مرثیه‌ای برای خلیج گرگان

جامعه ۲۴-دکتر علی سلطانپور، با بیان اینکه تراز آب دریاچه‌های آزاد با دریاچه‌های بسته همچون ارومیه و خزر متفاوت است، افزود: در آب‌های آزاد تغییرات پریودیک (کم و زیاد شدن حجم آب) کم و در حدود ۲ میلی‌متر است که این امر به دلیل بالا آمدگی آب است که ناشی از گرمایش زمین و ذوب شدن یخ‌های قطبی است.

وی ادامه داد:، ولی دریاچه‌هایی که به آب‌های آزاد متصل نیستند، تحت تاثیر تغییر اقلیم محلی قرار دارند؛ از این رو اگر بارش در حوضه آبریز آن‌ها کم شود و همچنین بنا به دلایلی، چون خشکسالی و برداشت بی رویه آب، ورود آب به آن‌ها به صورت مصنوعی کم شود، تحت تاثیر قرار می‌گیرند که نمونه بزرگ آن دریاچه‌های ارومیه و خزر است.

سلطانپور با بیان اینکه کاهش تراز آب در دریای خزر همانند دریاچه ارومیه وجود دارد، خاطر نشان کرد: از آنجایی که دریای خزر دارای حجم آب زیادی است، کاهش تراز آب به چشم نمی‌آید، ولی در دریاچه ارومیه از آنجایی که عمق و حجم آب کم است، کاهش تراز آب و خشک شدن آن قابل مشاهده است.

مدیر آبنگاری و امور جزر و مدی سازمان نقشه برداری کشور تغییرات تراز دریاچه ارومیه را به دلایلی، چون تغییرات اقلیم، کاهش بارندگی‌ها و در کنار مداخلات انسانی عنوان کرد و ادامه داد: اگر به تاریخ تراز دریاچه ارومیه توجه کنیم، در دهه ۷۰ شمسی تراز دریاچه ارومیه افزایش زیادی داشته، به طوری که در سال ۷۴ تراز دریاچه به عدد ۱۲۷۸.۵ متر رسید و در این سال آنقدر تراز آب افزایش داشت که زیر ساخت‌های ساحلی تهدید شد و خط راه آهنی که از نزدیکی دریاچه ارومیه عبور می‌کند، به زیر آب رفت و نگرانی‌هایی از افزایش تراز آب در این حوضه آبریز ایجاد شد.

بیشتر بخوانید: خلیج گرگان، تشنه در میان آب/ تصاویر

وی با بیان اینکه از انتهای دهه ۷۰ همراه با کاهش بارش و کم شدن آب ورودی به دریاچه و سیاستگذاری برای کشاورزی در منطقه و حجم زیادی کار‌های کشاورزی که در اطراف دریاچه ارومیه انجام شد، در طول ۳ سال یک متر از تراز آب دریاچه ارومیه کم شد و از سال ۷۷ این روند تشدید شد، خاطر نشان کرد: تراز آب دریاچه در تابستان سال ۸۱ به عدد ۱۲۷۴ متر رسید و این کاهش ادامه می‌یابد و در ۵ سال بعد ۷۰ سانتی متر دیگر از تراز آب دریاچه کاهش می‌یابد و در سال ۸۶ تراز آب به ۱۲۷۳.۳۰ متر می‌رسد.

به گفته وی تاریخچه تراز آب دریاچه ارومیه به این شرح است:

سلطانپور خاطر نشان کرد: داده‌های ماهواره‌ای جیسون ۳ نشان می‌دهد که تراز دریا در سال ۱۴۰۰ همچنان رو به کاهش است، به گونه‌ای که در ۳ ماهه اول سال جاری نسبت به ۳ ماهه اول سال ۹۹ حدود ۳۰ سانتی‌متر کاهش در تراز دریاچه ارومیه داریم که این امر بسیار نگران کننده است. علاوه بر آن در داده‌های تابستان و دو ماه اول پاییز سال جاری نیز کاهش تراز ۳۰ تا ۳۵ سانتی‌متری را در این حوضه نسبت به زمان مشابه در سال گذشته شاهدیم.

وی با ابراز امیدواری از اینکه این دریاچه تبدیل به دریاچه مرده نشود، گفت: بخشی از این وضعیت ناشی از تغییر اقلیم است، ضمن آنکه ایران کشوری کم بارش است و این کمبود بارش طبیعی است، ولی استفاده‌های بی رویه‌ای که از آب می‌شود، در برخی مواقع برگشت ناپذیر است. نمونه آن برداشت بی رویه آب از سفره‌های زیر زمینی است. برداشتی که از این مخازن آب زیر زمینی می‌شود، به گونه‌ای است که حتی بارش باشد، مخزن ظرفیت اولیه خود را از دست داده و به صورت اولیه پر آب نخواهد شد.

سلطانپور تاکید کرد: آبی که از جایی برداشت می‌شود، باید به اندازه آبی باشد که وارد می‌شود و در چنین شرایطی است که پایداری اکوسیستم برقرار خواهد ماند و زمانی که برداشت بیشتر از ورودی آب باشد، پایداری اکوسیستم از دست می‌رود.

وی با اشاره به اقدامات ستاد احیای دریاچه ارومیه با تاکید بر اینکه این ستاد موفق به تغییر شیوه آبیاری در این منطقه شده است، گفت: این ستاد علاوه بر تغییر الگو‌های کشت، سیستم آبیاری غرقابی را به آبیاری قطره‌ای تغییر داده است، ولی در برداشت آبی که در گذشته داشته‌ایم، اثرات دراز مدتی دارد و در درازمدت می‌توانیم این اکوسیستم را به وضعیت اولیه باز گردانیم.

تکرار بحران ارومیه در خزر

مدیر آبنگاری و امور جزر و مدی سازمان نقشه‌برداری کشور با تاکید بر اینکه در دریای خزر از ۱۶ سال قبل نیز روند کاهشی تراز آب حاکم است، خاطر نشان کرد: ۸۰ درصد آب دریای خزر از طریق رود ولگا تامین می‌شود و زمانی که ورودی آب خزر کاهش می‌یابد تزار آب خزر نیز روند کاهشی می‌یابد. در سال‌های اخیر گفته شده است که کاهش بارندگی در ولگا موجب کاهش تراز آب خزر شده است، ولی احتمال می‌رود برداشت آب در شمال خزر در کاهش تراز آب خزر موثر بوده است.

سلطانپور اضافه کرد: مطالعات ما در سال‌های ۹۹ و ۱۴۰۰ نشان می‌دهد که حدود ۲۵ سانتی‌متر دیگر از تراز آب خزر کاهش یافته است. این کاهش تراز آب در خزر را می‌توان در پسروی ساحل مشاهده کرد.

وی با اشاره به فعال بودن حمل و نقل دریایی در خزر، اظهار کرد: با کاهش تراز آب ظرفیت بنادر از دست خواهد رفت و نیاز به لایروبی‌های بیشتری است و در نتیجه هزینه‌های بیشتری به بنادر تحمیل می‌کند.

سلطانپور ادامه داد: علاوه بر آن خلیج گرگان نیز متاثر از این شرایط است؛ چرا که این خلیج با باریکه‌ای به دریای خزر متصل می‌شود و اگر تراز آب خزر روند کاهشی یابد، خشک شدن این خلیج را به همراه دارد.

به گفته وی با خشک شدن این خلیج داستانی همانند دریاچه ارومیه در حوضه خزر رخ خواهد داد.