تبعات ساخت سد تنگه سرخ؛ از تشدید تنش آبی تا ایجاد بحران اقتصادی و اجتماعی/ کارنامه سدسازی کشور ننگین و شرم‌آور است

جامعه ۲۴ ، زینب غبیشاوی: تنش بر سر ساخت سد تنگ سرخ بر  رودخانه بشار چندسالی می‌شود که خواب و خوراک را از مردم این منطقه گرفته است. این سد که به عنوان مهم‌ترین پروژه عمرانی کهگیلویه و بویراحمد از آن یاد می‌شود، بعد از گذشت ۱۰ سال تنها ۳۵ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است . به گفته برخی از مردم و کارشناسان، ساخت این سد مجوز ندارد و وزارت نیرو و سازمان حفاظت محیط زیست نیز با ساخت آن مخالفت کرده‌اند.

به گزارش جامعه ۲۴ ، رودخانه بشار از رودخانه‌های جنوبی شرقی بویراحمد علیا سرچشمه می‌گیرد و سرچشمه اصلی این رود از نهر‌های گنجگون تیز آب و تنگ سرخ است. این رود در مسیر خود از شهر یاسوج عبور می‌کند و پس از عبور از شمال شرقى منطقه و ورود به رودخانه خرسان، از شمال مناطق بویر احمد سفلى و طیبى گذشته و در نهایت با نام بارز به رود کارون مى‌ریزد.

پروژه سد تنگ سرخ بویراحمد در تاریخ ۲۳ آذرماه سال ۱۳۹۰ با هدف تامین بلند مدت آب شرب و صنعت بویراحمد توسط وزیر وقت نیرو کلنگ‌زنی شد و تا به امروز هرچند که بخشی از زمین‌های مردم آن منطقه را با زور و فشار تصاحب کرده‌اند، اما بخشی دیگر از مردم می‌گویند اینجا زمین ما است و تا پای جان ایستادگی می‌کنیم، چرا که ساخت سد دراین منطقه و به منظور بردن آب برای مناطقی در استان فارس، باعث خشک شدن منطقه تنگ سرخ، کوچ اجباری مردم و از بین رفتن طبیعت می‌شود.

از آنجایی که ساخت این سد به مردم و زندگی آن‌ها آسیب وارد می‌کنند، تا به امروز مردم این منطقه در مقابل ساخت این سد مقاومت کرده‌اند و حاضر به مهاجرت از این منطقه نمی‌شوند. به مردم سه روستای تنگ سرخ، الله‌آباد و چشمه‌چنار و بخش‌هایی از جهانگیرآباد که بیش از دو هزار خانوار دارند گفته‌اند باید جابجا شوید و حتی شبانه برخی از زمین‌های کشاورزی آن‌ها را تخریب کرده‌اند. متاسفانه هیچ جایی هم برای جابجایی مردم این منطقه در نظر نگرفته‌اند و یا هیچ پولی بابت این جابجایی به آن‌ها داده نشده است.

اخیرا هم ابراهیم رئیسی در سفری که به این استان‌ها داشت از روند ساخت این سد بازدید  و در گفتگویی که با مردم این منطقه داشت، اعلام کرد که سریعا مشکل آن‌ها را حل خواهد کرد.

با سدسازی‌های بی‌رویه تعادل اجتماعی و اقتصادی را به هم ریخته‌اند

بهمن ایزدی کارشناس و فعال محیط زیست به جامعه ۲۴ می‌گوید: با سدسازی‌های بی‌رویه و انتقال آب و انحراف مناطق آب‌خیز از حوضه‌ای به حوضه دیگر، بزرگترین ضربه‌ها را به نظام طبیعت کشور وارد کرده‌اند و سال‌هاست که شاهد عوارض مهلک این اقدامات هستیم. همچنین این سدسازی‌ها باعث شده تا بخش‌های ارزشمندی از سرزمین ما دچار بهم ریختگی اکولوژیک شود و تعادل اجتماعی و اقتصادی را برهم بزند. زمانی که به کارنامه سد سازی نگاه کنیم می‌بینیم که جلگه خوزستان پایاب است و رودخانه‌های زیادی در این منطقه قرار دارد، اما با سدسازی‌های متعدد روی این رودخانه ها، توازن و تعادلات طبیعی را نیز برهم زده‌اند و متاثر از آن تعادلات اجتماعی و اقتصادی جلگه خوزستان را نیز به هم ریخته‌اند و به یک کلاف سردرگم تبدیل کرده‌اند به نحوی که نمی‌توان امیدوار بود مشکلات محیط زیستی این مناطق به سادگی حل شود.

