دلیل کندی سرعت اینترنت چیست؟

جامعه ۲۴- دولت‌ها می‌توانند دسترسی به اینترنت را با دستور به شرکت‌های ارائه دهنده خدمات اینترنت ISP محدود کنند. این روش در حال حاضر به صورت مستمر برای بسیاری از وبسایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی در حال اجراست و به آن فیلترینگ می‌گویند. در بدترین سناریو هم دولت‌ها می‌توانند دستور قطع کامل دسترسی به اینترنت را به ISP‌ها بدهند؛ اتفاقی که یک بار در آبان ماه سال ۹۸ در زمان اعتراضات سراسری رخ داد و برای مدت ۱۱ روز دسترسی کل کشور به اینترنت جهانی قطع شده بود، اما در همان دوره زمانی هم همچنان امکان دسترسی به برخی وبسایت‌ها و شبکه‌ها وجود داشت. این تجربه به آن معنا بود که تعریف مردم و حاکمیت از قطعی اینترنت می‌تواند متفاوت باشد و دقیقا همان نقطه‌ای است که نگرانی ناظران را از کاهش سرعت اینترنت در ماه‌های اخیر تشدید کرده است.

بسیاری از ناظران از احتمال اجرای خاموش طرح موسوم به صیانت از حقوق کاربران خبر داده‌اند. به همین منظور کمپینی با چند هزار امضا هم به راه افتاده که خواستار توقف اجرای طرح کاهش سرعت اینترنت شده است.

دولت معتقد است هیچ اقدامی در راستای کاهش سرعت اینترنت انجام نشده و اساسا سیاستی هم در این راستا وجود ندارد. اما آنچه رخ داده، اما در دو حوزه کاملا مشهود است. یکی دستکاری ساعات دسترسی به برخی شبکه‌های اجتماعی و دیگری عدم توسعه پهنای باند خارجی و تمرکز بر توسعه پهنای باند داخلی.

درباره اقدام نخست مثال قابل لمس اتفاقی است که برای تلگرام در سال ۹۶ افتاد. این شبکه اجتماعی ابتدا فیلتر و سپس دچار افت سرعت شد. این اتفاق بدون فیلتر قطعی در حال رخ دادن برای اینستاگرام و واتس اپ است. به این معنا که پهنای باند مصرفی برای این شبکه‌های اجتماعی بنا به دستوری که به شرکت‌های تامین کننده خدمات اینترنتی داده می‌شود، کاهش می‌یابد و از این رو در ساعات پر مصرف روز عملا سرعت دسترسی به این وبسایت‌ها کاهش می‌یابد.

دولت ابراهیم رئیسی از زمان روی کار آمدن از ارائه آمار درست مربوط به توسعه پهنای باند خارجی اجتناب کرده است. همزمان برنامه‌های دولت در راستای افزایش پهنای باند داخلی اعلام شده. اما سوال اینجاست که این اقدام چه معنایی دارد؟

پهنای باند داخلی و خارجی چیست؟

تمام وب‌سایت‌ها یا اپلیکیشن‌ها دارای یک «سرور» یا «هاست» هستند. هاست‌ها انواع مختلفی دارند. این هاست می‌تواند یک سیستم کامپیوتری یا یک فضای مجازی باشد و روی آن تمام اطلاعات وب‌سایت یا اپلیکیشن مانند محتوای آن، اطلاعات کاربرانی که در آن سایت عضو هستند و اطلاعاتی همانند آن، ذخیره می‌شود. سازنده وبسایت یا اپلیکیشن، مکان قرار گرفتن این هاست را مشخص می‌کند.

بیشتر بخوانید: کودتای نامحسوس علیه اینترنت/ فیلم

شرکت‌هایی در ایران وجود دارد که خدمات میزبانی «سرور» و «هاست» را ارائه می‌دهند. اگر از این شرکت‌ها برای وب‌سایت خود هاست تهیه کنید، که سرور آن داخل ایران باشد، در نتیجه هاست ایران دارید. اگر برای تهیه هاست از شرکت‌های خارجی، یا شرکت‌هایی در ایران که سرور خارجی در اختیار شما قرار می‌دهند، هاست خریداری کنید، سرور شما خارجی است.

