برای حل معضل ریزگردها، حقابه رود‌ها و تالاب‌ها را بدهید/ مالچ‌پاشی راهکاری مخرب محیط زیست، اما تامین‌کننده منافع گروه‌های خاص

جامعه ۲۴ ، شادی مکی: شاخص آلودگی هوای تهران روز گذشته روی عدد ۵۰۰ قرار گرفت عددی که به معنای بحرانی شدن وضعیت آلودگی هوا در پایتخت است. امروز نیز این شاخص برای ۲۴ ساعت گذشته عدد ۴۱۶ قرار داشته و شاخص کنونی نیز روی عدد ۱۷۷ قرار دارد.

به گفته مسئولان علت این میزان از آلودگی هوای تهران اینبار نه آلاینده‌ها که پدیده گرد و غباری بود که از کشور‌های همسایه به کشور وارد شده است. طوفان و گردو غباری که از سمت مرز‌های غربی کشور، شرق عراق، سوریه، اردن و عربستان وارد کشور شد و ۲۶ استان کشور را درگیر کرد.

به گفته مسئولان یکی از علل این جریان گرد و غبار پروژه سدسازی کشور ترکیه موسوم به گاپ است که عملا بخش اعظمی از حق‌آبه دجله و فرات را قطع کرده و در نتیجه زمین‌هایی که بر اثر قطع حق‌آبه به منشأ گرد و غبار تبدیل شده‌اند، با وزش ضعیف‌ترین باد‌های عمودی و افقی گرد و غبار را به کشور ما می‌آورند.

همچنین مسئولان کاشت گیاهان مناسب و مالچ پاشی در کانون‌های گرد و غبار را نیز ار دیگر راهکار‌های مهار ریزگرد‌ها عنوان می‌کنند.

با بهمن ایزدی، کارشناس محیط زیست درباره پدیده گردو غبار، علل ایجاد آن و راهکار‌های کنترل ریزگرد‌ها گفتگو کردیم.

مهم‌ترین علت پدیده گرد و غبار طی روز‌های اخیر چیست؟

ایزدی به جامعه ۲۴ می‌گوید: بخش وسیعی از کشور با پدیده شوم ریزگرد مواجه شده است پدیده‌ای که منشا آن کشور عراق بوده و از نواحی جنوب غرب کشور وارد کشور شده و بسیاری از نقاط کشور را در برگرفته است که این موضوع یک فاجعه است.

وی ادامه می‌دهد: بسیار مهم است که مردم بدانند ریزگرد چیست؟ زیرگرد‌ها در واقع ذراتی تشکیل شده از مواد کانی و گاز‌ها با اندازه میکرومتری هستند که در اصطلاح عمومی به آن گرد و غبار هم می‌گویند. همچنین به جریانات هوایی و طوفان‌هایی که با خودشان ذرات و غبار‌های بیابانی را به همراه دارند نیز گردو غبار می‌گویند، پدیده‌ای که می‌تواند آثار زیانبار بهداشتی، محیطزیستی و اجتماعی بر جای گذارد.

این کارشناس محیط زیست با بیان اینکه برای جلوگیری از پدیده ریزگرد‌ها تمام کشور‌ها مسئولیت دارند، توضیح می‌دهد: اگر نظام بارشی کشور در سال ۱۴۰۰ را بررسی کنیم شاهد خواهیم بود که پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی و سایر سازمان‌های علمی و تخصصی درباره اینکه زمستان ۱۴۰۰ و بهار امسال پربارش خواهند بود با آنچه که اتفاق افتاد متفاوت بود و بارش چندانی در کشور نداشتیم.

وی با یادآوری موضوع پارگی لایه اوزون و به دنبال آن تغییرات اقلیمی که در نتیجه دخالت انسان در امور اکولوژیک و همچنین تولید گاز‌های سمی رخ داد، می‌گوید: انسان با این نوع اقدامات وضعیت هوا را در جهان تغییر داد. سال‌ها پیش دانشمندان هواشناسی و اقلیم‌شناسی به این نتیجه رسیده‌اند که در خصوص پیش‌بینی وضعیت هوا نمی‌توان عملکرد درست و متقنی داشت و در هر لحظه ممکن است وضعیت هوا برخلاف نظر متخصصان تغییر کند، چرا که ما با اقدامات مضر برای محیط زیست وضعیت تعادلی زمین را برهم زده‌ایم.

ایزدی ادامه می‌دهد: کشور عراق به صورت معمول کمتر از ایران نزولات آسمانی را تجربه می‌کند و در سال ۱۴۰۰ نیز میزان بارش‌ها در این کشور بسیار کم بود. عدم رطوبت در سطح زمین و خشکی بیش از حد، باعث شده که ذرات خاک در سطح بستر با وزش کمترین بادی به راحتی جا‌به‌جا بشوند.

