بیش از ۹۰ درصد بافت فرسوده تهران در مناطق ۷ تا ۲۰ قرار دارد/ خطر زندگی میلیون‌ها تهرانی در بافت‌های فرسوده

جامعه ۲۴، رها رمضانی:  در حال حاضر جمعیت ثابت ساکن در تهران نزدیک به ۹ میلیون نفر است که این تعداد در طول روز به حدود ۱۳ تا ۱۴ میلیون نفر نیز می‌رسد زیرا روزانه شاهد ورود جمعیت از شهر‌های همجوار به پایتخت هستیم، جمعیتی عظیم که وجود بافت‌های فرسوده و ساختمان‌های ناایمن می‌تواند جان و سلامت‌شان را با خطرات جدی مواجه کند.

در حال حاضر با وجود سعی شهرداری تهران در زیباسازی پایتخت، اما همچنان اقدامی اساسی برای رفع موارد ناایمن شهری از جمله بافت فرسوده پایتخت انجام نشده است این درحالیست که به گفته مدیرعامل سازمان نوسازی شهر تهران، بافت فرسوده پایتخت ۹ هزار هکتار شامل ۱۵ درصد عرصه‌های شهری است.

او همچنین گفته بود که یکی از دلایل عقب ماندگی کشور و به طور خاص شهر تهران در بازآفرینی و نوسازی بافت‌های فرسوده، کم کاری دولت در مانع زدایی از روند این مهم است. به طور خاص در حال حاضر بسیاری از خانه‌های موجود در بافت‌های فرسوده فاقد سند هستند و ساکنان آن‌ها حتی امکان شروع فرآیند‌های مربوط به نوسازی را ندارند.

به گزارش جامعه ۲۴ ، عدم رسیدگی به بافت فرسوده شهر علاوه بر مشکلات اجتماعی می‌تواند حوادث ناگواری را در شهر رقم بزند. اوضاع ناایمن بازار فرسوده تهران که چندی پیش نیز با آتش‌سوزی گسترده مواجه شد، با توجه به خیل جمعیت این منطقه نگران‌کننده است. در این حادثه ۳۰ باب مغازه دچار خسارت شدند و در این شرایط اقتصادی سرمایه مردم از بین رفت، حادثه‌ای که می‌توانست جان شهروندان را نیز با خطرات جبران‌ناپذیری مواجه کند. 

تاسف‌آورتر آنکه ۴۰ درصد بافت‌های نوسازی شده در بافت فرسوده، فاقد کیفیت لازم هستند آن هم در شرایطی که تنها راه حل این مساله از نگاه مسئولان تاکید بر برخورد با مالکانی است که نکات ایمنی را در ساختمان‌های در حال ساخت رعایت نمی‌کنند، راهکاری ناکافی و فاقد ضمانت اجرا.

به نظر می‌رسد با وجود فجایعی که در پایتخت از رهگذر وجود بافت‌های فرسوده و ساختمان‌های ناایمن رخ داده است، اما هنوز هیچکس این مساله را جدی نگرفته و برای باز آفرینی این بافت‌ها و واداشتن مالکان چنین اماکنی به ترمیم و بازسازی ملک خود هنوز هیچ قانونی مصوب نشده است.

ضروری است که یکبار دیگر یادآوری کنیم صرف اظهارنظر‌ها درباره لزوم تقویت و بازآفرینی بافت فرسوده کمکی به حل مساله شهر نکرده و این اظهارنظر‌ها عدم استفاده از روش‌های عملی برای نوسازی و مقاومسازی بافت فرسوده را تحت پوشش خود قرار نمی‌دهند.

تاثیر گسترش شهرنشینی بر افزایش بافت فرسوده

دکتر مرجان گلی پور، دبیر کمیسیون شهرسازی و معماری مجمع شهرداران کلانشهر‌های ایران در اینباره به جامعه ۲۴ گفت: تغییر و تحول در بافت شهری امر اجتناب ناپذیر است که یکی از این تحولات فرسودگی بافت‌ها با گذشت زمان است به طور کلی بافت‌های تاریخی یا قدیمی که از اصلی‌ترین ارکان حفظ هویت کشور هم هستند بخشی از بافت شهری محسبوب می‌شوند که از یک یا دو قرن گذشته یا حتی نیمه اول قرن حاضر به یادگار مانده‌اند. حفظ بافت قدیمی و سنتی حاکم برهر شهر باید در اولویت قرار بگیرد. چه بسا که در سیاست‌های کلی ابلاغی نظام در قسمت شهرسازی، این موضوع در یکی از بند‌ها مورد توجه قرار گرفته است.

