چالش‌ها و راهکارهای مقابله با آتش سوزی‏ جنگل‌ها در کنوانسیون تنوع زیستی

جامعه ۲۴- دبیر مراجع کنوانسیون تنوع زیستی گفت: در این کنوانسیون برنامه اقدام ملی تهیه و تدوین و در آن نهاد‌های متولی به همراه وظایف خود مشخص شده، کنوانسیون بر عملکرد این دستگاه‌ها نظارت و با همکاری آن‌ها راهکار برون رفت از چالش‌های تنوع‌زیستی مانند آتش سوزی را مشخص می‌کند.

ایران یکی از ۲۰ کشور دارای تنوع زیستی بالا است، به تمام اشکال حیات که طی میلیون‌ها سال تکامل یافته‌اند، تنوع زیستی گفته می‌شود. تنوع زیستی از ژن‌ها و کروموزوم‌ها تا حیوانات، گیاهان و اکوسیستم‌ها را در بر می‌گیرد که در چند دهه اخیر تمام آن‌ها در معرض خطر نابودی قرار گرفته اند.

از سال ۱۹۷۵ تاکنون جمعیت جهان دو برابر، اقتصاد چهار برابر، شهرنشینی دو برابر و آلودگی پلاستیکی ۱۰ برابر شده، اما در مقابل حاصلخیزی خاک ۲۰ تا ۲۵ درصد کاهش یافته و آتش سوزی جنگل‌ها و مراتع هم چندین برابر شده است و هیچ کشوری از گزند شعله‌های سرکش آتش در امان نمانده است، آمار‌ها نشان می‌دهد در سال ۲۰۲۱ بیش از چهار هزار آتش سوزی در کانادا رخ داد، این رقم تقریبا یک هزار مورد بیشتر از میانگین ۱۰ ساله این کشور است، در آمریکا نیز در این سال ده‌ها هزار هکتار از اراضی در ۱۳ ایالت طعمه آتش شد، همچنین حدود ۱۷۵ هزار هکتار جنگل در قاره اروپا سوخت که بیش از ۸ برابر میانگین سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۲۰ بوده است، یونان هم شاهد آتش‌سوزی‌های بی‌سابقه بوده و ۱۲ برابر بیشتر از حد متوسط جنگل سوخته است و آمار دو برابر آتش سوزی جنگل‌های سیبری در دهه بین ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ نشان از وخامت اوضاع دارد.

در ایران نیز از آغاز سال ۱۴۰۰ حدود ۲۷۰۰ فقره آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع کشور رخ داده و هزاران هکتار جنگل و مرتع از بین رفته است، ۱۴ هزار مورد آتش‌سوزی در جنگل‌های کشور فقط در یک دهه گذشته رخ داده است که موجب از بین رفتن گونه‌های گیاهی و جانوری زیادی شده که برخی از آن‌ها دیگر قابل جبران نیستند.

با توجه به اهمیت موضوع تخریب و نابودی سریع تنوع زیستی، جنبش‌های حفاظت از محیط زیست در دنیا شکل گرفت و فعالیت‌ها در این زمینه به ویژه در جوامع غربی در مدت ۱۵۰ سال گذشته ایجاد شد که در دهه ۱۹۷۰ انگیزه برای مقابله با مشکلات زیست محیطی در سطح بین المللی تقویت شد که بر این اساس موافقتنامه‌های بین المللی محیط زیستی شکل گرفت، تا دهه ۱۹۸۰ بحث تنوع زیستی جسته و گریخته مطرح بود، اما بعد از اجلاس ریو در سال ۱۹۹۲ موضوع تنوع زیستی با شدت بیشتری مطرح شد و بعد از آن کنوانسیون تنوع زیستی شکل گرفت.

بیشتر بخوانید: چالش‌های محیط زیست ایران

هدف این کنوانسیون حفاظت از تنوع زیستی، بهره برداری پایدار از اجزای آن و توزیع عادلانه منافع حاصل از تجاری سازی و سایر استفاده‌هایی است که از منابع ژنتیکی می‌شود، از آنجا که ایران یکی از ۲۰ کشور دارای تنوع زیستی بالا است در حین مذاکرات این کنوانسیون و پس از تصویب آن بسیار فعال بود، الحاق ایران در ۶ خرداد ۱۳۷۵ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و در ۱۳ خرداد ماه همان سال به تایید شورای نگهبان رسید بر این اساس ایران به طور رسمی به این کنوانسیون پیوست.

