چرا اروپا از تحریم نفت و گاز روسیه می‌ترسد؟

جامعه ۲۴- هزینه‌های گرمایش بسیار گران شده و پیش بینی‌ها با تداوم جنگ در اوکراین و تشدید تحریم‌ها بالاتر خواهد رفت؛ لذا برخی کشور‌ها معتقدند با تحریم نفت و گاز روسیه برای گرم کردن خانه‌ها در زمستان آینده با مشکل جدی روبه رو می‌شوند و این امر می‌تواند فشار مردم و مخالفان دولت‌های اروپا را افزایش داده و این پروژه را با شکست روبه رو سازد.

از سوی دیگر مخالفان تحریم معتقدند تامین انرژی مورد نیاز و قطع یا کاهش وابستگی به مسکو و یافتن راه‌ها و کشور‌های جدید برای جایگزین کردن نفت و گاز مسکو، هزینه‌های زیادی تحمیل خواهد کرد که با توجه به شرایط و مشکلات اقتصادی ناشی از همه گیری کرونا که بسیاری از کشور‌ها دچار آسیب‌های جدی شده‌اند، برنامه‌ها و سیاست‌های دولت‌ها را برای خروج از بحران‌ها و عادی شدن وضع اقتصادی را زیر سوال خواهد برد و با موانع جدی روبه رو خواهد ساخت.

با ادامه جنگ در اوکراین و صف کشی علیه روسیه، اکنون کاهش وابستگی اروپا به نفت و گاز مسکو به یک دغدغه و برنامه‌ای اروپاییان تبدیل شده و آنان از «ما باید هر چه سریع‌تر وابستگی‌هایمان را کاهش دهیم» سخن می‌گویند. اما با این حال پرسش اساسی این است؛ چرا اروپا از تحریم نفت و گاز شانه خالی می‌کند؟ اصلاً آیا اروپا می‌تواند به عبارتی امکان و ظرفیت تحریم نفت و گاز روسیه را داشته باشد؟ اگر اروپا برای تحریم نفت و گاز با آمریکا همسو شود، تاثیر آن بر اقتصاد کشور‌های اروپایی چه خواهد بود؟

موافقان و مخالفان تحریم نفت و گاز به عبارتی انرژی فسیلی، ناشی از میزان وابستگی و واردات اروپاست. روسیه در صدر کشور‌های صادر کننده انرژی‌های فسیلی به اتحادیه اروپا قرار دارد. البته میزان وابستگی کشور‌ها به منابع انرژی روسیه متفاوت است. مثلاً وابستگی آلمان و اتریش به گاز وارداتی روسیه بسیار زیاد است در حالی که چنین وضعی در فرانسه وجود ندارند.

بر همین اساس آلمان یکی از مخالفان تحریم انرژی روسیه است؛ به طوری که اولاف شولتز، صدر اعظم آلمان پیش‌تر با هشدار درباره تحریم بخش انرژی روسیه گفته بود که اروپا عمداً از چنین اقدامی فاصله می‌گیرد؛ چون این کار امنیت انرژی اروپا را به خطر می‌اندازد و تامین گاز اروپا در شرایط فعلی از راه دیگری امکان‌پذیر نیست و زندگی روزمره شهروندان به آن وابسته است.

از سوی دیگر بسیاری از گروه‌های اپوزیسیون در کشور‌های اروپایی که روزانه رقمی معادل ۷۷۵ میلیون یورو برای خرید نفت و گاز به روسیه پرداخت می‌کنند؛ دولت‌های کشورشان را به تامین مالی جنگ در اوکراین از طریق خرید نفت و گاز روسیه متهم می‌کنند.

بیشتر بخوانید: بهای نفت خام در بازار‌های جهانی افزایش یافت

آخرین گزارش اداره آمار اتحادیه اروپا، یورواستات نشان می‌دهد که کشور‌های عضو این اتحادیه در سال۲۰۲۰ در مجموع ۵۸ درصد از انرژی مصرفی خود را از خارج از اتحادیه وارد کرده‌اند، زیرا تولیدات داخلی این کشور‌ها تنها ۴۲ درصد از نیازهایشان را برآورده می‌کند. از این ۵۸ درصد، ۳۵ درصد سهم نفت و فرآورده‌های نفتی، ۲۴ درصد گاز طبیعی، ۱۷ درصد انرژی‌های تجدیدپذیر و ۱۳درصد انرژی هسته‌ای و نهایتا ۱۱ درصد سوخت‌های فسیلی جامد است.

وابستگی به نفت

روسیه پس از آمریکا و عربستان، سومین تولیدکننده بزرگ نفت در جهان است و صادرات روزانه نفت خام این کشور حدود پنج میلیون بشکه اعلام شده که نیمی از آن به اروپا راه می‌یابد. با تشدید تحریم‌ها قیمت نفت در بازار‌های جهانی حتی به ۱۴۰ دلار هم رسید.

