آب تهران دیگر خوردنی نیست!

جامعه ۲۴-در حالی که اخیرا محمد علی فرحناکیان، مشاور وزیر نیرو در امور بین الملل، موضوع آغاز رایزنی‌ها با ترکمنستان و ازبکستان برای واردات آب را مطرح کرده است، دکتر علیرضا برهانی، کارشناس منابع آب از کاهش محسوس کیفیت آب تهران در سال‌های اخیر و ورود پساب و مواد شیمیایی خطرناک و غیرقابل تصفیه به دلیل ساخت و ساز‌های بالادست سد‌ها به منابع آبی تهران خبر داد و تاکید کرد که آب تهران از نظر شرب دچار مشکلات زیادی است.

کیفیت آب تهران همواره مورد مناقشه زیادی بوده است. با وجود این که وزارت نیرو تاکید دارد که کیفیت آب تهران هیچ مشکلی ندارد، اما برخی کارشناسان تاکید دارند که آب تهران دارای کیفیت مناسب برای شرب نیست. علیرضا برهانی، کارشناس منابع آبی در این باره گفت که کیفیت آب تهران دچار مشکلات زیادی است و پساب و مواد شیمیایی خطرناک به خاطر ساخت و ساز‌های غیرمجاز در حریم رودخانه‌ها در بالادست مخازن سد‌ها وارد آب تهران می‌شود و حتی امکان تصفیه این مواد شیمیایی توسط تصفیه خانه‌های تهران وجود ندارد.

ایران به زودی واردکننده آب می‌شود

روز گذشته خبری منتشر شد مبنی بر این که ایران مذاکراتی را با ترکمنستان و ازبکستان برای واردات آب آغاز کرده است و کشورمان به زودی به یک واردکننده آب تبدیل خواهد شد. محمد علی فرحناکیان، مشاور وزیر نیرو در امور بین الملل در این رابطه گفته است که «کوه‌های تبت در تاجیکستان منبع آب قابل توجهی هستند که به غیر از خود تاجیکستان، ترکمنستان، ازبکستان، قرقیزستان و افغانستان از این آب بهره می‌برند. قبلا طرحی برای واردات آب از سمت افغانستان بود که به دلیل شرایط خاص سیاسی و امنیتی افغانستان، این طرح تغییر کرده است تا واردات آب از سمت ترکمنستان و ازبکستان در دستور کار قرار گیرد.»

وی در ادامه اظهار داشته است که «در سفر اخیر ریاست جمهوری به اجلاس شانگهای، رایزنی‌ها برای این اتفاق در سطوح بالایی انجام شد و پس از آن نیز وزیر نیرو هم در دیدار با تمام وزرای مربوطه این کشورها، مساله را طرح کرد. در مجموع زمینه‌های سیاسی و موارد کلی در حال موافقت است و قبلا شرکت‌های ایرانی مطالعات بحث‌های کارشناسی را انجام داده بودند.»

بیشتر بخوانید: سدهای تهران چقدر آب دارند؟

در این میان، اما سوال مهم این است که با توجه به منابع آب مختلفی که در کشورمان وجود دارد، اساسا چرا ایران به واردات آب از همسایگان شمال شرقی خود نیاز پیدا کرده است؟ اظهارات علیرضا برهانی، استاد منابع آب و هیدرولوژی دانشگاه خواجه نصیر از این حکایت دارد که علاوه بر مساله بحران آب در سراسر کشور به‌ویژه در فلات مرکزی ایران، کیفیت پایین آب شرب موجود در پایتخت و وجود آلودگی‌ها و مواد شیمیایی خطرناک در آب تهران، می‌تواند از جمله مواردی باشد که ایران را ناچار به واردات آب از کشور‌های دیگر کرده است.

ورود پسابِ ساخت و ساز‌های بالادست به برخی سد‌های تهران
مهمترین بخش اظهارات برهانی، این است که تهران علاوه بر کمبود آب، در سال‌های اخیر دچار کاهش کیفیت آب نیز شده است؛ چراکه به گفته این کارشناس مدیریت منابع آبی، بخشی از پساب تاسیسات، ساختمان‌ها و ساخت و ساز‌های موجود در بالادست برخی سد‌های تهران، وارد آب سد‌ها می‌شود و بسیاری از این آلودگی‌ها به گونه‌ای هستند که تصفیه خانه‌های تهران نمی‌توانند همه آن‌ها را جدا کنند.

