ایران چگونه به مرحله ورشکستگی آّب رسید؟

جامعه ۲۴، صنعت نقش بسزایی در رشد اقتصادی کشور‌ها دارد، بسیاری از کشورها، تحقق رشد و رسیدن به توسعه پایدار را در سایه صنعتی شدن می‌بینند، ایران نیز یکی از این کشور‌ها است، اولین قدم ایران در راه صنعتی شدن در سال ۱۲۷۵ برداشته شد در آن زمان یک کارخانه ریسمان ریسی در نزدیکی تهران احداث شد تا کشور به سمت صنعتی شدن پیش رود، شواهد نشان می‌دهد که صنعت در ایران نسبت به بیشتر کشور‌های منطقه زودتر مدرن شد که این نشان از توان و پتانسیل کشور در این زمینه دارد.

البته توسعه صنعتی ایران از اواسط دهه ۳۰ شمسی با شتاب و سرعت زیادی پیش رفت و بر اساس آن موجب ایجاد تحول در بخش‌های مختلف کشور شد، در این مسیر صنایع مختلفی در زمینه‌هایی همجچون خودرو سازی، لوازم خانگی، تجهیزات مخابراتی، ماشین‌آلات صنعتی، کاغذ، کالا‌های لاستیکی، فولاد، مواد خوراکی، محصولات چوبی و چرمی، منسوجات و دارو شکل گرفت و توسعه آن‌ها به مرور موجب تندتر چرخیدن چرخ اقتصاد کشور شد.

این شرایط در دنیا در حال حرکت بود، اما بعد از چند سال دنیا متوجه شد که روالی که در رشد صنعت در پیش گرفته شاید به ظاهر برای کشور‌ها سوددهی داشته باشد، اما به مرور دارد عرصه زندگی بشر را نابود می‌کند؛ تخریب طبیعت و محیط زیست یکی از این پیامد‌های ناخوشایند بود در کنار آن هم کاهش منابع آبی به چشم می‌خورد، چون برخی صنایع مانند فولاد برای فعالیت به آب زیادی نیاز دارند از این رو زنگ خطر در این زمینه به صدا درآمد و دنیا به فکر چاره افتاد.

آن‌ها تصمیم گرفتند که توسعه درون سرزمینی را محدود کنند و صنایع آب بر را در کنار منابع آبی فراوان مانند دریا و یا رودخانه‌های بزرگ ایجاد کنند، یعنی به جای اینکه آب را به کنار صنایع بیاورند صنعت را به کنار آب ببرند که در این شرایط هم مقرون به صرفه است هم منابع آبی حفظ می‌شود.

اما ایران از آنجا که تا چند سال پیش محیط زیست اولویت نبود این کار مانند همه کار‌های زیست محیطی دیگر با تاخیر انجام شد به طوری که حدود دو سال پیش دولت وقت تصویب کرد که هیچ صنعت آب بری نباید در داخل سرزمین ایجاد شود و باید در کنار سواحل احداث شوند، بر این اساس سازمان حفاظت محیط زیست از دو سال گذشته تاکنون دیگر به هیچ صنعت آب بری در داخل سرزمین مجوز احداث نداده است، در واقع بنا به گفته عیسی کلانتری رییس سازمان حفاظت محیط زیست در تمام دنیا اینگونه است این کار باید ۳۰ سال پیش اتفاق می‌افتاد تا اکنون با معضلی به نام کمبود آب مواجه نباشیم.

بیشتر بخوانید: بی‌آبی در روستای علی‌آباد/ فیلم

در چند دهه گذشته با مصرف بی رویه منابع آبی، بیشتر سفره‌های آبی زیر زمینی را نابود کردیم، در واقع در سال ١٣۶٧ حدود ١٣٢ میلیارد متر مکعب آب تجدیدپذیر داشتیم یعنی ۲۳۰۰ متر مکعب برای هر نفر، اما اکنون این سرانه به زیر یک هزار متر مکعب رسیده است، در مدت ٣٠ سال بین ١٣٠ میلیارد متر مکعب در سال آب داشتیم که آن را به ٩٠ میلیارد مترمکعب رساندیم که به نظر می‌رسد امسال به ٨٠ میلیارد متر مکعب برسد.

