دانشجویان آموزش مجازی نیازمند دوره ترمیمی

جامعه ۲۴- دکتر حسین زارع، استاد تمام گروه روان‌شناسی دانشگاه پیام‌نور در رابطه با تعریف آموزش اظهار کرد: آموزش یک رابطه دو سویه است که با هدف ایجاد یادگیری میان یک آموزش‌دهنده با یک یا چند آموزش‌گیرنده همراه با کنش متقابل انجام می‌شود. کنش متقابل از ویژگی‌های مهم آموزش است که اگر آموزش با این مولفه همراه نباشد، بی‌فایده خواهد بود. طبق این تعریف آموزش فقط به آموزش حضوری محدود نمی‌شود لذا هیچ الزامی وجود ندارد تا کنش متقابل فقط به صورت چهره به چهره باشد به هر حال برقراری کنش متقابل در ایجاد آموزش موفق و کارآمد حائز اهمیت است.

وی با بیان اینکه در کشور ما الگو و ساختار منسجمی برای آموزش مجازی تعریف نشده، توضیح داد: ساختار آموزش حضوری دارای ضرورت‌ها و ویژگی‌های مختص به خود است. به هنگام شیوع ویروس کرونا عجولانه آموزش حضوری را در قالب آموزش مجازی پیاده‌سازی کردیم البته در ابتدا چاره‌ای جز این نداشتیم. دوسال از پاندمی کرونا می‌گذرد؛ معتقدم، شیوه آموزش مجازی از پشتوانه مطالعاتی و پژوهشی لازم برخوردار نشد. بر این باور هستم، تصمیم‌گیرندگان عرصه‌های آموزشی مختلف، خودشان را از پژوهش بی‌نیاز می‌دانستند. با توجه به شرایط پیش‌رو می‌توان گفت که در زمینه آموزش غیرحضوری دانشجویان به حداقل هدف‌های آن دست یافته ایم. پس از پاندمی کرونا، برخی دانشگاه‌ها مسئولیت اجرای آموزش حضوری و غیرحضوری را به صورت همزمان برعهده گرفتند؛ این ماموریت سبب شد تا از پژوهش‌های پایه فاصله بگیرند. با تاسف بیشتر باید گفت که نظام آموزش عالی کشور به خزانه دانشی و عملی برخی از دانشگاه‌های متبوع خود همچون دانشگاه پیام نور اعتماد لازم را نداشت.

فراگیری آموزش مجازی در ایران کارآمدی لازم را نداشت

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه دیدگاه‌های مدیران ارشد دست اندرکار آموزش نسبت به اجرای آموزش مجازی دانشگاه‌ها نادرست است، اظهار کرد: شیوه‌های آموزش مجازی و حضوری در بافت اجرایی متفاوت هستند. میزان محتوا، ویژگی‌های شخص فراگیرنده، نوع ارزشیابی و بسیاری از فاکتور‌های دیگر باید مورد نقد و بررسی قرار گیرند. اگر آموزش در فضای آموزش حضوری یک هنر هست، در آموزش مجازی هنر مضاعف است. بطور معمول مدت زمان برگزاری یک کلاس درس در دانشگاه‌ها حدود ۱۲۰ دقیقه است؛ این تصور که با همان شیوه، محتوا و زمان می‌توان یک مطلب را در فضای آموزش مجازی به یادگیرنده آموخت تصوری باطل است. هیچ دلیلی وجود ندارد که زمان شناختی مورد نیاز یادگیرندگان در هر دو روش آموزش حضوری و مجازی یکسان باشد. اگر مدت زمان یک کلاس در آموزش حضوری ۱۲۰ دقیقه است، حداکثر کارآمدی دانشجو در کلاس مجازی به نصف این زمان تقلیل می‌یابد؛ لذا در بافت آموزش مجازی در شرایط فعلی کشور هیچ کلاسی نباید بیش از ۶۰ دقیقه باشد.

دکتر زارع با بیان اینکه در کشور و تا پیش از شیوع کرونا پیشینه و اندوخته کافی برای آموزش مجازی فراگیر نداشته‌ایم، خاطرنشان کرد: پس از پاندمی ویروس کرونا، از شیوه آموزش مجازی به عنوان یک مسکن و راه حل میانبر برای آموزش عالی استفاده کردیم تا شرایط را مدیریت کنیم. پس از گذشت دو سال، متاسفانه خزانه دانشی و عملی کشور مانند زمان شیوع ویروس کرونا است و از این تهدید برای ایجاد "فرصت" استفاده نشد. متولیان آموزش کشور دیدگاهی اداری و اجرایی به آموزش مجازی دارند؛ این نگاه‌ها سبب شده بر پیکره آموزش عالی لطمات جدی وارد شود. حدود ۲ سال از اجرای آموزش مجازی فراگیر می‌گذرد، اما این شیوه در دستیابی به هدف‌های آموزشی رضایت بخش نبوده است.