این استاد تمام دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی در توضیح بیشتر گفت: ساخت و ساز‌هایی که در حریم رودخانه‌های جاجرود و کرج انجام شده است و همچنان ادامه دارد، در کنار تغییر کاربری‌ها و احداث ویلا، هتل و حتی برج در پای رودخانه‌ها و انواع دیگر آلودگی‌ها زنگ خطر بزرگی برای سلامت مردم پایتخت است؛ چراکه بخش زیادی از پساب این ساخت و ساز‌ها ابتدا وارد این رودخانه‌ها و بعد هم وارد سد‌های تهران می‌شود؛ بنابراین مجلس وظیفه دارد که برای اصلاح این ساخت و سازها، قوانین مناسب را تصویب کند و وزارت نیرو را در تامین سلامت مردم مکلف نمایند.

تصفیه خانه‌ها نمی‌توانند مواد شیمیایی خطرناک را از آب تهران جدا کنند

مساله دیگری که برهانی در میان صحبت‌های خود به آن اشاره کرد، این است که بخش زیادی از آلودگی‌های موجود در آب سد‌های تهران به گونه‌ای است که تصفیه خانه‌ها نمی‌توانند به‌خوبی آن را تصفیه کنند. این کارشناس مدیریت منابع آبی در این رابطه توضیح داد: تصفیه خانه‌ها در سراسر جهان برای حد مشخصی از تصفیه آب طراحی می‌شوند و اساسا تصفیه کامل آلودگی‌ها به لحاظ اقتصادی غیرعملی است و مقرون به صرفه نیست.

این استاد تمام دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی ادامه داد: تصفیه خانه‌های تهران قادر به جداسازی آلودگی‌ها و انواع مواد شیمیایی خطرناکی که از طریق پساب ساخت و ساز‌های بالادست وارد سد‌های تهران می‌شود، نیستند و به همین دلیل، کیفیت آب تهران در سال‌های اخیر دچار مشکلات زیادی شده است. در این میان باید توجه داشت که مشکل وارد شدن پساب و آلودگی به منابع آبی مورد استفاده مردم تهران، هم در رودخانه‌ها و هم در چاه‌ها وجود دارد.

در این میان باید توجه داشت که انواع مواد شیمیایی خطرناک موجود در آب تهران به گونه‌ای هستند که با جوشاندن از بین نمی‌روند و حتی دستگاه‌های تصفیه آب خانگی نیز نمی‌توانند که این مواد شیمیایی را از آب تهران جدا کنند. البته شاید برخی فیلتر‌هایی که برای تصفیه آب مجتمع‌های بزرگ آپارتمانی استفاده می‌شوند، بتوانند تا حد اندکی مواد شیمیایی را از آب تهران جداسازی کنند، اما عملا مردم نمی‌توانند هیچ اقدامی برای بهبود کیفیت آب تهران انجام دهند و همه شهروندان ناچارند که آب شرب با کیفیت پایین را مصرف کنند.

البته وزارت نیرو قطعا وظیفه دارد که جلوی ساخت و ساز‌های بی‌رویه در بالادست سد‌های تهران را بگیرد و مانع ورود پساب این ساختمان‌ها به رودخانه‌ها و چاه‌های تامین کننده منابع آبی تهران شود. انتظار اصلی افکار عمومی از این وزارتخانه نیز این است که هرچه سریع‌تر توضیح دهند که دقیقا به چه صورتی با ورود پساب، آلودگی و انواع مواد شیمیایی خطرناک به آب‌های تهران مقابله می‌کنند.

هیچ کس در وزارت بهداشت سلامت آب تهران را بررسی نمی‌کند

با توجه به این که وجود انواع آلودگی‌ها و مواد شیمیایی خطرناک در آب تهران، به طور مستقیم سلامت اهالی پایتخت را تهدید می‌کند، به نظر می‌رسد که وزارت بهداشت وظیفه دارد هرچه سریع‌تر آزمایشات لازم را روی آب تهران انجام دهد و از وزارت نیرو بخواهد که در اسرع وقت برای رفع این مشکل و ارائه آب سالم به مردم تهران، برنامه ریزی‌های لازم را انجام دهد.

البته حتما لازم است که مسئولان وزارت نیرو پیش از هر گونه برنامه ریزی برای رفع مشکل کیفیت آب پایتخت، به افکار عمومی درباره این مساله توضیح دهند و همچنین مدیران مربوطه که چشم خود را به ورود پساب به سد‌های تهران بسته‌اند نیز باید بابت به خطر انداختن سلامت بیش از ۱۰ میلیون نفر از مردم تهران از سوی دستگاه قضایی بازخواست شوند.

نکته جالب در این میان، اما آن است که پیگیری‌ها از مسئولان مرکز اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت، از این حکایت دارد که ظاهرا هیچ کس در این وزارتخانه بر کیفیت آب لوله کشی تهران نظارت نمی‌کند و تامین سلامت این آب صرفا بر عهده خود وزارت نیرو قرار داده شده است.