با توجه به اهمیت موضوع ایران برنامه اقدام ملی در راستای حفظ تنوع زیستی و بهره برداری پایدار را تهیه کرد و براساس آن پیش می‌رود، هادی کیادلیری دبیر مراجع کنوانسیون تنوع زیستی در گفتگو با خبرنگار ایرنا گفت: یکی از عواملی که تنوع زیستی را تهدید می‌کند بحث آتش سوزی جنگل‌ها و مراتع است که نه تنها در کشور ما بلکه در دنیا در حال افزایش است، اما در کشور ما به دلیل شکنندگی و فقیر بودن پوشش گیاهی مشکل ساز‌تر است و چالش‌های بیشتری را برای تنوع زیستی و زیستمندان ما ایجاد می‌کند.

وی افزود: علاوه بر اینکه آتش سوزی‌ها رو به رشد است الگو‌های آن نیز تغییر کرده به طوری که تا چند سال گذشته در فصل بهار و تابستان در جنگل‌های شمال آتش سوزی نداشتیم، اما چند سالی است به علت خشکسالی و کم بارشی شاهد آتش سوزی‌های گسترده‌ای در این فصول در این جنگل‌ها هستیم و، چون در بهار پرندگان تخم گذاری کرده اند و بسیاری از حیوانات فرزندان خود را به دنیا آورده اند با وقوع آتش سوزی از بین می‌روند یا مثلا در آتش سوزی‌هایی که در زاگرس رخ می‌دهد همه گمان می‌کنند که سطحی است در حالیکه اینطور نیست، چون توان زادآوری طبیعت را از بین می‌برد و تمام جوندگان و حیواناتی که کف جنگل زیست می‌کنند از بین می‌روند.

دبیر مراجع کنوانسیون تنوع زیستی گفت: در واقع آتش سوزی عملا بر روی تنوع زیستی تاثیر منفی به جای می‌گذارد که حالا در این میان یک اکوسیستم توانایی ترمیم خود را دارد مانند جنگل‌های شمال و یک اکوسیستم توان و تحمل این فشار را ندارد مانند جنگل‌های زاگرس، البته درباره جنگل‌های شمال باید بگویم که فعلا این توان را دارد، چون با شرایطی که در این جنگل‌ها حاکم شده قطعا به زودی این توان را از دست می‌دهد.

رییس دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه علوم تحقیقات ادامه داد: کنوانسیون تنوع زیستی درباره این مسائل هشدار می‌دهد و ابعاد مختلف آنرا تحلیل می‌کند اینکه وضعیت چگونه است و در زمان وقوع آتش سوزی چه منابعی آسیب می‌بیند که کنوانسیون تنوع زیستی با همراهی سازمان‌های متولی و بخش تحقیقات راه حل ارائه می‌دهد، در واقع زمانی که طرح مساله می‌شود جریان سازی و دغدغه سازی می‌شود آن زمان با همکاری نهاد‌های متولی به دنبال حل مساله می‌گردند.

کیادلیری با بیان اینکه کنوانسیون آسیب‌های ناشی از آتش سوزی بر تنوع زیستی را بررسی و تحلیل می‌کند گفت: در کنوانسیون تنوع زیستی یک برنامه اقدام ملی تهیه و تدوین شده است که در آن نهاد‌های متولی که موظف به برطرف کردن برخی مسائل و پیگیری آن‌ها هستند مشخص شده اند، بنابراین کنوانسیون دنبال می‌کند که این نهاد‌های مسوول چه اقداماتی انجام داده اند و در اجرای چه وظایفی کوتاهی کرده اند.

وی تاکید کرد: کنوانسیون تنوع زیستی وظیفه اجرایی ندارد بلکه بیشتر بحث مطالعات، نظارت و بررسی مسائل را دنبال می‌کند و راهکار ارائه می‌دهد و سازمان‌های اجرایی، دانشگاه‌های مربوطه و مراکز تحقیقاتی کار‌های اجرایی را انجام می‌دهند.

دبیر مراجع کنوانسیون تنوع زیستی اظهار داشت: به عنوان مثال کنوانسیون تنوع زیستی عواملی که جنگل‌ها و تنوع زیستی را از بین می‌برد بررسی می‌کند، وضعیت را تحلیل و اطلاعات را ارائه می‌دهد.