5 تابستان اخیر پایتخت آلوده بود

جامعه ۲۴ -  تهران در تابستان امسال ۲۱ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس داشته است. همچنین در این بازه زمانی، یک روز هم هوای ناسالم برای تمام گروه‌ها ثبت شده است. اطلاعاتی که با میزان آلودگی هوا در تابستان سال ۹۹ و سال ۹۸ هم مشابهت‌هایی دارد.

آلاینده شاخص در تابستان‌های تهران، ازن است. تابستان امسال هم ازن در بیشترین میزان ممکن در هوای تهران تولید و استنشاق شد. براساس اطلاعاتی که شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در سایت خود منتشر کرده است، ازن ۱۷ روز هوای تهران را ناپاک کرده بود. ذرات معلق کوچکتر از ۲.۵ میکرون نیز ۹ روز هوای تهران را آلوده به خود کردند. شاخص آلایندگی ازن در روز ۱۸ تیرماه روی عدد ۱۶۲ مانده است. تنها روزی که هوای تهران برای تمام گروه‌ها ناسالم شناسایی شده است.

افزایش آلاینده ازن از اواخر خرداد تا انتهای تابستان در سال جاری پیش بینی شده بود. چنانکه آرش حسینی میلانی، رئیس کمیته محیط زیست شورای پنجم نیز در گفتگو با روزنامه پیام ما این هشدار را داده بود و گفته بود: «امسال به دلیل شرایط اقلیمی و خشکی حاکم و کاهش ۴۰ درصدی بارندگی ممکن است در اواخر فصل بهار و تابستان شاهد آلایندگی گرد و غبار آلودگی ناشی از ازن حتی بیشتر از سال گذشته باشیم.» ازن آلاینده فصول گرم سال براثر احتراق ناقص خودرو‌های بنزین‌سوز، بخارات بنزین که از پمپ بنزین‌ها خارج می‌شوند از جمله ترکیبات NOX هستند که در ساعات اوج تابش خورشید با چند فرآیند شیمیایی تبدیل به ازن می‌شوند.

میلانی در این باره گفته بود: «شروع فصل گرما و ادامه بحث ورود و خروج ماشین‌ها باعث مشاهده این پدیده می‌شود.» ازن، اما آلاینده‌ای موقتی است، یعنی معمولا در ساعات میانی روز غلظت بالایی دارد و هرچه به سمت شب می‌رویم با خنک شدن دما از میزان آن کاسته می‌شود.

ازن تابستان‌ها در تهران می‌تازد

بررسی‌ها نشان می‌دهد که تهران در تابستان سال ۹۹ هم هوای پاک نداشته است. براساس داده‌های ایستگاه‌های کنترل کیفیت هوا، تهرانی‌ها در این تاریخ تنها ۵۶ روز هوای قابل قبول استشمام کردند. هوای تهران ۳۵ روز ناسالم برای گروه‌های حساس ثبت شده و تهران ۲ روز هوای ناسالم برای تمام گروه‌ها داشته است. میزان آلاینده ازن در هوا در ۲۹ تیرماه سال گذشته روی شاخص ۱۶۱ و یکم مرداد ماه ۱۵۱ ثبت شده است. ازن در تابستان ۹۹ هم آلاینده غالب بوده و ۳۶ روز هوای ناپاک برای شهروندان تهران ایجاد کرده است.

این اطلاعات تقریبا در تابستان سال ۹۸ نیز تکرار شده است. تابستان دو سال گذشته نیز هوای تهران اصلا پاک نبوده است. در تهران در این تاریخ ۷۵ روز وضعیت هوا قابل قبول بوده است. همچنین وضعیت هوا ۱۷ روز برای گروه‌های حساس ناسالم یک روز هم برای تمام گروه‌ها ناسالم گزارش شده است. ۱۰ تیر سال ۹۸ روزی که هوا در وضعیت ناسالم برای تمام گروه‌ها قرار گرفت، شاخص آلاینده ازن عدد ۱۶۰ را نشان می‌داد.

تابستان سال ۹۷، اما اوضاع اندکی متفاوت‌تر است. شاخص‌ها در سالی که هنوز کرونا وجود نداشت، وضعیت هوای تهران را در ۸۰ روز قابل قبول ثبت کردند و در مقابل تهرانی‌ها در آن تاریخ تنها ۱۳ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس داشته‌اند. آلاینده ازن در آن تاریخ هم آلاینده غالب بوده و در بعضی روز‌های روی اعدادی بالاتر از ۱۰۰ ایستاده و هوای شهر را ناسالم کرده است.

در سال ۹۶ نیز آلودگی هوای تهران در تابستان وضعیتی نسبتا مشابه با سال ۹۷ داشته است. با این تفاوت که در این تاریخ هم شهروندان پایتخت هوای پاک استشمام نکردند، همچنین وضعیت هوا در این زمان ۸۱ روز قابل قبول و ۱۲ روز ناسالم برای همه گروه‌ها توصیف شده است. در آن تاریخ هم آلاینده غالب ازن بوده، اما هیچ‌گاه روی شاخصی بالاتر از ۱۲۸ نایستاده است.

