شیخ فضل الله نوری؛ از چهره‌های برجسته فقاهت و مبارزه

جامعه ۲۴- در بین روحانیون و علمای تاریخ شیعه شیخ فضل الله نوری به عنوان مبارزی بزرگ شناخته می‌شود که در زمینه علمی و فقهی نیز فعال بوده است. مهمتر از آن، اما رویکرد او در زمینه فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی بوده است به شکلی که برخی مورخین مذهبی شیخ فضل الله نوری را پایه گذار اسلامی سیاسی می‌خوانند.

شیخ فضل الله نوری که بود؟

شیخ فضل الله نوری در سال ۱۲۳۱ هجری شمسی در تهران دیده به جهان گشود. تحصیلات ابتدایی خود را در تهران فرا گرفت و سپس برای تکمیل تحصیلات به نجف اشرف عزیمت کرد. در نجف اشرف، از محضر اساتید برجسته‌ای همچون آخوند ملا محمد کاظم خراسانی بهره برد و به مقام اجتهاد رسید. مدت اقامت او در نجف اشرف، نه تنها در کسب دانش دینی و فقهی نقش مهمی داشت، بلکه وی را با فضای فکری و سیاسی آن زمان آشنا کرد و سبب آشنایی و تعامل وی با بسیاری از علمای بزرگ آن دوران گردید. بازگشت شیخ فضل الله به ایران، نقطه عطفی در زندگی علمی و سیاسی او بود.

شیخ فضل الله نوری و فعالیت‌های علمی و فقهی

شیخ فضل الله نوری پس از بازگشت به ایران، به تدریس و تألیف پرداخت. آثار فقهی او، نشان از تبحّر و دانش عمیق وی در فقه اسلامی دارد. او در آثار خود، به مسائل مختلف فقهی از جمله احکام مربوط به تجارت، معاملات و حقوق خانواده پرداخته است. روشنگری‌های فقهی وی نه تنها در حل مشکلات شرعی روز مؤثر بود، بلکه برای نسل‌های بعدی فقها و پژوهشگران نیز منبعی غنی از دانش و بینش محسوب می‌شود.

تحلیل‌های عمیق و روشنگرانه او در آثارش، نشان از توانایی وی در درک و تفسیر دقیق متون دینی دارد. شیوه‌ استدلال قوی و شفاف او، همواره نشانگر تسلط کامل وی بر منابع فقهی و اصول است. بی‌شک آثار فقهی شیخ فضل الله نوری، گنجینه‌ای ارزشمند از دانش فقهی است که ارزش علمی و تاریخی بالایی دارد.

نگاه سیاسی و مبارزات شیخ فضل الله نوری

نگاه سیاسی شیخ فضل الله نوری، متأثر از مبانی فقهی و اعتقادات مذهبی او بود. او به شدت با نفوذ بیگانگان در ایران مخالف بود و از استقلال و تمامیت ارضی کشور دفاع می‌کرد. شیخ فضل الله، مخالفت خود را با مشروطه مشروط به پذیرش قید ولایت فقیه و محدودیت‌های دیگر برای مجلس نشان می‌داد. وی معتقد بود که حاکمیت مطلق به دست مجلس بدون محدودیت، منجر به بی نظمی و تزلزل در کشور می‌شود. در این راستا، او با قلمی رسا و با شجاعت فراوان، به انتقاد از عملکرد برخی از مشروطه‌خواهان و سیاستمداران پرداخت و تلاش کرد تا از انحراف مشروطه جلوگیری کند.

بیشتر بخوانید: زمینه‌های بازتاسیس حوزه در ابتدای قرن ۱۴

مبارزات شیخ فضل الله نوری، تنها به قلم و بیان محدود نمی‌شد. وی با شجاعت و ایثارگری، در برابر استبداد و استعمار ایستادگی کرد و تا آخرین لحظات زندگی خود، به مبارزه برای احیای ارزش‌های دینی و حفظ استقلال کشور ادامه داد. نقش او در دفاع از ارزش‌های اسلامی و مقابله با نفوذ بیگانگان در ایران، از جمله برجسته‌ترین نقاط زندگی اوست. در این راستا، وی همیشه به دنبال حفظ استقلال ایران و حاکمیت قوانین دینی در کشور بود و از هیچ تلاشی برای رسیدن به این اهداف دریغ نکرد.

سرانجام شیخ فضل الله نوری در ۱۲۸۸ شمسی به دست مشروطه خواهان به شهادت رسید. شهادت مظلومانه وی، نشان از ایثار و از خودگذشتگی او در راه اعتقادات و آرمان‌هایش دارد. خون پاک او، همچون گوهری گرانبها، بر تاریک‌ترین روز‌های تاریخ ایران درخشید و یاد و نام او را برای همیشه در تاریخ کشورمان جاودانه کرد.

امروزه، پس از گذشت بیش از یک قرن از شهادت شیخ فضل الله نوری، هنوز هم اندیشه‌ها و مبارزات او الهام‌بخش بسیاری از پژوهندگان و علاقه‌مندان به تاریخ و فقه ایران است. شجاعت، پایمردی و درایت او در دفاع از ارزش‌های اسلامی و استقلال کشور، الگویی برای نسل‌های آینده است. مطالعه‌ زندگی و آثار شیخ فضل الله نوری، می‌تواند در فهم بهتر تاریخ معاصر ایران و درک نقش روحانیت در تحولات سیاسی و اجتماعی کشور بسیار راهگشا باشد. 

او در حافظه‌ تاریخ ایران، به عنوان نماد مبارزه با استبداد و استعمار و پایبندی به ارزش‌های دینی و ملی ثبت شده است و یاد او تا ابد گرامی خواهد بود. درک زندگی و اندیشه‌های این شخصیت برجسته، می‌تواند ما را در شناخت بهتر تاریخ و هویت ملی خود یاری نماید.

ابعاد فقهی زندگی شیخ فضل الله نوری

زندگی شیخ فضل الله نوری صرفا به فعالیت سیاسی محدود نبود. او فقیهی برجسته بود که آثار فقهی متعددی از خود به جای گذاشت. آثار فقهی وی نشان‌دهنده‌ تسلط کامل او بر منابع فقهی و اصول است. در آثار فقهی خود، شیخ فضل الله نوری به مسایل مختلفی از جمله احکام مربوط به معاملات، تجارت، خانواده و... پرداخته است. او در این آثار، با استفاده از روش استنباطی دقیق و با شواهد و قرائن مستدل، به بررسی احکام فقهی پرداخته است.

شیوه‌ استدلال شفاف و موجز او در آثارش، نمونه‌ای بارز از دقت و تسلط وی بر فقه اسلامی است. آثار فقهی شیخ فضل الله نوری، منبعی غنی و ارزشمند برای دانشجویان و پژوهشگران فقه اسلامی محسوب می‌شود. تأثیرپذیری اندیشه‌های سیاسی او از مبانی فقهی، نشان از وحدت و انسجام عمیق بین تفکر فقهی و نگاه سیاسی وی دارد. او در عمل، به پیاده سازی آموزه‌های فقهی در عرصه سیاسی تلاش می‌کرد و اعتقاد داشت که حاکمیت باید بر اساس مبانی دینی و شریعت اسلامی اداره شود.