تازه‌ترین گزارش حاکی است که بهای جهانی قیمت نفت پس از چند روز کاهش، دوباره افزایش یافت و کاهش قیمت نیز به دو دلیل بوده که یکی خبر آزادسازی ۱۸۰ میلیون بشکه نفت از ذخایر آمریکا بود و دوم این‌که آژانس بین‌المللی انرژی هم اعلام کرد که حدود ۶۰ میلیون بشکه نفت دیگر را آزاد می‌کند تا بهای جهانی این سوخت را کاهش دهد.

همچنین در روز‌های گذشته خبر بازگشت دکل‌های نفتی آمریکا نیز موجب شد که قیمت نفت کمی روند نزولی به خود بگیرد، زیرا کارشناسان انرژی معتقدند آمریکایی‌ها دنبال افزایش تولید نفت شیل هستند.

تحلیل‌گران معتقدند جو بازار در این روز‌ها بیش از همه چیز، وابسته به اخبار روانی است. به همین دلیل هم به نظر می‌رسد شائبه ناتوانی آمریکا و آژانس بین‌المللی در آزادسازی ذخایر استراتژیک خود دوباره بهای جهانی این سوخت را بالا برده است.

به همین دلیل قیمت شاخص نفت خام برنت دریای شمال روز سه شنبه (۱۶ فروردین ماه) در بازار‌های جهانی نسبت به آخرین قیمت هفته گذشته با ۴ دلار ۲۴ سنت افزایش به ۱۰۸ دلار و ۷۸ سنت رسیده که نسبت به آخرین قیمت‌های معاملاتی روز گذشته ۵.۰۱ درصد افزایش را به خود دیده است.

همچنین قیمت نفت وست تگزاس اینترمدیت در بازار‌های جهانی با ۵ دلار و ۳۱ سنت افزایش به ۱۰۴ دلار و ۶۰ سنت در هر بشکه رسید که نسبت به آخرین قیمت‌های معاملاتی روز گذشته ۵.۵۵ درصد افزایش را به خود دیده است.

قیمت نفت برنت دریای شمال روز جاری نسبت به پنج روز پیش با افزایش ۱.۰۱ درصد یا ۱ دلار و ۹ سنتی روبرو شده است؛ همچنین قیمت این محصول نسبت به ۲۰ روز پیش کاهشی ۱۱.۸۹ درصدی یا ۱۴ دلار و ۶۸ سنتی و نسبت به دو ماه پیش با افزایشی ۲۷.۵۲ درصدی یا ۲۳ دلار و ۴۸ سنتی روبرو شده است.

از طرف دیگر قیمت نفت وست تگزاس اینترمدیت روز جاری نسبت به ۵ روز پیش با افزایش ۰.۳۵ درصدی یا ۳۶ سنتی روبرو شده است، همچنین قیمت این محصول نسبت به ۲۰ روز پیش با کاهش ۱۲.۵۸ درصدی یا ۱۵ و ۰۵ سنتی و نسبت به دو ماه پیش با افزایش ۲۸.۲۸ درصدی یا ۲۳ دلار و ۰۶ سنتی روبرو شده است.

کشور‌های عضو اتحادیه اروپا حدود ۲۵ درصد از نفت مورد نیاز خود را از روسیه خریداری می‌کنند. به این ترتیب یک چهارم از بنزین و گازوئیل مصرفی خودرو‌ها در کشور‌های اتحادیه اروپا بر اثر خرید نفت از روسیه تهیه شده است و کارشناسان بر این باورند که توقف واردات نفت از روسیه می‌تواند قیمت سوخت خودرو‌ها را از حد کنونی نیز بالاتر ببرد.

یورو نیوز می‌گوید که هرچند اروپایی‌ها با تحریم نفت و گاز در روسیه می‌توانند مسکو را از یکی از منابع مالی خود محروم کنند، اما در عین حال راه آسانی برای جایگزینی منابع انرژی روسیه در پیش ندارند. تحریم‌هایی که تا کنون علیه روسیه وضع شده، بانک‌ها و شرکت‌های بزرگ این کشور را هدف گرفته‌اند. این تحریم‌ها پرداخت هزینه خرید نفت و گاز از روسیه در برنمی‌گیرند.

وابستگی به گاز

حدود ۴۰ درصد از گاز طبیعی مصرفی در کشور‌های عضو اتحادیه اروپا از روسیه وارد می‌شود. این گاز طبیعی برای گرمایش واحد‌های مسکونی، تولید الکتریسیته و تامین گاز مورد نیاز صنایع به عنوان چرخ محرک اقتصاد کشور‌های اروپایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

افزایش وابستگی

پرسش مهمی که در این زمینه مطرح می‌شود این است که چرا میزان وابستگی کشور‌های اروپایی به نفت و گاز روسیه همچنان در طول دهه‌های گذشته افزایش یافته است؛ در حالی که ایالات متحده، موفق شده است واردات انرژی از این کشور را متوقف کند. رد پاسخ کارشناسان می‌گویند که ایالات متحده پیش از تهاجم نظامی روسیه به اوکراین، تنها به میزان پایینی نفت روسیه را وارد می‌کرد و کاملا نسبت به گاز این کشور خود را مستقل کرده بود.

