پرندگان مهاجر در مسیر قتلگاه

جامعه ۲۴ - هنوز تصویر لاشه چنگرها، فلامینگو و مرغابی‌ها که جانشان را به وقت زمستان گذرانی در میانکاله و خلیج گرگان از دست دادند از یادها نرفته. تصاویر مربوط به سال گذشته و سال قبل آن است. زمانی‌که پرندگان مهاجر برای زمستان گذرانی به این منطقه آمدند و اما جانی برای پرواز دوباره نداشتند و لاشه‌هایشان در خلیج و تالاب جا ماند. حالا در همین روزهای اخیر، بار دیگر گونه‌های پیش قراولی همچون انواع خوتکا و اردک وارد پهنه‌های آبی میانکاله و پیرامون آشوراده شده‌اند و ورود آنها برای زمستان گذرانی بار دیگر نگرانی‌ها را از مرگ این گونه‌ها را افزایش داده است.

خبر آمدن پرندگان مهاجر را رئیس پناهگاه حیات وحش میانکاله داده. علی کلانه به ایرنا گفته «گونه‌های پیش قراولی همچون انواع خوتکا و اردک، برای زمستان گذرانی وارد پهنه‌های آبی میانکاله و پیرامون آشوراده شده‌اند.» حضور آنها به دلیل تجربه سال‌های گذشته و مرگ‌و‌میر گسترده حالا به چالشی برای این حوزه بدل شده و این امر به دلیل تغییر نکردن وضعیت در این مدت پررنگ‌تر است. کلانه تاکید کرده «بر اساس آنچه تاکنون دامپزشکی اعلام کرده است، بوتولیسم عامل اصلی این فاجعه و تلفات چند هزار پرنده در این خلیج است و با توجه به اینکه در یکسال گذشته شرایط اقلیمی منطقه و همچنین کمیت و کیفیت آب در این پهنه آبی تغییری نکرده است؛ احتمال تکرار این فاجعه برای سال جاری هم محتمل است و حل این مشکل یک عزم جدی می‌طلبد و نیاز است تا از همه پتانسیل‌ها و ظرفیت دستگاه‌های دخیل برای احیای زیستگاه‌‌ای این منطقه و حفاظت از حیات وحش استفاده شود.»

صحبت‌های کلانه در حالی است که فکر به حل وضعیت بحرانی میانکاله و خلیج گرگان پیش از این باید اتفاق می‌افتاد و حالا که بار دیگر در فصل زمستان گذرانی قرار داریم، صحبت از چالش‌های طولانی و قدیمی راهگشا نخواهد بود و همچنان طرح‌های گذشته در حال اجرا هستند. نمونه‌اش طرح غیر کارشناسی اداره محیط زیست مازندران در سال‌های گذشته و ساخت دایک خاکی برای نگهداشت آب در بخش غربی خلیج گرگان و تالاب میانکاله است، تا به این بهانه که از خروج و عقب نشینی آب جلوگیری کند.

بیشتر بخوانید: میانکاله را می‌سوزانند

آنطور که مهر می‌نویسد برخی از فعالان مستقل محیط زیست که موضوع تلفات پرندگان در میانکاله در سال قبل را بررسی کرده‌اند معتقدند همین دایک‌های خاکی که برای نگهداشت آب در بخش غربی خلیج گرگان و تالاب میانکاله به وجود آمده، با توجه به وزش باد از غرب به شرق، مواج بودن آب را خنثی کرده است و یکی از مهمترین عوامل تشدید مرگ‌و‌میر اخیر پرندگان در میانکاله شده است.

این سازمان در طرحی دیگر اقدام به لایروبی (غیرکارشناسی) انهار منتهی به تالاب مورد اشاره کرد که نه تنها برای پناهگاه سودمند نبود بلکه باعث از بین رفتن نیزارهای طبیعی شد و مشکلات پسماند را بیشتر کرد. از آنجایی که نیزارها مانند یک فیلتر آب را تا حد ممکن آلودگی‌زدایی می‌کردند نبود، آنها به دلیل لایروبی غیر کارشناسی موجب آلایندگی بیشتر شده است.

در نهایت اتفاقاتی از این دست عاملی شده تا بر اساس گزارش اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران، به ترتیب در سال های ۹۸ حدود ۵۴ هزار بال از حدود ۱۸ گونه و در سال ۹۹ حدود ۶۰ هزار بال پرنده از ۲۳ گونه به سبب ابتلا به بوتولیسم در پهنه آبی خلیج گرگان و میانکاله تلف شوند که بیشتر آنها فلامینگوها و چنگرها تشکیل‌می‌دهند.

بیماری بوتولیسم عامل اصلی مرگ پرندگان؟

اسفند ماه سال گذشته بود که سازمان دامپزشکی در اطلاعیه‌ای اعلام‌کرد: «رخداد تلفات پرندگان حیات وحش تالاب میانکاله به طور ۱۰۰ درصدی در اثر سم بوتولیسم انجام شده است.» بیماری بوتولیسم بر اثر سم تولید شده توسط باکتری کلستریدیوم بوتولینوم ایجاد می‌شود و پرندگان با بلع گیاهان یا حیوانات آلوده به این سم به آن مبتلا شده و جان خود را از دست می‌دهند.

