آتش بر آیین باستانی
چهارشنبه‌سوری یکی از قدیمی‌ترین آیین‌های ایرانی است که در گذشته‌های نه‌چندان دور بهانه‌ای برای دورهمی‌های شادی و شادمان زندگی کردن به‌شمار می‌آمد. کم نبودند افرادی که با زمزمه دعای «زردی من از تو، سرخی تو از من» از روی آتش می‌پریدند و با بهترین آرزو‌ها به استقبال بهار می‌رفتند.
جامعه ۲۴- قاشق‌زنی، کوزه شکستن و خوردن آجیل همه مراسمی بود که برای دورکردن احساس منفی و دستیابی به سرور و شعف انجام می‌شد. حالا، اما چندسالی است که بوته‌های آتش در مقابل بمب‌های دست‌ساز رنگ باخته‌اند و کوزه شکستن جای خود را به منفجر کردن ترقه، سیگارت و پیازی داده است.
حالا دیگر کمتر خانواده‌ای شب چهارشنبه آخر سال آش رشته می‌پزد تا هنگام بازی بچه‌ها در کوچه، آن را میان همسایه‌ها تقسیم کند. چند سالی می‌شود که پدر و مادر‌ها تلاش می‌کنند به شکل‌های مختلف فرزندشان را درخانه نگه دارند و مانع حضور آن‌ها در مراسم چهارشنبه‌سوری شوند. حتی صدا‌وسیما هم تلاش می‌کند با پخش فیلم‌های سینمایی پرطرفدار مانع از حضور جوانان در خیابان‌ها شود، چرا که متأسفانه برگزاری این جشن در برخی مناطق شهر بیشتر شبیه جنگی تمام عیار است و حضور در آن می‌تواند آسیب‌های بسیاری به دنبال داشته باشد، اما نکته مهم این است که به اعتقاد متخصصان و کارشناسان این آیین باستانی همچنان دارای نقاط قوت و کارکرد‌های مثبتی برای جامعه است که نمی‌توان از آن‌ها چشم پوشی کرد. از این رو باید با استفاده از راهکار‌های مختلفی نظیر فرهنگ‌سازی و آگاهی بخشی، نحوه برگزاری این سنت باستانی را به همان شیوه گذشته بازگرداند تا جامعه از موهبت‌های آن بی‌نصیب نماند.
بیشتر بخوانید: تهران؛ نزدیک به قله موج ششم کرونا می‌شود
حسین ابراهیمی مقدم متخصص روانشناسی و استاد دانشگاه می‌گوید: ما هنگام برگزاری برخی مراسم ملی کشورمان مانند مراسم بسیار ارزشمندی که در دهه مبارک فجر برگزار می‌کنیم یا در اعیاد مذهبی مانند عید مبعث یا عید ولایت، شاهد آتش بازی تحت دستورالعمل‌های خاص و مراقبت‌های ویژه هستیم که خیلی هم زیبا است و مردمی که نظاره گر آسمان شهر هستند احساس خوب و توأم با شادی و شعف دارند، اما زمانی که بحث مراسم چهارشنبه‌سوری مطرح می‌شود به جای استفاده از همین قبیل آتش‌بازی‌های ایمن، بیشتر قسمت‌های منفی آن بازتاب پیدا می‌کند. نکته حائز اهمیت نوع نگاه ما به این جشن باستانی است. به طور کلی مراسم سنتی و آیینی که به عنوان مراسم شادی برگزار می‌شوند، می‌توانند کارکرد‌های مثبت خاص خود را داشته باشند. به عنوان مثال مشاهده می‌شود بسیاری از جوامع برای ایجاد و حفظ پویش، حرکت و داینامیک جامعه، مراسم‌سازی می‌کنند.
آیین‌های ملی، بهانه‌ای برای شادمانی
ابراهیمی مقدم تصریح می‌کند: متأسفانه برخی از آمار‌ها نشان می‌دهد جامعه ما کمی از سطح استاندارد شادی دور است؛ لذا به نظر می‌رسد لازم است ما هر مراسمی را بهانه و به نوعی حس شادی و شادمانی را حتی به مقدار کم در جامعه ترمیم کنیم. مراسمی مانند چهارشنبه‌سوری، شب یلدا، سیزده به در و جشن‌هایی از این دست به عنوان مراسمی که بیشتر جنبه آیین باستانی دارد به قوم آریایی بلکه به قوم ایرانی تعلق دارد. چون قبل از ورود آریایی‌ها، قوم ایرانی در فلات گسترده ایران که علاوه بر کشور ما شامل قسمت‌هایی از هند، روسیه، بین‌النهرین، ترکیه، تاجیکستان، ارمنستان و چند کشور دیگر است، زندگی می‌کردند. از این‌رو این مراسم می‌تواند در جای جای این مناطق هم برگزار شود و یک همبستگی به وجود آورد.