بیشتر بخوانید: هشدار هواشناسی به پایتخت نشینان

برای تحلیل این داده‌ها می‌توان چند سناریو را مورد بررسی قرار داد. اطلاعاتی که نشان می‌دهد تهران دست کم ۵ تابستان بدون هوای پاک را می‌گذراند و روز‌های ناسالم هوا در سال‌های منتهی به کرونا بیشتر شده یا دست کم آلاینده ازن بیشتر از قبل استشمام شده است.

حسین شهیدزاده، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، تابستان سال گذشته در گفت‌وگویی با فارس اعلام کرد که بررسی وضعیت آلایندگی هوا از ابتدای سال ۹۹ با سال ۹۸ و سال‌های قبلترش متفاوت بوده است و این مساله شاید خودش دلیلی برای تفاوت‌های آماری سامانه کنترل کیفیت هوای تهران باشد. او مدعی شد که شرکت کنترل کیفیت هوای تهران روش تازه‌ای برای محاسبه و پایش هوای شهر در نظر گرفته است که بر این اساس روز‌های ناسالم و ناپاک افزایش پیدا کردند: «با روش محاسباتی جدید آمار کاملاً متفاوت است و امسال ۱۵ روز هوای پاک داشته‌ایم و اگر همین روش برای سال گذشته در نظر گرفته شود سال ۹۸ پایتخت فقط ۴ روز هوای پاک داشته است.

بنابر این، چون روش محاسبه تغییر کرده اعداد بالاتری را در کیفیت هوای تهران تجربه کرده‌ایم و شاخص‌های بالا تنها به دلیل سنجش‌های سختگیرانه است.» از طرف دیگر کارشناسان، شیوع کرونا را در افزایش آلودگی هوا موثر دانسته‌اند و یکی از توجیهات آن هم اقبال کم به وسایل نقلیه عمومی و در عوض استفاده از وسایل نقلیه شخصی است. چنانکه محمد صادق حسنوند، رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه علوم پزشکی تهران، فروردین امسال، براساس پژوهشی پیرامون تاثیر همه گیری کرونا بر کیفیت هوا به ایسنا گفته بود که آلاینده دی اکسید نیتروژن که یکی از آلاینده‌های پیش ساز ازن است، کاهش پیدا کرده است، اما به جای آن: «در کشور ما، در دوران همه گیری کرونا، برخلاف اغلب کشورها، با افزایش غلظت آلاینده‌ها روبرو بودیم. علت این امر این بوده است که ما قرنطینه کامل نداشتیم بلکه برای دوره‌های زمانی قرنطینه‌ی جزئی اعمال کردیم. هنگامی که قرنطینه به صورت جزئی باشد، مردم از وسایل حمل‌ونقل عمومی استفاده‌ی کمتری می‌کنند و بیشتر با خودرو‌های شخصی تردد می‌کنند و در نهایت میزان انتشار آلاینده‌های هوا ناشی از منابع متحرک افزایش می‌یابد. علاوه بر این، نتایج این مطالعه نشان داد غلظت آلاینده ازن هوا در دنیا افزایش پیدا کرده است که علت اصلی آن کاهش میزان انتشار اکسید‌های نیتروژن و دیگر آلاینده‌های پیش ساز ازن بوده است.»

برای کاهش آلاینده ازن راهکار‌هایی هم در شهر تهران اجرایی شده بود. مدیران شهری، کاهش تقاضای سفر متناسب با شرایط آلایندگی یا افزایش محدودیت در مناطق پرتردد را از دیگر راه‌کار‌های کاهش ازن در پایتخت می‌دانستند. میلانی همچنین طرح «کهاب» را از دیگر راهکار‌های موثر برای کاهش آلاینده ازن خطاب کرده بود، طرحی که می‌تواند بخارات ناشی از بنزین در جایگاه‌های سوخت رسانی را کاهش دهد. او در گفت‌وگوی دیگری با پیام ما اعلام کرده بود: «وزارت نفت طرحی قدیمی به نام کهاب دارد که در آن طرح موظف است نازل‌های پمپ بنزین را مجهز به سیستم حفاظتی کند تا میزان انتشار بخار را از آن‌ها کاهش دهد، این طرح هم از جمله طرح‌هایی بوده که مشمول مرور زمان شده و به سبب کمبود بودجه به تعویق افتاده است.»

گویی مساله آلودگی هوای تهران در تهران تمام شدنی نیست. ساکنان پایتخت ۵ سال است که هوای پاک در تابستان تهران استشمام نکرده‌اند. این وضعیت دست کم امسال در پاییز و زمستان که فصل وارونگی دما است؛ بیشتر می‌شود.