این در حالی است که با توجه به نقش مهم ورود انواع آلودگی‌ها و مواد شیمیایی خطرناک به آب تهران در تهدید سلامت اهالی پایتخت، حتما باید هرچه زودتر، وزیر بهداشت شخصی را به عنوان مسئول پایش کیفیت آب تهران و البته دیگر شهر‌های کشور تعیین کند و از آن شخص بخواهد که بدون پرده پوشی، مساله را برای افکار عمومی توضیح دهد.

کسری بیش از ۲۶۰ میلیون متر مکعبی آب سد‌های تهران

اما مساله دیگری که اهالی پایتخت علاوه بر کیفیت آب مصرفی با آن مواجه هستند، کمبود آب در تهران است که به نظر می‌رسد این مساله نیز در کنار کاهش کیفیت آب تهران در سال‌های اخیر و بحران آبی که اهالی بسیاری از مناطق ایران بخصوص در فلات مرکزی کشور با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، مسئولان کشور را وادار به برنامه ریزی برای واردات آب از ترکمنستان و ازبکستان کرده است.

در این میان باید توجه داشت با وجود این که در سال آبی گذشته یعنی از ابتدای مهر۹۹ تا پایان شهریور ۱۴۰۰ شاهد کاهش حدودا ۴۰ درصدی بارندگی‌ها در استان تهران نسبت به متوسط بلندمدت بودیم، آمار‌های سازمان هواشناسی از این حکایت دارد که میزان بارش‌های استان تهران در پاییز امسال نسبت به پاییز سال گذشته با افتی حدودا ۴۰ درصدی مواجه شده است.

تداوم خشکسالی در دو سال گذشته هم بیشترین تاثیر را بر کاهش حجم آب موجود در سد‌های تهران گذاشته است و آخرین آمار‌های ارائه شده از سوی شرکت آب منطقه‌ای تهران نیز که مربوط به ۲۴ آذر ۱۴۰۰ است، از کاهش ۳۶ درصدی ورودی آب سد‌های تهران نسبت به مدت مشابه سال گذشته حکایت دارد.

همچنین در آن تاریخ، موجودی مخازن سد‌های تهران حدود ۳۶۰ میلیون متر مکعب بود که حدود ۲۶۴ میلیون متر مکعب کمتر از روز مشابه سال گذشته بوده است و این مساله نشان می‌دهد که تا پیش از بارندگی‌های اخیر، عملا سد‌های تهران دچار کسری ۲۶۴ میلیون متر مکعبی نسبت به سال گذشته بودند.

مخازن سد‌های تهران پایین‌تر از شرایط نُرمال

برهانی در بخش دیگری از صحبت‌هایش در تحلیل وضعیت کنونی سد‌های تهران عنوان کرد: اساسا سد‌های تهران در ماه‌های پاییز و اوایل زمستان به کمترین مقدار ذخیره خود می‌رسند و از حدود اسفند به بعد شروع به آبگیری می‌کنند که این آبگیری ناشی از ذوب برف یا بارش باران بهاره است و اگر بارش‌های برف در زمستان و باران در اوایل بهار مناسب باشد، مخازن سد‌های تهران در فروردین یا اردیبهشت پر می‌شوند؛ بنابراین خالی بودن بخشی از مخازن سد‌ها در اوایل پاییز طبیعی است و نباید چندان نگران این مساله باشیم.

وی افزود: به هیچ وجه نمی‌توان انکار کرد که میزان موجودی مخازن سد‌های تهران در شرایط موجود پایین‌تر از وضعیت نرمال قرار دارد، چون در سال آبی گذشته و در ابتدای سال آبی جاری شاهد وقوع خشکسالی بوده ایم، اما هنوز نمی‌توان وضعیت کنونی سد‌های تهران را فاجعه‌آمیز دانست و اگر بارندگی‌های ادامه سال آبی جاری مناسب باشد، این احتمال وجود دارد که مخازن سد‌های تهران به ذخیره مناسبی حتی به میزان پُر برسند.

شیوه مدیریت بحران آب، خود بحران زاست

برهانی با بیان این که ایران در کمربند خشک و نیمه خشک زمین قرار گرفته است، گفت: مشکل کم آبی در ایران بخصوص به دلیل تغییرات اقلیمی که در سال‌های گذشته کره زمین را درگیر کرده، کاملا طبیعی است و در چنین شرایطی هم مردم و هم مسئولان باید اصول صرفه جویی آب را به شدت جدی بگیرند.

استاد تمام دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی با انتقاد ازعدم بهره برداری بهینه از مخازن سد‌های مختلف کشور از جمله سد‌های تهران اظهار داشت: متاسفانه بسیاری از تصمیماتی که درباره مدیریت منابع آبی تهران گرفته می‌شود، تصمیمات مقطعی هستند و برنامه ریزی جامعی برای مدیریت منابع آبی پایتخت وجود ندارد.