این بوم‌شناس با تاکید بر اینکه یکی از مهم‌ترین علل گرد و غباری که امروز کشور و به‌ویژه تهران را در برگرفته است همین عدم بارش کافی در فصل زمستان و بهار و خشکی است، عنوان می‌کند: به بیان دیگر فقدان رطوبت باعث می‌شود که وضعیت لایه‌های سطحی خاک تثبیت نشده و کانون‌های گرد و غبار شکل بگیرد. از سوی دیگر اواخر زمستان و فصل بهار شدت جریانات باد‌های غالب که از شمال غرب به سمت جنوب غرب و جنوب می‌وزد، بیشتر شده و در نبود رطوبت، وزش کوچکترین جریانات بادی تمام ذرات معلق روی سطح خاک را کنده و به سمت دیگر مناطق حرکت می‌دهد که در نهایت باد غالب در مسیر خود از شمال‌غرب به سمت جنوب و جنوب شرق، تمام شهر‌ها و روستا‌های کشور را در مسیر حرکتش تحت تاثیر مخرب خود قرار می‌دهد.

به گزارش جامعه ۲۴ برخی از مسئولان مالچ‌پاشی را یکی از راهکار‌های پیشگیری از گرد و غبار دانسته و عنوان می‌کنند که کشور عراق باید در این زمینه اقدام می‌کرده است که با خودداری از انجام این تکلیف باعث ایجاد پدیده گرد و غبار در کشور ما شده است.

مالچ‌پاشی راهکار مناسبی نیست!

ایزدی در اینباره می‌گوید: مالچ‌پاشی یک عملکرد مخرب است. در مناطقی که ماسه‌های بادی یا ماسه‌های روان وجود دارد و با وزش کوچک‌ترین باد، ریزگرد‌های ناشی از آن جابه‌جا می‌شوند، وجود گیاهانی مانند کهور یا گیاهان کاروان‌کش که در استپی‌های گرمسیری می‌رویند لازم است تا شدت باد‌هایی که ذرات ریزگرد را جابه‌جا می‌کنند کاهش بدهند، اما مالچ‌پاشی در این مناطق نه‌تنها موفق نبوده است که این رویشگاه‌ها را نیز از میان می‌برد.

او با اشاره به سفر خود به منطقه چاهدگال استان کرمان عنوان می‌کند: این منطقه را در دهه ۶۰ مالچ‌پاشی کرده بودند که باعث شده بود تمام کهورستان‌هایی که با ارتفاع ۱۰ تا ۱۲ متر مانع حرکت گرد و غبار و باد‌های حامل ذرات ریز بودند از بین بروند. از طرف دیگر مناطق مالچ‌پاشی شده بعد از مدتی چنان سخت و صیقلی شده بود که با جریانات بادی، گرد و غبار به راحتی از روی آن‌ها حرکت کرده و به سمت مراکز اجتماعی می‌رفتند.

آنطور که این بوم‌شناس می‌گوید یکی از مهم‌ترین علل وجود چشمه‌های ریزگرد در عراق و در نزدیکی ایران و ایجاد پدیده ریزگرد همین عرصه‌های مالچ‌پاشی شده است که شرایط طبیعی ممانعت از شدت و حرکت باد را با از بین بردن رویشگاه‌های متناسب با شرایط منطقه از بین برده بودند. گرچه که این مساله به معنای فقدان مسئولیت عراق در برابر کنترل ریزگرد‌ها نیست و این کشور دارای مسئولیت بین‌المللی در این زمینه است.

بیشتر بخوانید: موج دوم گرد و غبار در راه تهران

با از بین بردن منابع آبی، کشور را در معرض خطر ریزگرد‌ها قرار دادیم

وی اضافه می‌کند: قبلا تفاهم‌نامه‌ای میان ایران و کشور‌های همسایه مانند عراق وجود داشت که نهایتا راهکار را مالچ‌پاشی تشخیص دادند راهکاری که البته نتیجه آن منفی بود. این مساله هم مهم است که نه تنها چشمه‌های ریزگرد در عراق که چشمه‌های متعدد ریزگرد در داخل کشور نیز وضعیت خطرناکی را ایجاد کرده است. به بیان دیگر خود ما چنان منابع آب و محیط زیست کشور را تخریب کرده‌ا‌یم که باعث ایجاد چشمه‌های متعدد ریزگرد در داخل کشور شده‌ایم.