اگرچه بوتولیسم به عنوان یکی از بیماری های اصلی مرگ پرندگان مهاجر در تالاب بین المللی میانکاله از سوی گروه اقدام سازمان دامپزشکی کشور مورد تایید قرار گرفت ولی سایر عوامل تاثیرگذار بر روند افزایشی تلفات پرندگان که فلزات سنگین، سموم و عوامل باکتریایی را شامل می شود، بی تاثیر نبوده است.

در مصاحبه سال ۹۸ مدیران دامپزشکی، وقوع سیل گلستان و انتقال املاح و مواد آلی با حجم بالا به خلیج گرگان و به تبع آن کاهش اکسیژن محلول در آب نیز از عوامل شیوع بوتولیسم اعلام شد اما معلوم نیست چرا در سال ۹۹ که خبری از سیل نبود باز هم شاهد مرگ‌و‌میر پرندگان مهاجر در این اکوسیستم بودیم؟
تلفات دست جمعی پرندگان وحشی مهاجر در تالاب بین المللی میانکاله در ۲ سال اخیر تحت شعاع ویروس کرونا قرار گرفت، درگیری استان‌های شمالی به ویژه گلستان و مازندران با موج‌های چندگانه همه‌گیری این ویروس سبب شد تا توجه چندانی به این رخداد نشود.

مریم شیخ، یکی از کارشناسان حوزه حیات وحش به ایرنا می‌گوید «تغییرات کمی و کیفی در آب خلیج گرگان امری جدید و منحصر به سال های اخیر نیست لذا اصرار بر اینکه تغییر در ویژگی آب دلیل اصلی مرگ بیش از ۱۰۰ هزار قطعه پرنده است امری متقن به نظر نمی‌رسد. طبق ضوابط ملی، دستگاهی که باید علت تامه مرگ را تشخیص و اعلام کند دامپزشکی است اما بسیاری از استادان دامپزشکی هم به نظر اعلام شده در خصوص بوتولیسم تردید دارند.»

او در ادامه مرگ این تعداد گسترده پرنده را از چندین سال شکار غیرقانونی بیشتر دانست و ادامه داد «فلامینگوها؛ چنگرها، انواع مرغابی‌ها، باکلان‌ها، غازها و حتی پلیکان‌ها در ۲ سال گذشته تلف شده‌اند که به اندازه چندین سال شکار غیرمجاز در این مناطق هستند. شاید تامین حق‌آبه موردنیاز خلیج گرگان و میانکاله سال‌ها زمان ببرد اما نباید دست روی دست بگذاریم و شاهد تکرار این فاجعه باشیم.»

وبای پرندگان، از جمله عوامل تلفات گسترده

سال 98 ، کارشناسان مستقل حیات وحش و همچنین مؤسسه معتبر سم‌شناسی رازی از تلفات پرندگان مهاجر در میانکاله نمونه‌گیری و مغز حدود ۵٠ پرنده را مورد آزمایش قرار دادند و به نتایجی کاملاً متفاوت با ادعای سازمان دامپزشکی یعنی انتشار سم بوتولیسم که تنها عامل مرگ‌و‌میر پرندگان معرفی می‌شود دست یافته و نتایج آزمایش‌های این افراد وجود وبای پرندگان را بسیار محتمل و عامل تلفات پرندگان مهاجر می‌دانست.

آنطور که مهر می‌نویسد؛ کارخانه کنسروسازی و کشتارگاه بزرگ مرغ در نزدیکی کانون تلفات (در کنار دیگر پساب‌های صنعتی) متهمان اصلی این مرگ‌و‌میر مشکوک قرار دارند. بنابراین به نظر می‌رسد سازمان دامپزشکی باید اجازه دهد دستگاه‌های دولتی و خصوصی متخصص مؤسسات سم شناسی معتبر به موضوع ورود کرده و لاشه پرندگان را مورد آزمایش قرار دهند تا ادعای سازمان دامپزشکی مبنی بر بوتولیسم ثابت شود.

پساب‌های صنعتی جاری شده به منطقه از جمله دیگر دلایل اصلی مرگ پرندگان شناخته شد و حالا غلامرضا محرابی، مدیرکل دامپزشکی گلستان هم به ایرنا گفته که تا زمانی که پسروی و کیفیت آب خلیج گرگان به طور ریشه‌ای حل نشود امکان استمرار تلفات جانداران در سال جاری نیز وجود دارد.

«در نتیجه کیفیت پایین آب خلیج گرگان، اکسیژن محلول در آب تغییر کرده و این عامل بر فعالیت میکروارگانیسم‌های شناور یا ته‌نشین شده در اکوسیستم‌های آبی تاثیر می‌گذارد.» او همچنین تاکید دارد که وجود باکتری ” کلوستریدیوم بوتولینوم ” در نمونه لاشه پرندگان جمع‌آوری شده از میانکاله و خلیج گرگان به اثبات رسیده که تزریق آن به موش و خرگوش آزمایشگاهی به مرگ این گونه‌ها منجر شد و می‌تواند موجب تلف‌شدن دیگر جانداران از جمله آبزیان شود. حالا در فصل زمستان گذرانی دیگر قرار داریم و آنچه در این زمان اهمیت دارد این است که در این زمان محدود تا آمدن پرندگان مهاجر چه کارهایی می‌توان انجام داد؟ پرسشی که مسئولان جواب دقیقی برای آن ندارند و تنها می‌گویند «باید فکری اساسی برای این وضعیت کرد.»