تبارشناسی ضدیت با واکسن/ استدلال‌های واکسن‌هراسان کرونا چقدر علمی است؟

ادوارد جنر، پزشک و دانشمند انگلیسی نخستین کسی بود که اولین تزریق واکسن را با موفقیت در سال ۱۷۹۶ به سرانجام رساند. بسیاری ادوارد جنر را پدر علم ایمنی‌شناسی می‌دانند و بر این باورند که نتیجه کار او بیش از هر فردی به نجات جان انسان‌ها کمک کرده است. اما مخالفت با واکسن از این زمان آغاز نشد بلکه پیش از اولین تزریق واکسن صورت گرفت و در واقع زمانی که محققان در پی مطالعه و ابداع این روش بودند، رواج داشت. این مخالفت‌ها تا به امروز ادامه دارد، اما در ابتدای قرن بیستم از شدت آن کاسته شد.

از دهه ۷۰ میلادی با رواجی هیپی‌گری جنبش‌های جدیدی علیه واکسیناسیون در کشور‌های غربی به طور علنی شکل گرفت. دلایل اصلی این مخالفت‌ها را می‌توان به ظهور شایعاتی از جمله غیرضروری بودن واکسن‌ها، مبارزه با قدرت گرفتن شرکت‌های داروسازی و شایعاتی درباره ارتباط میان واکسن و برخی بیماری‌ها دانست.

بیشتر بخوانید: تا امروز چند ایرانی واکسینه شده‌اند؟

این موضوع با چاپ یک مقاله در سال ۱۹۹۸ در مجله علمی لنست جنبه دیگری گرفت و تأثیری بسیار زیادی بر جریان واکسن‌گریزی گذاشت، اندرو ویکفیلد نویسنده این مقاله در آن ادعا کرده بود که بین واکسیناسیون سه‌گانه سرخک، اوریون و سرخجه و خطر ابتلا به اوتیسم یک ارتباط قوی وجود دارد.

بعد‌ها مشخص شد که این پزشک بریتانیایی، با دستکاری داده‌ها، شواهد مربوط به مطالعه خود را جعل کرده بود و مقاله او نیز از ژورنال علمی حذف شد و بررسی‌های بعدی هم ادعای او را مردود کرد. با این حال این مقاله اثری انکار‌ناپذیر بر پرهیز از واکسیناسیون در جوامع به جا گذاشت و موجب شد تا میزان واکسیناسیون کاهش پیدا کند و در نتیجه ابتلا به سرخک، اوریون در کشور‌هایی مانند ایالات متحده، بریتانیا و آلمان افزایش یافت.

یک نظرسنجی نیز نشان می‌دهد کشورهایی چون بلغارستان، لتونی و فرانسه بیشترین میزان واکسن گریزان را در میان کشور‌های اروپایی دارند. واکسن گریزان به افرادی گفته می‌شود که به دلایل اعتقادی، مذهبی و یا باور‌های غیرعلمی و یا خرافی در مقابل دریافت واکسن برای خود یا فرزندانشان مقاومت و مخالفت نشان می‌دهند. در حال حاضر حدود ۴۰ درصد جمعیت کشورهایی چون فرانسه، لتونی و بلغارستان با تزریق واکسن به کودکان خود مخالفت می‌کنند.

مخالفت‌ها با واکسن در ایران

نخستین واکسیناسیون‌ها در ایران در دوره فتحعلی‌شاه صورت گرفت و چندان هم موفق نبود چراکه از طرف خارجی‌ها انجام شده بود و ایرانی‌ها نسبت به کار‌هایی که خارجی‌ها در بلاد اسلامی انجام می‌دادند، مشکوک بودند. این واکسیناسیون برای مقابله با آبله توسط انگلیسی‌ها انجام شد، اما فقط خانواده عباس‌میرزا فرزند فتحعلی‌شاه خود را در برابر آبله واکسینه کردند.