در مقابل کشور‌های اروپایی بدون گاز روسیه با بحران جدی داخلی و بین قاره‌ای روبرو خواهند شد. از ۱۵۵ میلیارد متر مکعب گاز وارداتی از روسیه ۱۴۰ میلیارد مترمکعب از طریق خط لوله‌های گاز وارد اروپا می‌شوند. این خط لوله از اوکراین، لهستان و زیرآب‌های دریای بالتیک می‌گذرند.

اتحادیه اروپا بدنبال جایگزینی گاز وارداتی از طریق خط لوله‌ها با گاز طبیعی مایع است که معمولا از طریف کشتی صورت می‌گیرد. با این حال، گاز طبیعی مایع، ال ان جی، نمی‌تواند جایگزین کل واردات گاز از روسیه شود. گاز طبیعی مایع از گاز وارداتی از طریق خط لوله گران‌تر است و زیرساخت‌های واردات آن نیز در همه کشور‌های اروپایی وجود ندارند.

یورو نیوز می‌گوید، اسپانیا موفق شده در سال‌های اخیر پایانه‌هایی را برای واردات گاز طبیعی مایع تعبیه کند و همزمان یونان و لهستان، دو کشور دیگر اتحادیه اروپا، در حال ساخت چنین پایانه‌هایی هستند. اما ساخت پایانه‌ها زمان بر است و نمی‌تواند تصمیم گیری درباره تحریم گاز روسیه را از سوی تمام کشور‌های عضو آسان‌تر کند.

دستیابی به توافق بر سر تحریم گاز روسیه با توجه به میزان متفاوت وابستگی کشور‌های اروپایی به واردات گاز از این کشور چالشی و متغیر است. به عنوان مثال لیتوانی می‌گوید که از روز دوشنبه واردات گاز روس را متوقف کرده و در نظر دارد از این پس به پایانه واردات گاز مایعش تکیه کند. آن‌ها موفق شدند چنین پایانه‌ای را در سال ۲۰۱۴ تاسیس کنند.

لهستان که در سال‌های گذشته به دنبال جایگزین برای گاز روسیه بوده، در نظر دارد که قرارداد‌های خرید گاز این کشور را تمدید نکند. این در حالی است که آلمان به عنوان بزرگترین اقتصاد اروپا همچنان ۴۰ درصد از گاز مصرفی خود را از روسیه وارد می‌کند. برلین در نظر دارد واردات نفت و زغال سنگ روسیه را در سال جاری متوقف کند و واردات گاز را تا سال ۲۰۲۵ پایان دهد.

اتحادیه اروپا با سرمایه گذاری در منابع جدید انرژی از جمله انرژی خورشیدی و بادی در نظر دارد تا هرچه سریعتر وابستگی خود به گاز روسیه را قطع کند. بروکسل امیدوار است بتواند تا پیش از سال ۲۰۳۰ این وابستگی را کاملا از بین ببرد.

۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا علاوه بر واردات گاز طبیعی مایع از آمریکا و قطر، در نظر دارند تا واردات گاز از طریق خط لوله را از نروژ و الجزایر افزایش دهند و آلمان نیز برای کاهش وابستگی خود به واردات گاز از روسیه به قطر دل بسته است و روبرت هابک، وزیر اقتصاد آلمان به تازگی به دوحه رفت و با تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر دیدار و گفتگو کرد که حاصل آن دستیابی به توافق بلند مدت بوده است.

این توافق درباره تسریع ساخت دو پایانه گاز طبیعی مایع (ال ان جی) بوده و آلمان پیش از این با وجود چند سال مذاکره نتوانسته بود بر سر واردات گاز طبیعی مایع از قطر با این کشور به توافق دست پیدا کند. جایگاه نامشخص واردات گاز طبیعی مایع در سیاست‌های درازمدت آلمان در حوزه انرژی و لزوم سرمایه‌گذاری در ساخت پایانه‌های ال ان جی از دلایل عدم دستیابی به چنین توافقی بود.

روبرت هابک وزیر اقتصاد آلمان پیش از سفرش به خاورمیانه گفته بود که نگران تامین گاز مصرفی کشورش برای زمستان آینده است. او علاوه بر قطر به امارات عربی متحده نیز سفر کرد. آلمان نه تنها ممکن است در آینده برای تامین گاز مصرفی واحد‌های مسکونی با مشکل مواجه شود بلکه برای تامین گاز مورد نیاز صنایع که چرخ اصلی اقتصاد این کشور محسوب می‌شوند نیز احتمالا با چالش روبرو خواهد شد.

با این حال کارشناسان انرژی معتقدند که کاهش وابستگی به نفت و گاز روسیه کار آسانی نیست، زیرا حذف وابستگی در شرایطی که قیمت‌ها روبه افزایش گذاشته، باعث خواهد شد تا قیمت آن باز هم در بازار بالا برود. از سوی دیگر روسیه نیز برای مقابله با اروپا و کاهش فشار‌های اقتصادی و تحریم‌های بانکی و مالی راه‌ها و تصمیمات جدید را اتخاذ کرده که از جمله می‌توان به دریافت هزینه‌های صادرات به روبل که موجب کاهش ارزش یورو می‌شود و فروش نفت خود به چین و هند اشاره کرد.