به گفته این کارشناس، عراق باید بیشترین سهم را برای حفظ رویشگاه‌های طبیعی خود در نواحی خشک و نیمه‌خشک داشته باشد. از طرف دیگر تالاب بزرگ هورالعظیم که مشترک میان ایران و عراق است به دلیل ساخت سد‌های عظیم در ترکیه و ساخت سد‌های متعدد در داخل کشور و همچنین فعالیت‌های مرتبط با استخراج نفت در خوزستان توسط شرکت‌های ایرانی و چینی خشک شده و ما با این نوع اقدامات تعادلات اکولوژیکی منطقه را بر هم زده و گونه‌های جانوری منطقه را از بین برده‌ایم.

وی می‌افزاید: درچنین شرایطی رویشگاه‌های منطقه که حیات و استمرار رویش آن‌ها مستقیما به رطوبت ناشی از تالاب وابسته است از بین رفته و به دنبال آن خاک‌های سبک و ریزی که در عرصه این مناطق موجود است با وزش ملایم‌ترین باد به سایر نقاط منتقل می‌شوند. آن هم در شرایطی که کشور ما در مسیر باد غالب منطقه است که از شمال‌غرب (عراق) شروع شده و به سمت جنوب و جنوب شرق (ایران) حرکت می‌کند و بیشتر از هر منطقه دیگری کشور ما را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.

بهمن ایزدی خاطرنشان می‌کند: مبارزه با ریزگرد‌ها نیاز به عزمی بین‌المللی دارد تا کشور‌های همجوار با هم نسبت به بازگرداندن تعادلات اکولوژیک مناطقی که تحت تاثیر برنامه‌های اقتصادی مختلف از جمله کشاورزی، ایجاد پالایشگاه‌ها در خشکی و ... از بین رفته است، اقدام کرده و این نوع برنامه‌های مخرب محیط زیست را کنار بگذارند. در داخل کشور نیز لازم است تامین منافع عموم مردم را بر تامین منافع گروه و جریان‌های خاص ترجیح بدهند تا بتوانیم تعادلات زیستی را بازگردانده و این پدیده‌های شومی را که بر سر کشور سایه انداخته است رفع کنیم.

طرح راهکار مالچ‌پاشی راهکاری برای بحرانی‌تر کردن شرایط در آینده

این کارشناس محیط زیست درباره اینکه به چه علت مسئولان نیز بر مالچ‌پاشی برای جلوگیری از ریزگرد‌ها تاکید دارند به جامعه ۲۴ می‌گوید: آن‌هایی که راهکار‌هایی را بدون مطالعات محیطزیستی مطرح کرده و حتی اجرا می‌کنند، به دنبال آن هستند که با انجام اقداماتی مانند مالچ‌پاشی صرفا به منافع خودشان برسند و پیمانکاران شرکت‌های خود را به لحاظ مالی پربازده کنند. مالچ‌پاشی به میزان بسیار کمی می‌تواند باعث جلوگیری از پدیده ریزگرد شود و اصلا پاسخگوی تعدیل شرایط نیست.

به باور ایزدی، مسئولانی که موضوع را به سمت مالچ‌پاشی سوق داده و علت این بحران را عدم مالچ‌پاشی در داخل یا خارج از کشور عنوان می‌کنند قصد دارند شیطنت‌هایی انجام دهند که شرایط را در آینده بحرانی‌تر کنند. به جای این نوع راهکار‌ها بگذارند آب‌ها که شاهرگ‌های حیاتی مناطق هستند در مسیر خود حرکت کرده و تعادل‌بخشی کنند و تالاب‌ها را زنده نگه دارند.

وی توضیح می‌دهد: رطوبت متاثر از تالاب‌ها تا کیلومتر‌ها رویشگاه‌های گیاهی ما را زنده نگه می‌دارد. رویشگاه‌های گیاهی و بسیاری از گیاهان در کشور ما می‌توانند علاوه بر جذب آب با ریشه خود به وسیله برگ‌هایشان نیز رطوبت را جذب کرده و زنده بمانند. وقتی آب‌ها به دلیل دخالت‌های مخرب در یک منطقه از دست می‌رود رویشگاه‌هایی که می‌توانند باعث تثبیت خاک و تعادل جریانات هوایی و باد‌ها شوند هم از بین می‌روند، نتیجه این مساله نیز بروز ریزگرد‌ها و روان شدن گرد و غبار با کوچک‌ترین وزش است.

به گفته این بوم‌شناس باید شهروندان ساکن در مناطق متاثر از گرد و غبار بیشتر مراقب سلامت خود باشند چرا که ریزگرد‌ها به راحتی باعث گسترش بیماری‌های ریوی شده و افراد سالم نیز باید تا جایی که می‌توانند کمتر از خانه خارج شوند.