در سال ۱۲۶۶ هجری قمری و دوره ناصرالدین شاه قاجار هنگامی که همه‌گیری آبله رخ داد، به دستور امیرکبیر آبله‌کوبی یا به تعبیری واکسیناسیون صورت می‌گیرد. این کار با دستور امیرکبیر اجباری شد، اما مردم همچنان مسئله آبله‌کوبی را دسیسه‌ای از جانب کفار می‌دانستند و با باور‌های عامیانه خود از انجام آبله‌کوبی سر باز می‌زدند. امیرکبیر به ناچار جریمه‌ا‌ی پنج تومانی را برای کسانی که از آبله‌کوبی سر باز می‌زدند مقرر کرد؛ با این حال مردم دوباره از انجام آن امتناع کردند و بسیاری از آنان حاضر شدند به جای واکسن زدن جریمه پنج تومانی را بپردازند.

در این میان داستانی نیز نقل می‌شود: یک روز هنگامی که امیرکبیر به خاطر مرگ کودکانی که بر اثر آبله مرده بودند، گریه می‌کرد میرزا آقاخان نوری او را می‌بیند و دلیل گریه امیرکبیر را از او می‌پرسد و متوجه می‌شود که این گریه به خاطر مرگ کودکان از آبله است. او می‌گوید اصلاً نباید آدمی مثل شما به خاطر مرگ کودکان عوام گریه کند. امیر ناراحت می‌شود و می‌گوید ما مسئول مرگ این‌ها هستیم. میرزا می‌گوید تقصیر شما نبود، آنها، چون نادان و جاهل بودند، مردند. امیرکبیر می‌گوید ما مسئول جهالت آن‌ها هم هستیم.

با این حال از دوره‌ای که واکسیناسیون در ایران عمومی شد کمتر این مخالفت‌ها ابراز می‌شد و یا اینکه مجالی برای بیان آن وجود نداشت. اما طی سال‌های اخیر که دوباره طب سنتی ایران به صورت رسمی به عرصه عمومی و خدمات‌دهی به مردم بازگشته است، از جانب برخی مدعیان آن‌ها هرازگاهی زمزمه‌هایی در این رابطه شنیده می‌شود.

استدلال‌های واکسن هراسی

این روند تاریخی در حالیست که با شیوع کرونا روند جدیدی از واکسن ستیزی در جهان آغاز شده است و حتی گاه برخی سلبریتی‌ها نیز با آن همراه شده‌اند. در این روند جدید که شبکه‌های اجتماعی نیز به کمک این روند آمده است برخی شایعات جدیدی نیز مطرح شده است.

فرستادن مایکروچیپ به داخل بدن از طریق واکسن و جاسوسی از افراد، تغییر DNA، عقیم کردن و حتی تغییر جنسیت افراد از طریق واکسن از جمله شایعات جدیدی است که در زمان کنونی برای واکسن‌های کرونا ساخته و پرداخته شده است. برای بسیاری از این شایعات پاسخ‌های علمی گوناگونی وجود دارد که هریک از آن‌ها با استدلالات علمی مختلفی رد شده‌اند.

تمامی این شایعات که بهانه‌ای برای ضدیت با واکسن مورد استفاده قرار می‌گیرد در تمامی کشور‌ها مشترک است، اما در ایران علاوه بر این شایعات بهانه‌های دیگری نیز برای مخالفت با واکسن مطرح است و عمده آن‌ها سوء استفاده از احساسات مذهبی است. نگاهی به شعار‌هایی که در فضای مجازی مطرح شد و در روز‌های اخیر به مقابل وزارت بهداشت کشیده است این موضوع را نشان می‌دهد. «نه به واکسن اجباری»، «طب ایرانی اسلامی راه درمان هپاتیت، دیابت، ام اس، ایدز، کرونا و نازایی»، «بودجه WHO و CDC توسط صهیونیسم جهانی تامین می‌شود»، «واکسن‌های طب ایرانی و اسلامی، راه پیشگیری و درمان قطعی کرونا» و «تزریق واکسن به چه قیمت؟» از جمله شعار‌هایی هستند که واکسن‌هراسان ایرانی در برابر روند واکسیناسیون مطرح می‌کنند.