وی افزود: امروزه بافت‌های فرسوده علیرغم ارزش فرهنگی به سمت فرسودگی کشیده شده‌اند. بافت‌های فرسوده  در عرصه‌های فرسوده شهری قرار دارند. این مناطق دارای مسائل و پیچیدگی‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مختص خودشان هستند که از یکسو دارای ریشه‌های سکونتی ارزشمند با غنای فرهنگی، اجتماعی و معماری هستند و از طرف دیگر به دلیل فرسودگی شدید و عدم تطابق با زندگی امروزی شهری و شهرسازی، مشکلات روبنایی و زیربنایی متعددی دارند.

بیشتر بخوانید: یک چوب کبریت هم می‌تواند بازار تهران را به آتش بکشاند/ ایمنی بازار تهران بسیار پایین است

گلی‌پور خاطرنشان کرد: بافت‌های فرسوده محدوده‌های آسیب‌پذیری از شهرند که نیازمند برنامه‌ریزی و مداخله هماهنگ برای ساماندهی و ارتقا کیفیت سکونت هستند. بافت‌های فرسوده به چند دسته تقسیم می‌شوند: دسته اول بافت تاریخی یعنی بخشی از بافت در حوزه مرکزی واقع شده و شامل فضای ارزشمند تاریخی و میراث فرهنگی است مانند محلات سنگلج. دسته دوم بافت‌های ناکارامد یعنی بافت‌های شهری که فاقد میراث فرهنگی هستند، مثل جوادیه. دسته سوم بافت‌های حاشیه‌ای سکونت‌های غیررسمی مثل حاشیه اتوبان چمران و روستا‌های ادغام شده در شهر‌ها مثل چیذر و ونک.

دبیر کمیسیون شهرسازی و معماری مجمع شهرداران کلانشهر‌های ایران عنوان می‌کند: گذشت زمان ما را به شناخت توسعه جدید شهر‌ها به عنوان بافت‌های تاریخی به طور عام و بافت فرسوده به طور خاص نزدیک می‌کند، از طرف دیگر روند پرشتاب شهرنشینی جمعیت بر شهرسازی غلبه پیدا کرده و این موضوع باعث دامن زدن به بافت فرسوده شده چنانکه برنامه‌ها و طرح‌های توسعه شهری امروزی جزئی از بافت‌های فرسوده در آینده محسوب خواهند شد.

۵ درصد فضای شهری تهران از بافت فرسوده تشکیل شده

وی در خصوص میزان بافت فرسوده در مناطق مختلف تهران گفت: سال گذشته موضوع افزایش مساحت بافت فرسوده در پایتخت مطرح شد و مطابق نقشه جدید طراحی شده از سوی شهرداری تهران مقرر شد محدوده کلنگی و فرسوده پایتخت افزایش پیدا کند و مدیرعامل سازمان نوسازی شهر تهران هم از الحاق ۱۱۶۸ هکتار به بافت فرسوده شهر تهران در کمیسیون ماده ۵ خبر داد. پیش‌تر و بر اساس مصوبه سال ۸۵، بالغ بر ۳۲۶۸ هکتار از محدوده ۶۰ هزار هکتاری پایتخت معادل ۵ درصد مساحت شهر تهران به دلیل اینکه سه ویژگی ریزدانگی، نفوذ پذیری و ناپایداری را داشتند به عنوان بافت فرسوده شهر شناخته شدند.

گلی‌پور افزود: بررسی و مطالعات جدید در سال‌های گذشته در راستای افزایش محدوده بافت فرسوده با هدف برخوردار شدن ساکنان و مالکان از تسهیلات و تشویقات مربوطه حدود ۷ درصد از عرصه شهر تهران را شامل می‌شود و در یک نگاه کلی می‌توان اینگونه بیان کرد که بیش از ۹۰ درصد بافت فرسوده تهران در مناطق ۷ تا ۲۰ قرار دارند و عمده آن‌ها در پایین خط انقلاب – آزادی و دماوند هستند. حالا با نگاه تفصیلی و دقیق‌تر مناطق ۱۲ و ۱۰ و ۱۴ و ۱۷ و ۱۵ به لحاظ وسعت و به همین ترتیب بیشترین میزان فرسودگی و بافت فرسوده را در شهر تهران دارند.

دبیر کمیسیون شهرسازی و معماری مجمع شهرداران کلانشهر‌های ایران در ادامه گفت: یک موضوع قابل توجه در بافت‌های فرسوده این است که در این بافت مصالح به کار رفته در ساختمان‌های قدیمی می‌تواند از لحاظ بافت‌های شهری آن‌ها را مجزا کنند و موضوع مهم آن است که توجه به استفاده از مصالح متناسب با هر منطقه و اقلیم از موضوعات مهم و قابل توجه است که در ساخت و ساز قدیمی همواره مطرح بوده است.

