خوزستان، غرق در غبار

جامعه ۲۴-  گردوغبار بار دیگر بسیاری از شهر‌های خوزستان را تعطیل کرده است. این گردوغبار که از سی‌ام بهمن ماه راهی خوزستان شده هم منبع داخلی دارد و هم خارجی. روز گذشته هم سامانه پایش کیفی هوای کشور، هوای اندیمشک، بندر امام خمینی (ره)، بهبهان، دزفول، رامشیر، شوش، شوشتر و ماهشهر را در شرایط خطرناک، هوای شهر‌های اهواز، ایذه، مسجدسلیمان را در شرایط بسیار ناسالم، و هوای سوسنگرد و شادگان را در شرایط ناسالم گزارش کرد.

هوای بهبهان و شادگان هم در شرایط بسیار ناسالم قرار داشت. با اعلام این وضعیت کارگروه اضطرار آلودگی هوا در خوزستان ادارات، دستگاه‌های اجرایی و مراکز آموزشی در شهرستان‌های اندیمشک، دزفول، شوشتر، ایذه و مسجدسلیمان را تعطیل اعلام کرد و در روز دوشنبه هم چهار شهرستان خوزستان شامل اهواز، کارون باوی و حمیدیه با ۲ ساعت تاخیر کار را آغاز کردند.

بیشتر بخوانید: دریاچه ارومیه بزرگ‌ترین کانون گرد و غبار منطقه

آخرین گردوغبار گسترده در خوزستان به سال‌های ۹۴ و ۹۵ برمی‌گردد و در دو سال اخیر شهر‌های خوزستان کمتر شاهد این پدیده بودند. در روز‌های اخیر، اما هشدار برگشت به روز‌های تیره داده شده و همین هم نگرانی‌ها را افزایش داده است. دیروز علیرضا آذریان، رئیس پایش هوا اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان هم در اینباره هشدار داد  گفت «در این مورد وزش باد باعث تشدید گردوغبار نشده بلکه بررسی تصاویر ماهواره‌ای وجود رطوبت اشباع نشده و جریان همرفتی را نشان می‌دهد که باعث جابجایی لایه‌ها شده است.»

او با اشاره به ۲ ویژگی توده گردوغبار همرفتی، تاکید کرده که در این شرایط توده گرد و غبار، مناطقی را درگیر می‌کند که جزو کانون‌های گردوغبار نیستند. به طور نمونه در روز‌های اخیر با آلودگی شدید شهر‌های شمالی خوزستان روبه‌رو بودیم؛ همچنین این نوع گردوغبار غلظت پایین‌تر و ماندگاری بیشتری دارد.

به گفته آذریان این وضعیت در صورتی تغییر می‌کند که دمای هوا بیشتر شود، رطوبت تغییر کرده و تبدیل به ابر شود، باران ببارد یا اینکه وزش باد باعث تغییر این شرایط شود. «با توجه به شرایط کم بارشی و کم‌آبی، تکرار پدیده گردوغبار بیشتر می‌شود، به همین دلیل وضعیت شهروندان و کارمندان زمان وقوع گرد و غبار، آن هم در شرایط شیوع کرونا، باید مدیریت شود که به نظر می‌آید تعطیل کردن ادارات راهکار آن نیست، زیرا برای کاهش پدیده گردوغبار باید به دنبال علت باشیم.» با این حال تاکنون تنها راهکار موجود تعطیلی ادارات بوده.

ریزگرد‌ها به‌صورت موردی از سال ۱۳۸۲ خورشیدی در اهواز دیده شد و از سال ۱۳۸۴ به صورت جدّی افزایش پیدا کرد و اوج آن بین سال‌های ۸۷ تا ۸۹ بود. از جمله دلایل افزایش این گردوغبار هم خشکی تالاب‌ها بوده. در کشور عراق ۲٫۵ میلیون هکتار مساحت تالابی وجود دارد که تا سال ۱۳۷۹ خورشیدی و پس از جنگ خلیج، چیزی در حدود ۱٫۵ تا ۲ میلیون هکتار از این تالاب‌ها خشک یا کاربری تالابی خود را از دست دادند. سازمان ملل در همان سال ۲ موضوع را به عنوان بزرگ‌ترین فاجعه محیط زیستی جهان معرفی کرد که یکی از آن‌ها خشکی تالاب‌های بین‌النهرین بود.

