فشار تحمل ناپذیر چالش‌ رودخانه‌ها بر منابع آب

جامعه ۲۴- علی سلاجقه در دوازدهمین کنفرانس بین المللی مهندسی رودخانه که امروز در سالن نشست‌های سازمان آب و برق خوزستان بصورت مجازی برگزار شد، به مهم بودن بحث رودخانه‌ها اشاره کرد و افزود: رودخانه‌ها شریان‌های حیاتی کره زمین و حوضه‌های آبخیز هستند که همواره از گذشته‌های دور مورد توجه جوامع انسانی بوده اند، به طوری که رودخانه‌ها نه تنها در سیمای کلی سطح زمین نقش دارند، بلکه نحوه زیستن انسان در کره زمین را تعیین می‌کنند.

وی ادامه داد: رودخانه‌ها تحت تاثیر عوامل طبیعی و یا دخالت‌های انسانی دچار فرسایش یا کف کنی، فرسایش کناره‌ای و جابجایی‌های جانبی می‌شوند، تداوم رفتار‌های فرسایشی رودخانه‌ها هر ساله موجب تخریب اراضی کشاورز، تاسیسات ساحلی، پل‌ها و اماکن حاشیه آن‌ها می‌شود و به طور همزمان گسترش فعالیت‌های انسانی در سطح حوضه‌های آبخیز و همچنین ورود پساب‌های شهری و روستایی به رودخانه‌ها و تعرض به حد بستر و حریم رودخانه‌ها علاوه بر مسایل اقلیمی و طبیعی این بوم سازگان‌های ارزشمند و زیستمندان آن‌ها را با چالش‌های بسیاری روبرو ساخته و فشار تحمل ناپذیری را بر منابع آب وارد کرده است.

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست درباره مهندسی رودخانه خاطر نشان کرد: مهندسی رودخانه عبارت از علم و هنری است که درباره پدیده‌های حاکم بر رفتار رودخانه در رابطه با طراحی پروژه‌های مختلف بهره برداری، حفاظت و اصلاح و تغییر مسیر رودخانه برای استفاده بهینه و یا جلوگیری و کاهش خسارات و جنبه‌های منفی آن‌ها بحث می‌کند، این علم مانند سایر علوم کاربردی بر دیگر علوم مانند هیدرولوژی، هیدرولیک، زمین شناسی، ژئومورلفولوژی، رسوب شناسی و ... تکیه دارد، اصلاح مسیر و اقدامات ساماندهی در مسیر رودخانه باعث تثبیت کناره‌ها و حفاظت اراضی کشاورزی و مناطق مسکونی از خطر تخریب سیلاب‌ها می‌شود، به طور کلی مهندسی رودخانه شامل تمام مراحل برنامه ریزی، طراحی، اجراء و بهره برداری از انواع طرح‌های مختلفی است که به منظور بهبود شرایط رودخانه و در جهت استفاده بهتر از آن با توجه به محیط زیست اعمال می‌شود.

بیشتر بخوانید:  این آب را نخورید؛ آلوده است!

وی در خصوص اهداف مهم مهندسی رودخانه‌ها گفت: عملیات مهندسی رودخانه، کم و بیش محیط طبیعی رودخانه و مورفولوژی آن را تغییر می‌دهد. بحث مهم این است که در این اقدامات، مشخصه‌های تغییر یافته به رودخانه کمک کند تا در حالت فعلی عملکرد مناسب تری نسبت به حالت طبیعی خود داشته باشد، در عملیات مهندسی رودخانه الزامی است که علاوه بر لحاظ مسائل اقتصادی طرح، ویژگی‌های طبیعی محیط نیز کاملا شناخته شده و مورد بررسی قرار گیرد.

سلاجقه در خصوص مطالعات مهندسی رودخانه مرحله شناسایی متغیر‌های تأثیرگذار بر مورفولوژی رودخانه را بسیار مهم و ضروری دانست و گفت: متغیر‌هایی که بر رودخانه‌ها اثر می‌گذارند، متعدد و مرتبط هستند و نقش هر متغیری را نمی‌توان مستقل و جدای از دیگر متغیر‌ها مطالعه و بررسی کرد.

وی به پارامتر‌های متعدد موثر در شکل رودخانه‌ها که عمدتا عبارتند از دبی رودخانه و بار رسوبات، شیب طولی، نوع رودخانه و مقاومت سواحل در برابر جریان آب، متغیر‌های بوم سازگان و هیدرولوژی نظیر پوشش گیاهی، درجه حرارت و شرایط زمین شناسی و نهایتا انواع تجاوز به حریم رودخانه‌ها و تغییرات طبیعت جریان به روش‌های انسانی اشاره کرد.

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست به بحث مهم دیگر برای احیای رودخانه‌ها اشاره کرد و گفت: احیای یک رودخانه به معنای بازگرداندن سامانه طبیعی رودخانه به حالت پیشین دست نخورده آن است، به بیان دیگر احیای رودخانه‌ها را می‌توان بهبود کیفیت و کاهش آلودگی، بهبود وضعیت حریم و بستر رودخانه، کنترل فرسایش و بازسازی بستر طبیعی رودخانه، حذف سازه‌های غیر اصولی و ایجاد شرایط بهتر محیط زیستی و بوم شناسی تعریف کرد.

وی تصریح کرد: موفقیت یک طرح احیای رودخانه بیش از همه، مرهون موفقیت در دستیابی به سه هدف عمده است که شامل موفقیت و توجیه اقتصادی طرح در زمینه‌های مختلف، رعایت مسائل بوم شناختی و بهینه سازی روش‌ها است و شاید به همین دلیل است که در سال‌های اخیر بیشتر طرح‌های مهندسی و احیای رودخانه، از طرح‌های سازه‌ای به سمت راه حل‌های بوم شناختی برای حفاظت رودخانه در برابر تخریب و فرسایش، تغییر پیدا کرده است، لذا بهره گیری از اصول مهندسی رودخانه با رویکرد بوم شناختی قادر است امر حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌ها و رودخانه‌های کشور را تسهیل کرده و امکانپذیر کند.

سلاجقه در ادامه به مباحثی از جمله بحث آلودگی محیط زیست و آب‌های سطحی، تالاب‌ها و رودخانه‌ها در کنفرانس بین المللی رامسر، عمده‌ترین تهدیدات و مشکلات تالاب‌ها و رودخانه‌ها و دیگر موارد زیست محیطی اشاره کرد.

این سمینار به منظور تبادل اطلاعات و ارائه نتایج آخرین دستاورد‌های تحقیقاتی در زمینه مهندسی رودخانه با تاکید بر چالش‌های اخیر که شامل تغییر اقلیم، خشکسالی و بحران کمی و کیفی آب رودخانه ها، از چهارم تا ششم بهمن ماه امسال در شهر اهواز با حضور پژوهشگرانی از کشور‌های ایران، هند، کانادا، ایتالیا، سنگاپور، فیلیپین، آمریکا، آلمان و کانادا به صورت مجازی برگزار می‌شود.