در چنین شرایطی هم به گفته این کارشناس مدیریت منابع آبی، وقتی مسئولان با بحران کمبود آب مواجه می‌شوند، تازه یادشان می‌افتد که باید برای مدیریت مصرف بهینه آب برنامه ریزی کنند و بعضا این تصمیمات بدون توجه به این که در ماه‌های بعدی چه اتفاقاتی رخ خواهد داد، اتخاذ می‌شوند و همین مساله باعث می‌شود گاهی مواقع تصمیماتی که مدیران ما برای رفع بحران آب در کشورمان می‌گیرند، خود به یک بحران تبدیل شود. نمونه این تصمیمات نیز در سال‌های گذشته درباره مخازن سد‌های کارون و دِز گرفته شده است.

باید میزان منابع آبی تهران در آینده را پیش بینی کنیم

برهانی در بخش دیگری از صحبت‌هایش تاکید کرد: روش‌های علمی زیادی وجود دارد که با استفاده از آن می‌توان میزان آبی را که بین یک ماه تا شش ماه و بعضا حتی تا یک سال آینده می‌تواند در دسترس قرار گیرد، پیش بینی کرد. البته طبیعی است که هرچقدر افق یک پیش بینی طولانی می‌شود، میزان خطا نیز افزایش می‌یابد، اما با توجه به منابع برفی در کوهستان‌ها و استفاده از روش‌های نوین و مدل‌های هیدرولوژیکی و به‌هنگام‌سازی ماهانه پیش بینی ها، ما می‌توانیم وضعیت آب در چند ماه آینده را با دقت مناسبی تخمین بزنیم.

استاد تمام دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی با تاکید بر این که مسئولان حتما باید مدیریت منابع آب در ماه‌های بعدی را بر اساس پیش بینی‌های علمی انجام دهند، گفت: مدیران بخش آب کشور ما چاره‌ای ندارند جز این که برای مقابله با بحران آب، پیش از وقوع فاجعه، میزان آب موجود در نقاط مختلف کشور در ماه‌های آتی را با دقت مناسبی تخمین بزنند و برای مدیریت مصرف بهینه آب در بخش‌های مختلف کشور، خیلی زودتر تصمیم بگیرند.

وی در ادامه تاکید کرد: پیش بینی وضعیت منابع آبی آینده در تهران از دیگر نقاط کشور بیشتر اهمیت دارد و مسئولان باید از همین امروز بررسی کنند که اگر روزی تهران با بحران آب مواجه شود، ما از چه روش‌ها و سناریو‌هایی می‌توانیم برای مدیریت آب تهران استفاده کنیم، این در حالی است که متاسفانه مسئولان در سال‌های اخیر هیچ اقدامی به جز جیره‌بندی آب در مواقع بحرانی برای مدیریت منابع آبی تهران انجام نداده اند.

مسئولان باید برای جلوگیری از بحران آب تهران تصمیم گیری کنند

برهانی، مهمترین وظیفه مردم برای مدیریت منابع آبی پایتخت را رعایت اصل صرفه جویی دانست و تاکید کرد: صرفه جویی کردن آب توسط مردم فقط به این که شهروندان کمتر آب را مصرف کنند، مربوط نیست، بلکه به مسائل دیگری هم ربط دارد که دولت در آن نقش موثرتری را ایفا می‌کند.

این کارشناس مدیریت منابع آبی ادامه داد: نحوه قیمت‌گذاری آب از نقش مهمی در زمینه صرفه جویی در منابع آبی برخوردار است و همچنین دستگاه اجرایی باید نظارت خود را بر شیرآلات و کنتور‌های آب مورد استفاده در ساختمان‌ها افزایش دهد تا هرچه بیشتر شاهد صرفه جویی در آب شرب تهران باشیم.

این استاد تمام دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی تاکید کرد: یکی از مشکلات شهر‌های کشور بخصوص تهران تلفات آب به دلیل شبکه انتقال آب فرسوده و سیسم نا کارآمد توزیع است. در هر یک از این بخش‌ها نیز باید مطالعه و سرمایه‌گذاری لازم انجام شود تا بتوان جلوی نشت و تلفات آب را گرفت و از منابع موجود آب استفاده بهینه را به عمل آورد.

وی در پایان تصریح کرد: رفع مشکلات آب تهران با هماهنگی بین مردم و دولت و با اجرای راهکار‌های مختلف به صورت هماهنگ امکان‌پذیر خواهد بود. این کار نیز جز با هم افزایی دستگاه‌های اجرایی امکان‌پذیر نیست و مسئولان ارشد کشور باید هرچه زودتر برای جلوگیری از وقوع بحران آب در تهران تصمیم گیری کنند.