بنا به گفته عیسی کلانتری رییس سازمان حفاظت محیط زیست، امسال سرانه آب تجدیدپذیر برای هر نفر هزار متر مکعب خواهد بود که این یعنی بحران آب، در واقع ٧٠ درصد جمعیت کشور زیر ٧٠٠ متر مکعب آب تجدیدپذیر خواهد داشت این یعنی اینکه کشور وارد مرحله ورشکستگی آب شده است، انسان و محیط زیست برای زنده ماندن به آب نیاز دارد.

رییس سازمان حفاظت محیط زیست گفته بود که توسعه ناپایدار و نداشتن برنامه آمایش سرزمین موجب شد تا وضعیت کنونی برای زاینده رود و تالاب گاوخونی به وجود آید، امسال بعد از ۴٣ سال از پیروزی انقلاب اسلامی، برنامه آمایش سرزمین در دولت تصویب شد.

کلانتری تاکید کرد: عده‌ای که سیاست‌های کلان در کشور را تدوین می‌کنند، فکر می‌کنند در کشور محدودیت منابع آبی وجود ندارد و برنامه‌ریزی‌ها را به همین اساس انجام می‌دهند. وقتی می‌گویند باید ٩۵ درصد در تولید به خودکفایی برسیم یعنی اینکه باید دو برابر ظرفیت موجود منابع آبی مصرف کنیم، در این شرایط اگر نجنگیم دیگر محیط زیستی باقی نخواهد ماند.

وی افزود: در بیشتر نقاط کشور بارندگی زیر ٨٠ میلیمتر در سال است، فقط در شمال و غرب کشور حدود ٢٠٠ میلیمتر است، بنابراین با این شرایط معضل اصلی کشور و محیط‌زیست ادامه خواهد داشت.

در این میان یکی از دیگر از معضلات و مشکلات در زمینه منابع آبی، فعالیت صنایع است، متاسفانه صنایع آب بر کشور به جای اینکه در کنار منابع آبی برپا شوند در درون سرزمین ایجاد می‌شوند و بر این اساس منابع آبی اطراف آن‌ها جوابگوی نیاز نیست و بعد از مدتی مشکل کم آبی در آن منطقه ایجاد می‌شود، البته بخش کشاورزی هم سهم زیادی در هدر رفت آب دارد که باید به آن هم توجه ویژه شود، حتی بنا به گفته برخی کارشناسان سهم کشاورزی در هدر رفت آب بیشتر از صنایع است، اما به هر حال منابع آبی باید در هر دو بخش مدیریت شود.

اگر سرمایه کم داشته باشیم، می‌توانیم به زندگی ادامه دهیم، اما اگر سرمایه‌ای مانند آب را کم داشته باشیم زندگی بسیار دشوار می‌شود و بدون توجه به این مساله صنایع در جای جای کشور ایجاد می‌شوند که به مرور مشکلاتی برای محیط زیست ایجاد می‌کنند.

ما با مصرف بی رویه و بدون برنامه ریزی خود منابع آبی را نابود کردیم و تالاب‌ها و رودخانه‌ها در حال خشک شدن هستند، زاینده رود در زمان شاه عباس دوم ۷۰۰ میلیون متر مکعب آب داشت، اما امروز با انتقال آب از حوضه‌های دیگر به یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون مترمکعب رسیده است یعنی دو و نیم برابر نسبت به زمان صفویه آب وارد زاینده‌رود می‌شود، اما می‌بینیم هم زاینده رود و هم تالاب گاوخونی خشک شده اند که علت آن توسعه نادرست کشاورزی و استقرار نابجای صنایع سنگین است که با این وضعیت اگر سالانه ۱۰ میلیارد مترمکعب آب باشد باز هم با کمبود مواجه خواهیم بود.

بیاییم با مصرف درست، منابع آب خود را حفظ کنیم، چون داشتن منابع زیستی است که دوام کشوری را تضمین می‌کند، وقتی آب نباشد گیاهی نیست، گیاه نباشد حیوان گیاهخوار هم نیست که به دنبال آن حیات حیوانات گوشتخوار هم تهدید می‌شود و در این شرایط مشخص نیست چه بر سر انسان می‌آید، تمام بخش‌های محیط‌زیست مانند زنجیر به هم متصل هستند این زنجیر را پاره نکنیم.