آسیب‌های آموزش مجازی ناکارآمد در آینده نمایان می‌شود

این استاد دانشگاه پیام‌نور با بیان اینکه نقص سیستم آموزشی، آثار و تبعاتی دارد که در بلندمدت نمایان می‌شود، تصریح کرد: هنگامی که سیستم آموزشی دچار کاستی و نقصان است، کارآمدی لازم را نخواهد داشت. آسیب‌های این موضوع درکوتاه‌مدت و بلندمدت چهره خود را نشان خواهند داد.

دکتر زارع خاطرنشان کرد: موانع بسیاری بر سر راه آموزش مجازی وجود دارد. بخشی از این مشکلات ناشی از برداشت کم عمق و سطحی از مفهوم آموزش مجازی، تصمیم‌های غیرعاقلانه و فی البداهه و بی توجهی به پژوهش‌های لازم است. موانعی دیگر هم مربوط به ملاحظات فنی و زیرساختی است. علی رغم اینکه تعداد متخصصان حوزه فنی در کشور ما فراوانی بالایی دارد، اما مشکلات فنی از چالش‌های اساسی آموزش مجازی فراگیر به حساب می‌آید.

برگزاری دوره‌های ترمیمی برای دانشجویان ضروری است

این استاد دانشگاه ادامه داد: پرسشی مطرح می‌کنم، آیا با توجه به چگونگی استفاده از آموزش مجازی و نحوه اجرای آن، کارآمدی آموزش مجازی به میزان آموزش حضوری بوده است؟ پاسخ به این سوال، منفی است. دانشجویانی که در بازه زمانی ۲ سال گذشته تحت آموزش مجازی قرار گرفته‌اند به هدف‌های آموزشی درس نرسیده‌اند. نظام آموزش مجازی به خودی خود نقصی ندارد بلکه اجرای ناکارآمد آن آسیب زا است. آموزش مجازی اثر بخش از شیوه‌های مقبول آموزشی در دنیا است. ضرورت‌ها، پیش‌نیاز‌ها و مقدمات این روش آموزشی باید به درستی درنظرگرفته شوند. مولفه‌های مختلفی مثل تایم آموزشی، نحوه ارزشیابی دانشجویان و محتوای آموزشی باید مورد بررسی قرار گیرد آموزش مجازی فراگیر در ایران بدون درنظرگرفتن این مولفه‌ها آغاز و تداوم یافت. ضروری است دانشجویانی که در زمان پاندمی کرونا تحت آموزش مجازی ناکارآمد بوده‌اند، دوره‌های ترمیمی را سپری کنند.

بیشتر بخوانید: اعلام آمار خشونت‌ خانگی علیه دانش‌آموزان در دوران آموزش مجازی

دکتر زارع با بیان اینکه هیچ ضرورتی ندارد که بازه زمانی یک نیم‌سال تحصیلی در آموزش مجازی به میزان آموزش حضوری باشد، تصریح کرد: مدت زمان یک ترم تحصیلی در آموزش مجازی باید افزایش یابد. طول یک نیم‌سال تحصیلی باید با ذائقه آموزشی فراگیران متناسب باشد. با توجه به این شرایط، مدت زمان دوره‌های آموزشی باید طولانی‌تر شود تا دستیابی به هدف‌های آموزشی محقق شود؛ لذا پیشنهاد می‌شود در زمان استفاده از شیوه‌های آموزش مجازی از فصل تابستان هم استفاده شود.

در آموزش مجازی ارائه مدل ارزشیابی همساز با این شیوه ضروری است

وی با اشاره به اینکه ارزشیابی مهم‌ترین گام در مسیر آموزش است، اظهار کرد: دو سال از پاندمی ویروس کرونا در ایران می‌گذارد، اما در این بازه زمانی نتوانسته‌ایم به یک الگوی مناسب برای ارزشیابی دانشجویان دست یابیم. تمامی شیوه‌های به کار گرفته شده صرفا به منظور فرار از فشار روانی بوده است. پرسشی مطرح می‌کنم، آیا تمامی دانشجویان در یک فضای سالم آموزشی به پرسش‌های امتحانی پاسخ داده‌اند؟ در حال حاضر ارزشیابی‌های آموزش مجازی، دقت و شفافیت لازم را ندارد و دانش واقعی فراگیران را نمی‌سنجند؛ برخی از دانشجویان نکات اخلاقی و ایمنی در پاسخ به سوالات را رعایت نمی‌کنند؛ لذا نمرات به دست آمده قابل اعتماد نیست.