ضرورت مداخله هماهنگ برای ساماندهی و ارتقای کیفیت سکونت

وی گفت: همچنین عدم تناسب میان درآمد متقاضیان سکونت در شهربزرگ که معمولا درآمد پایینی دارند و هزینه‌های سکونت در این شهر‌ها باعث شده که این افراد به طور غیررسمی در حاشیه شهر‌ها زندگی کرده و سکونتگاه‌های غیررسمی را شکل بدهند. همچنین عدم رعایت مسائل فنی ساختمان‌سازی و کاربردی و مصالح کم در این مناطق از یک سو و جدا شدن از چرخه متصل به شهر این مناطق را به بافت‌های ناکارآمد شهری تبدیل کرده است.

گلی‌پور عنوان می‌کند: بافت تاریخی شهر تهران حدود ۲۵۲ هکتار است که از شمال به خیابان جمهوری و از شرق به خیابان ۱۷ شهریور، از جنوب به خیابان شوش و از غرب به خیابان کارگر محدود می‌شود. در اصلاح، مرمت و احیای بنا‌های تاریخی شهر تهران، سه نهاد دخیل هستند. در حفظ قلمرو تاریخی شهر در مقیاس شهری، وزارت راه و شهرسازی و وزارت میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی که تهیه و تدوین برنامه‌های مربوط به حفاظت مرمت و احیای اداره بنا‌ها و محوطه‌های تاریخی را جزو شرح وظایفشان قرار داشته و تکالیف دستگاه‌ها را در حفاظت از بافت‌های تاریخی مشخص می‌کند. در سطح بعد در مقیاس مدیریت شهرسازی ما در شهرداری تهران مدیریت بافت و بنا‌های تاریخی را داریم که با سابقه ۱۰ ساله مشغول به فعالیت است و مدیریت می‌شود.

دبیر کمیسیون شهرسازی و معماری مجمع شهرداران کلانشهر‌های ایران در خصوص ساماندهی بافت‌های فرسوده و راهکارآن گفت: بافت فرسوده و کهن شهری نیازمند دخالت و ساماندهی مدیران و برنامه‌ریزان شهری است، زیرا در این مناطق به دلیل فرسودگی، کیفیت زندگی و حقوق شهروندی افت پیدا کرده و تنزل کیفیت زندگی هم باعث شده که مهاجرت به این بافت‌ها زیاد شود و این مناطق به متروکه تبدیل شوند. در واقع چالش‌های دیگری هم وجود دارند؛ مثل آلودگی هوا، آلودگی آب، وجود ترافیک، عدم تحقق عدالت، فقدان نقشه‌های خطر‌پذیری که مبتنی بر حوادث هستند و چالش‌های مدیریت بنیان.

وی با بیان اینکه عدم توجه به بافت فرسوده یکی از چالش‌هایی است که شهر تهران با آن روبروست، عنوان می‌کند: نگاه کالبدی تک بعدی سال‌ها به عنوان تفکر غالب در ساماندهی بافت فرسوده مشکلات خاصی را به دنبال داشته است افزون بر این لزوم پیش‌نگری و پیش‌گیری بافت فرسوده و ناکارامدی جدید که همواره در حال ایجاد است مورد غفلت واقع شده است. ما در حال حاضر با توجه به روند توسعه و طرح‌هایی که داریم در حال ایجاد بافت‌های فرسوده برای آینده هستیم و باید در مورد این هم یک فکر اساسی بکنیم.

گلی‌پور خاطرنشان کرد: باید توجه داشته باشیم که بافت فرسوده پدیده‌ای چند وجهی و کاملا پیچیده است بنابراین نمی‌تونیم طرح را از یک سازمان یا یک ارگان توقع داشته باشیم و در واقع نیازمند تشریک مساعی تمامی دستگاه‌هایی هستیم که در این خصوص مسئولیتی دارند. اگر شاخص کیفیت زندگی را به عنوان عامل اساسی جهت سنجش توانایی مدیران و تصمیم گیران شهری و نظارت بر عملکرد اجرایی آن‌ها در نظر بگیریم مدیران شهری با هدف ارتقای کیفیت زندگی شهروندان باید به نوسازی و بهسازی مناطق شهری اقدام کنند و یکی از راه حل‌های آن‌ها جهت ارتقای مدیریت زندگی شهروندان به‌کارگیری رویکرد بازآفرینی شهری است.