از سموم کرده تصوری نادرست و نامرتبط است. وی قاعده مصرف نادرست سموم را به ضعیف بودن نظام ترویج، آشنا نبودن کشاورز به میزان مصرف و فقدان آموزش‌ها نسبت داد.

قاسم نوروزی در گفتگو با ایسنا، به موضوع سیستم نظارتی در حوزه بازرگانی اشاره و تاکید کرد: کشور صادر کننده باید مجموعه‌ای از استاندار‌های زیست محیطی را رعایت کند، امکان ندارد استاندارد‌ها به بازرگانی اعلام نشده باشد. دستگاه‌های ناظر و وزارتخانه مرتبط به حوزه بازرگانی باید این موضوع را به وزارت کشاورزی ابلاغ کنند و آن‌ها نیز به مراکز آموزش و خدمات کشاورزی انتقال داده و به همین ترتیب این آموزش‌ها و اطلاعات در نهایت به کشاورزان انتقال یابد.

نوروزی چهار مولفه را برای ورود به بازار‌های خارجی ضوروی دانست و اظهار کرد: برای ورود به یک بازار خارجی اولین مطلب، آشنایی کامل با قوانین و شرایط بازرگانی و تجاری آن کشور است؛ یعنی اصول اولیه، آشنایی با قوانین گمرکی و بازرگانی کشور هدف است، این‌ها متغیر‌هایی است که اثرگذار هستند.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد قائمشهر دومین عامل را آشنایی با شرایط اقتصادی کشور هدف صادرات دانست و گفت: اهمیت آشنایی با شرایط اقتصادی به این دلیل حائز اهمیت است که متغیر‌های اقتصادی نظیر درآمد سرانه، سطح درآمد مردم، تورم و بیکاری و ... در فروش محصولات صادراتی ما تاثیرگذار است.

وی سومین فاکتور را آشنایی با شرایط بازار کشور هدف از نظر جایگاه رقابتی یا انحصاری بودن عنوان کرد و افزود: چهارمین نکته‌ای که باید در نظر داشت و در سال‌های اخیر نیز بسیار سخت گیرانه شده بحث قوانین زیست محیطی و سلامت است، زیرا کشاورزی در بسیاری از کشور‌ها به سمت کشاورزی پایدار حرکت کرده است. در کشاورزی پایدار تاکید بر به حداقل رساندن استفاده از سموم کشاورزی است تا بتوانید محصولی سالم را به بازار تحویل دهید.

این پژوهشگر و کارشناس اقتصادی با بیان اینکه ورود به بازار‌های صادراتی و بین المللی بدون رعایت مولفه‌های فوق تابع ریسک خواهد بود تاکید کرد: در واقع قوانین سلامت و قوانین زیست محیطی نیازمند آگاهی از نحوه تولید محصول است. کشاورزان به بازار‌های هدف صادرات آشنا نیستند پس وظیفه حوزه‌های مرتبط نظیر جهاد کشاورزی، وزارت صمت، خانه صنعت و معدن و خانه کشاورز است که در این زمینه نظارت داشته باشند.

نوروزی خواستار تشکیل یک بانک اطلاعاتی برای تولیدکنندگان و صادرکنندگان بخش کشاورزی شد و تصریح کرد: باید در این بانک تمام اطلاعات مورد نیاز برای کشاورز و تولیدکننده تعریف شده باشد که این وظیفه متولیان امر است، چراکه سالم بودن محصول و مسائل زیست محیطی و اطلاع و امکان آشنایی از بازار خارجی و قوانین بازرگانی از عهده کشاورزان خارج است.

با توجه به آنچه در گزارش آمده است لزوم مداخله دستگاه‌های ناظر بالاخص قوه قضاییه در این زمینه ضروری به نظر می‌رسد چراکه این موضوع نه تنها با سلامت جامعه ارتباط مستقیم دارد بلکه وجه بین المللی ایران را نیز در نظام اقتصادی تحت شعاع قرار می‌دهد، سوی دیگر این اتفاق، اما به جبران خسارت وارده و هدر رفت بیت المال در این خصوص مرتبط است که بار دیگر هزینه مضاعفی را بر دوش اقتصاد نحیف ایران وارد می‌کند. همه این موارد در شرایطی است که اقتصاد بیمار کشور تحت تحریم‌های ظالمانه تاب چالش‌های دیگر و آسیب‌هایی از این دست را ندارد.