دکتر زارع افزود: آموزش بدون اتکاء به ارزشیابی شفاف و سالم ثمری ندارد. دو سال از پاندمی کرونا در ایران می‌گذرد، تمامی آحاد جامعه زندگی عادی خود در دوران کرونا را سپری می‌کنند و برای تامین نیاز خود به خارج از خانه‌هایشان می‌روند. این تصمیم که در طول یک سال دوبار دانشجویان را به صورت حضوری جهت ارزشیابی به دانشگاه‌ها دعوت کنیم آسیب چندانی نخواهد داشت. در صورت عدم پیش بینی استاندارد‌های ارزشیابی در فضای آموزش مجازی، برگزاری امتحانات باید به صورت حضوری و جدی باشد تا بر عملکرد دانشجویان نظارت کرد. در حال حاضر، بر عملکرد دانشجویان در زمان امتحانات نظارت کافی وجود ندارد؛ به همین دلیل بر حضور دانشجویان در ایام امتحانات با رعایت مسائل بهداشتی پافشاری می‌کنم. برگزاری امتحان حضوری با افزایش مدت زمان امتحانات، کاهش تعداد دانشجویان حاضر در سالن‌ها و کاهش مدت پاسخگویی امکان پذیر است. در روش آموزش مجازی استفاده از شیوه‌های ارزشیابی تکوینی اهمیت زیادی دارد. به هنگام ایجاد یادگیری می‌توان از روش‌های ارزشیابی مجازی در گروه‌های کوچک استفاده کرد.

وی ادامه داد: آموزش را نمی‌توان به دلیل شیوع کرونا تعطیل کرد، اما می‌توان مانند بخش‌های دیگر با شرایط موجود سازگار کرد. باید ارزشیابی با نهایت دقت انجام شود تا افرادی که به معنای واقعی محتوای آموزشی را فراگرفته‌اند، شناسایی شوند.

نظام آموزشی کشور بیش از حد کمی گرا است

این استاد دانشگاه پیام نور با بیان اینکه مدیران اجرایی دیدگاه فرآیندی ندارد و نسبت به "جریان" آموزش بی‌توجه هستند، اظهار کرد: مدیریت کلان آموزشی چه در حوزه تحصیلات مقدماتی و چه دانشگاهی، برآیندی است. این موضوع از آفات کشور در حوزه آموزش است. ساختار فکری برآیندی در کشور غالب است؛ به همین دلیل پروسه، فرآیند و جریان آموزش نادیده گرفته می‌شود. اگر جریان و فرآیند یادگیری اصلاح شود، ثمره و محصول خروجی نیز اصلاح خواهد شد. اگر بخواهیم دیدگاهی آسیب‌شناسانه داشته باشیم باید تصمیم‌های کمیت گرا و برآیندی را یک آسیب در حوزه مدیریت کلان آموزشی بدانیم. آورده‌های علمی، یافته‌های پژوهشی، نظر متخصصان برای مدیران اجرایی جذابیت لازم را ندارد و تنها تصمیمات مقطعی مدیران در عمل اجرا می‌شود.

دکتر زارع افزود: باید از گذر زمان حداکثر استفاده را کرد. پرهیز از شتاب زدگی در عرصه تصمیم گیری باعث می‌شود تا خطا‌ها بررسی شوند. برخی از کشور‌ها توانسته‌اند که شرایط ناشی از این بیماری را کنترل کنند؛ آموزش را به صورت حضوری یا ترکیبی از دو روش مجازی و حضوری اجرا کنند. چرا دیگر کشور‌ها در زمینه آموزش افت جدی نداشته اند، اما سیستم آموزش ایران ناکارآمد بوده است؟ مهم‌ترین دلیل آن این است که به فرآیند و جریان آموزش به درستی توجه نکرده‌ایم.

این استاد دانشگاه گفت: اگر یک دانشجو محتوای درسی را به خوبی فرانگیرد و به درستی ارزشیابی نشود؛ شایستگی لازم برای ورود به بازار کار را نخواهد داشت. این موضوع باید مورد توجه مسئولان اجرایی قرار گیرد. این تصور که تنها دانشجویان پزشکی و سایر رشته‌های وابسته باید بر محتوای درسی تسلط داشته باشند تصور باطلی است. همه دانش آموختگان رشته‌های تحصیلی در نظام آموزش مجازی باید با دسترسی به هدف‌های آموزشی حداکثری، دانش آموخته شوند. در جهان امروز تصمیم گیرندگان حوزه آموزش، پدیده‌هایی همچون پاندمی کرونا و... را فرصت مناسبی جهت غنی سازی روش‌های آموزشی و ایجاد آموزش مجازی موفق می‌دانند. شایسته است در ایران هم این نگاه به درستی فهم و اجرا شود.