این روانشناس خاطرنشان می‌کند: می‌توان به این مراسم به عنوان عاملی برای مهیا شدن شرایط آشنایی خانواده‌ها با یکدیگر نگریست. خصوصاً در جوامع شهرنشینی که همسایه از همسایه خبر ندارد، برگزاری مراسمی از این دست زمینه آشنایی آن‌ها و حتی ارتباطات آینده را هم فراهم می‌کند.
آسیب به اموال مردم دور از تمدن امروزی است
وی در ادامه به جنبه‌های منفی مراسم چهارشنبه آخر سال اشاره می‌کند و می‌گوید: واقعیت این است که خیلی وقت‌ها مراسم چهارشنبه‌سوری به مراسم چهارشنبه‌سوزی تبدیل می‌شود. چه بسیار مواردی که متأسفانه به دلیل رعایت نشدن اصول ایمنی و دراختیار داشتن وسایل آتش بازی غیراستاندارد یا نبودن افراد آگاه و دلسوز برای راهنمایی و مدیریت استرس یا حتی در دسترس نبودن امکانات متفاوت مانند آتش نشانی، فرد یا افرادی دچار آسیب شده‌اند. آن‌ها با ترکیدن مواد منفجره دچار آسیب‌دیدگی در ناحیه دست، پا و صورت شده و تا آخر عمر با مشکلاتی نظیر قطع عضو یا مشکلات پوستی شدید مواجه شده‌اند. درحالی که می‌شود از بروز این اتفاق‌ها پیشگیری کرد.
وی با اشاره به اتفاقات منفی دیگری که در این مراسم اتفاق می‌افتد، ادامه می‌دهد: این مراسم به دلیل انفجار موادمحترقه و روشن کردن آتش، آلودگی‌هایی مانند باقی ماندن خاکستر آتش روی زمین ایجاد می‌کند که متأسفانه افراد برای تمیز کردن آن هیچ اقدامی نمی‌کنند. همچنین طی مراسم آتش‌بازی، بعضاً خساراتی به اتومبیل‌ها وارد می‌شود. این‌ها همگی مسائلی هستند که از تمدن امروزی به دور است.
این روانشناس عنوان می‌کند: استفاده از ابزار و وسیله‌های انفجاری مانند بمب‌ها و ترقه‌ها که بیشتر وارداتی هستند مستلزم صرف هزینه و احتمالاً خروج ارز از کشور است. این درحالی است که این ارز می‌توانست برای موضوعات مهمتری مانند تجهیز بیمارستان یا مدرسه صرف شود؛ لذا به گمان من اگر مدیریت صحیح و سالمی در ارتباط با روشن کردن آتش و استفاده از ترقه و ابزار آتش بازی توسط ارگان‌هایی مانند شهرداری یا آتش نشانی صورت بگیرد این مراسم باستانی با کمترین هزینه و بالاترین سطح رضایت افراد جامعه برگزار خواهد شد.
ابراهیمی مقدم با تأکید بر اینکه کمرنگ کردن خطرات چهارشنبه‌سوری ظلم است، می‌گوید: کمرنگ کردن خطرات این مراسم به صورتی که امروزه برگزار می‌شود صحیح نیست و ظلم محسوب می‌شود. جامعه ما به مراسم شادی، روح پاک و راه‌اندازی افکار مثبت نیاز دارد. اگر این موارد را بخوبی اجرا کنیم، احساس مثبتی در جامعه ایجاد خواهد شد که از نظر تولید و کیفیت زندگی بتوانیم سطح خود را ارتقا دهیم، چون از حداقل‌ها بهره برده‌ایم و چهارشنبه‌سوری هم یکی از آنهاست.