در سال ۱۳۸۶ خورشیدی، خشکسالی به اوج خود رسید و سبب خشکی بخش عمده‌ای از تالاب‌های شادگان و هورالعظیم شد. پس از آن همین وضعیت ادامه داشت تا آنکه در سال ۹۵ بحرانی شد. در آن سال، گردوغبار شدید و رطوبت زیاد باعث قطعی آب و برق در اغلب شهر‌های بزرگ خوزستان قطع شد و مراکز آموزشی و اداره‌ها تعطیل شدند و همان زمان اعتراضات مردمی به این وضعیت آغاز شد. در دو سال گذشته، اما وضعیت بهتر شد و علی طهماسبی، مدیر ملی مقابله با پدیده گردوغبار سازمان حفاظت محیط زیست، پارسال درباره احتمال وقوع گردوغبار در فصل پاییز گفت «امسال به دلیل افزایش بارش‌ها و رویش علف‌ها در مناطق مختلف به خصوص در جنوب کشور شاهد کاهش پدیده گردوغبار بودیم.» وضعیتی که چندان پایدار نبود و حالا باز هم خوزستان غرق در غبار است.

امکان وجود گردوغبار در ماه‌های آینده

بررسی آمار بلندمدت ایستگاه‌های سینوپتیک استان خوزستان نشان می‌دهد پدیده گردوغبار نشأت گرفته از منابع داخلی و خارجی از ۵۰ سال پیش نیز وجود داشته، فاطمه درگاهیان در مقاله «تعیین سهم منابع داخلی و خارجی گردوغبار در خوزستان» که در سال ۹۶ منتشر شده می‌نویسد «در یک دوره مشترک آماری ۱۵ ساله (۲۰۰۲-۲۰۱۶) برای ۱۲ ایستگاه سینوپتیک داده‌های مربوط به کد‌های گردوغبار استخراج و گردوغبار با منشأ داخلی از منشأ خارجی تفکیک شد؛ نتایج نشان داد که به طور کلی سهم منابع داخلی ۴/۸ درصد و سهم منابع خارجی ۶/۹۱ درصد است. نتایج به روش کریجینگ معمولی در محیط نرم‌افزار GIS پهنه‌بندی شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.»

احد وظیفه، رئیس مرکز ملی پایش و هشدار خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی هم سهم منابع خارجی را بالا می‌داند و به «پیام‌ما» می‌گوید «بهمن و اسفند ماه میزان بارش در جنوب عراق، شرق سوریه و ایران بسیار کم بود. همین مورد هم باعث خشکی خاک شد و نبود بارش در کنار وزش باد باعث بلند شدن گردوغبار شده است.»

به گفته او وقتی شرایط گردوغبار را می‌سنجیم، باید به مسئله زمین هم توجه کنیم. چرا که خشکی زمین و خاک عامل تشدید وضعیتی است که شاهد آن هستیم «سال گذشته بارش‌ها در خوزستان زیاد بود. به نحوی که بعضی مناطق دچار آب گرفتگی شدند. از سوی دیگر در عراق هم بارش داشتیم و در نتیجه وضعیت گردوغبار بحرانی نشد.»

او حالا علاوه بر وضعیت سخت این استان و کشور‌های همسایه، به سایر استان‌های داخلی هم اشاره کرده و تاکید می‌کند که در استان ایلام که همسایه خوزستان است با ۵۵ درصد کاهش بارش روبه‌رو بوده‌ایم «این وضعیت ممکن است در ماه‌های آینده هم ادامه داشته باشد. چنانچه میزان بارش بر همین منوال باشد و رطوبت خاک و زمین تامین نشود نمی‌توان به آینده هم چندان امیدوار بود.»

به گفته وظیفه در شرق سوریه و اردن، در نیمه جنوبی عراق، جنوب غرب ایران که شامل کویت و عربستان می‌شود هم کانون‌های گسترده گردوغبار وجود دارد و با توجه به اینکه باد از کدام سمت می‌وزد ممکن است خوزستان بار دیگر در ماه‌های آینده هم درگیر گردوغبار شود.

وضعیت حال حاضر خوزستانی در حالی بحرانی اعلام شده که ماه پیش دبیر ستاد ملی مقابله با گردوغبار از تدوین برنامه ۱۰ ساله مقابله با این بحران خبر داده بود. به گفته علی محمد طهماسبی، برنامه عمل زیرمنطقه‌ای آسیای میانه و غرب آسیا با همکاری مرکز بلایای آسیا و اقیانوسیه، دانشگاه خوارزمی و پژوهشگاه هواشناسی، تدوین و وضعیت ۱۰ سال اخیر در آن آسیب شناسی شده که برای اجرای آن و ساختار سازی به یک مرجع بین‌المللی به عنوان چتر نیاز است.

او با اشاره به منشایابی خارجی پدیده ریزگرد‌ها هم گفته بود: «این برنامه عمل بر مبنای وضعیت کشور‌هایی که در پدیده گردوغبار ایران تاثیرگذار هستند، تهیه شده و با وزارت امور خارجه نیز مکاتباتی انجام و مطالعات در اختیار آن‌ها قرار گرفته است.» با این وجود گردوغبار خوزستان به تدوین برنامه‌هایی که سال‌هاست قرار بر عملیاتی شدنشان است بی‌توجه بوده و حالا شهر‌های مختلف این استان غرق در غبارند.