زمانی که یک سیستم به اینترنت متصل می‌شود یک آدرس یا آی‌پی دریافت می‌کند. حال وقتی آدرس سایت را به عنوان مثال google.com را وارد می‌کنید، کامپیوتر شما درخواستتان را به نزدیکترین روتر ارسال می‌کند. این روتر مقصد آدرس مورد نظر شما را شناسایی و درخواستتان را به آن سمت ارسال می‌کند.

زمانی که سرور یک وبسایت در خارج از ایران قرار داشته باشد، درخواست شما از داخل ایران به سمت روتر‌ها و سرور آن به مقصدی خارج از کشور ارسال می‌شود. جواب ارسالی از آن سایت نیز روی همان بستر به سمت کامپیوتر شما ارسال می‌شود. حال اگر سرور یک وبسایت در داخل ایران قرار داشته باشد، درخواستی که به روتر برای باز شدن صفحه سایت رسیده به سمت سرور آن در داخل کشور فرستاده می‌شود. به دریافت و ارسال اطلاعات روی بستر شبکه داخلی کشور، اینترنت داخلی می‌گویند.

دامنه‌های اینترنتی با میزبانی داخلی قابل شناسایی هستند. این دامنه‌ها در زمان کاهش پهنای باند خارجی یا دستور حاکمیت برای قطع دسترسی به دامنه‌هایی با هاست خارجی، یا به اصطلاح قطع اینترنت بین المللی، از دسترس خارج نمی‌شوند.

کاهش تدریجی سرعت اینترنت

برخی کارشناسان اتفاقی که در حال رخ دادن است را به آزمایش «قورباغه آب‌پز» تشبیه کرده‌اند. آزمایش قورباغه آب‌پز، به این معناست که قورباغه را وقتی درون آب جوش می‌گذارید، به سرعت از آن بیرون می‌پرد، ولی وقتی درون آب سرد است، خود را به آرامی گرم می‌کند و بیرون نمی‌آید. در اینجا، قورباغه ابتدا در درون آب سرد قرار می‌گیرد و گرم می‌شود و جای خود را امن می‌پندارد. سپس آب به آرامی شروع به داغ شدن می‌کند، ولی قورباغه که خود را گرم نگه داشته، متوجه داغی و خطر آن نمی‌شود تا جایی که آب به نقطه جوش برسد و آنگاه قورباغه بدون آنکه از جایی خبر داشته باشد آب‌پز می‌شود و می‌میرد.

کاهش تدریجی سرعت اینترنت، مانند مثل قورباغه آب‌پز، به تدریج افراد را با سیاست قطع دسترسی به سایت‌هایی که هاست آن‌ها خارجی است مواجه می‌کند و در نتیجه تبعات سیاست دفعی را ندارد. مهدی طاهری نماینده عضو کمیته ارتباطات و فناوری اطلاعات مجلس این فرضیه را تایید کرده است.

توسعه پهنای باند داخلی تکلیف شورای عالی امنیت ملی به دولت است
طاهری در گفتگو با رویداد۲۴ درباره اینکه آیا مجلس تاکنون اعتراض مردم در حصوص کاهش سرعت اینترنت را به وزارت ارتباطات منتقل کرده یا خیر؟ گفت: یکی از مطالبی که هم در دولت قبل هم این دولت هم در رای اعتماد هم در گزارشی که وزیر در کمیته فناوری ارتباطات مجلس مطرح شده، بحث افزایش پهنای باند کشور است.

او گفته یکی از دلایل کاهش سرعت اینترنت عدم توسعه مخابرات ثابت و فیبر نوری است. عمده توسعه ما در بخش موبایل بوده که ظرفیت آن محدود است. قولی که در رای اعتماد از وزیر گرفته بودیم، این بود که طرح توسعه اینترنت ثابت و فیبر نوری را با جدیت دنبال کند. دولت هم برنامه نوشته و قول‌هایی برای توسعه این بخش داده است.

این نماینده عضو کمیته فناوری اطلاعات در پاسخ به این سوال که آیا این برنامه توسعه شامل توسعه پهنای باند خارجی هم می‌شود یا نه؟ گفت ما فقط پیگیر توسعه پهنای باند داخلی هستیم. تکلیف این است که ما باید استفاده از اینترنت بین المللی را متوارن کنیم. الان ۸۰ درصد اینترنت بین المللی و ۲۰ درصد اینترنت داخلی استفاده می‌شود که این درست نیست. تکلیف شورای عالی امنیت ملی به دولت هم این بوده که زیرساخت‌های پهنای باند داخلی را توسعه دهد.