هیجان‌خواهی جوانان را هدایت کنیم
معصومه یوسفی لویه روانشناس از دیدگاه دیگری به این موضوع می‌نگرد. وی درگفت‌و‌گو با «ایران» می‌گوید: در گذشته افراد جامعه برای برگزاری چهارشنبه‌سوری، بوته‌های خار و هیزم را آتش می‌زدند و از روی آن می‌پریدند و دعای «زردی من از تو، سرخی تو از من» را به زبان می‌آوردند. اجرای چنین مراسمی در فرهنگ ایرانی باعث شادی و خوشحالی و همچنین هیجان بسیار زیاد در بین مردم می‌شود، اما نحوه برگزاری این مراسم در طول تاریخ دستخوش تغییراتی شد، به‌طوری که در سال‌های اخیر با نزدیک شدن به چهارشنبه آخر سال بر نگرانی‌های خانواده‌ها افزوده می‌شود و آن‌ها تلاش می‌کنند با هشدار و آگاهی بخشی به فرزندان خود مانع حضور آن‌ها در مراسم چهارشنبه‌سوری شوند.
وی با اشاره به دلایل تغییر سبک برگزاری این مراسم باستانی، می‌افزاید: نخستین و البته یکی از مهمترین علل ایجاد این تغییرات هیجان‌خواهی است. از نظر ماروین زاکرمن، هیجان خواهی همان میل به هیجانات و تجربیات متنوع، تازه، پیچیده و شدید و همچنین تمایل به مخاطره‌جویی بدنی، اجتماعی، قانونی و مالی است. فرد هیجان‌گرا همواره به‌دنبال تجربه‌های جدید است.
این روانشناس اضافه می‌کند: ویژگی هیجان‌خواهی نیاز به تجربه‌های متنوع، جدید و پیچیده و میل به خطر‌های جسمانی به‌خاطر خود این تجربه‌هاست، اما هیجان‌خواهی در سنین مختلف به شکل‌های متفاوت نمایان می‌شود. معمولاً تمایل به این موضوع در گروه سنی نوجوانان بیش از سایر گروه‌های سنی به چشم می‌خورد.
به گفته یوسفی لویه، موضوع هیجان‌خواهی سبب شده که افراد جامعه کم‌کم به جای روشن کردن بوته‌های خار و هیزم و پریدن از روی آتش و برگزاری جشن به شیوه گذشته، به منفجر کردن مواد محترقه خطرناک و پرسروصدا روی آورند. در واقع یکی از دلایلی که هرساله با انواع و اقسام مواد محترقه و آتشزای جدید مواجه می‌شویم همین موضوع هیجان خواهی است.
وی می‌گوید: بسیار مشاهده می‌کنیم که برخی حتی به دنبال جدیدترین مواد و ابزار آتش‌بازی هستند و به‌جای کسب اطمینان از ایمن بودن آن به دنبال پرسروصدا بودن و جدیدتر بودن آن هستند تا هیجان بیشتری را تجربه کنند، البته فشار‌هایی ناشی از سن و سال که روی گروه سنی نوجوانان وجود دارد نیز دلیل مهم دیگری است که این قشر از جامعه را به سمت رفتار‌های مخاطره‌آمیز هدایت می‌کند. این گروه از جامعه به دلیل داشتن انرژی زیاد باید به صورت ایمن هیجان خود را بروز دهند، اما متأسفانه در جامعه ما فضا برای تخلیه هیجانی نوجوانان به اندازه کافی وجود ندارد و همین امر سبب شده آن‌ها از برگزاری مراسمی مانند چهارشنبه‌سوری به صورت افراطی استقبال کنند.
یوسفی لویه تأکید می‌کند: اینکه فرد یا افرادی با ترساندن یا آسیب رساندن به دیگران شاد می‌شوند بیشتر نشانه نوعی هیجان توأم با پرخاشگری است. معمولاً این قبیل افراد نمی‌خواهند به دیگران آسیب برسانند، اما مشاهده ترس دیگران سبب می‌شود نیاز به پرخاشگری خود را به گونه‌ای که برای خودشان قابل قبول است رفع کنند.
وی با تأکید بر اینکه در جامعه ما برای شاد بودن فرهنگ‌سازی نشده است، می‌گوید: ما در جامعه به مردم آموزش نداده‌ایم که چگونه بدون آسیب رساندن به اطرافیان می‌توانند شاد باشند. این آموزشی است که از همان دوران کودکی باید مورد توجه قرار گیرد و بچه‌ها باید از همان سال‌های ابتدایی زندگی، شاد بودن و شیوه‌های صحیح تخلیه هیجان را بیاموزند.
منبع: روزنامه ایران
دیدگاه کاربران
گوناگون
آخرین اخبار
پربحث ترین
پربازدید ترین