وی ادامه داد: ما در خوزستان و در منطقه زاگرس تمدن‌های چند هزار ساله داریم، گذشتگان ما حرمت آب و خاک را نگه داشته و منابع حیاتی را برای نسل‌های بعد حفظ و مدیریت می‌کردند. اکنون، اما با سدسازی‌های متعدد که بسیاری از آن‌ها ضروری هم نبوده، موجب اختلال در نظام معیشت‌های اقتصادی در این مناطق شده‌اند. وقتی به کارکرد سد‌های دورود زن، سیوند و ... که در مناطق آبخیز و بر رود‌های کُر و سیوند احداث شده‌اند دقت کنیم، به وضوح زوال تعادلات آبی را می‌بینیم که موجب خشک شدن رودخانه کُر شده است. رودخانه‌ای که شاهرگ اساسی اکولوژیک بختگان و رونق اقتصاد کشاورزی بخش کربال بوده است. منطقه کُربال با ۸۰ آبادی سال‌هاست که دچار اضمحلال و فقر معیشتی شده است و مزارع سرسبزی که مبتنی بر دانش پیشینیان کشت می‌شد نیز از بین رفت.

بیشتر بخوانید: حال بد تالاب‌های خوزستان در سایه فعالیت‌های نفتی در منطقه/ سکوت سازمان محیط زیست در برابر تخریب تالاب‌ها

ایزدی با بیان اینکه کارنامه کشور ما در خصوص سدسازی‌های غیراصولی ننگین و شرم آور است، گفت: با این حال باز هم اقدام به سدسازی‌های متعدد می‌کنند و قصد دارند سد تنگ سرخ واقع در یاسوج را تمام کنند. مجریان سد تنگ سرخ قصد دارند با توجیهات غیر اصولی همیشگی با پیشرفت فیزیکی این سد، بخشی از آب سر شاخه‌های رود بشار را به میران ۱۲۵ میلیون متر مکعب در مخزن سد جمع آوری و به استان‌های فارس و اراضی اطراف شهر یاسوج و برخی نقاط دیگر منتقل کنند. مجریان سد در جایی با پیشرفت بیش از ۳۰ درصد موقعیت سد را جانمایی کرده‌اند که از مناطق مهم آبخیز شمال غرب استان فارس و جنوب شرق استان کهگیلویه و بویراحمد است.

سدسازی به بهای خشک شدن رود بشار 

وی ادامه داد: قرار است بخش وسیعی از آب این مناطق را برای مصارف شرب و کشاورزی به استان فارس منتقل کنند؛ لذا در صورت تحقق این برنامه، رودخانه بشار که از سرشاخه‌های ارتفاعات خرم ناز نشات می‌گیرد و بخشی از آب آن به دشت‌های تشنه خوزستان و تالاب هور العظیم می‌ریزد، خشک می‌شوند. با کارنامه منفی و مخربی که با ایجاد سد‌ها پیش روی ماست، چرا باید یکی از سرشاخه‌های حیات‌بخش کشور را خشک کنیم؟ کدام عقل خردمندی در این شرایط بحرانی به چنین اقدامی فکر می‌کند؟

ایزدی  تصریح کرد:  رئیس جمهور در سفر اخیری که به استان کهگیلویه و بویراحمد داشت در حالی از جانمایی سد تنگ سرخ بازدید می‌کند که با ایجاد سد‌ها و انتقال آب‌ها، کشور دچار اضمحلال بوده و  با ایجاد موانع در شبکه هیدرولوژیک و جریان رود‌ها نمی‌گذارند که طبیعت براساس رفتار منطقی و طبیعی خود آب را به سایر دشت‌های پایین دست برساند و اقتصاد متعادل معیشتی را تسهیل کند. بهره‌برداری‌های بی رویه و دخالت‌های انسانی در سرشاخه‌های مناطق آبخیز مانند سدسازی‌ها که روند طبیعی رود‌ها را تغییر می‌دهد نتیجه بسیار زیانباری به همراه دارد و برون داد آن به مهاجرت ناخواسته مردم و تخریب شدید منابع آب و خاک ختم می‌شود.

سد تنگ سرخ مردم را وادار به کوچ اجباری می‌کند

این کارشناس محیط زیست به کوچ اجباری مردم منطقه تنگ سرخ اشاره کرده و به عنوان نمونه گفت: چندین سال است که در شرق اصفهان، منطقه کربال واقع در استان فارس و در خوزستان ،  آهنگ کوچ به صدا در آمده است که همگی متاثر از بی‌توجهی انسان به شاخص‌های محیط زیست و دخالت نا‌به‌جای انسانی در قوانین طبیعت است. این بی‌توجهی باعث شده که در سطح زیست کره تغییرات اقلیمی و آب و هوایی ایجاد شود؛ وقتی که بر اثر بی‌توجهی به ساختار‌های محیط زیست، بر مشکلات آبی مناطق می‌افزاییم،  ماندن در این مناطق دیگر توجیهی ندارد و مردم مجبور به مهاجرت می‌شوند.

ایزدی ادامه داد: اکنون می‌خواهند سد تنگ سرخ را روی رودخانه بشار احداث کنند، با تحقق یافتن این پروژه، رودخانه بشار که در مسیر خود هزاران آبادی را مشروب و اقتصاد معیشتی مردم را تسهیل کرده است و حیات رویشگاه‌ها و زیستگاه‌های کرانه آن به این رودخانه وابسته است با خشک شدن بشار از دست می‌روند. هر چند که مجریان پروژه سد تنگ سرخ به بهانه آبرسانی به مناطق اطراف یاسوج که تاکنون کشت دیم انجام می‌شده قصد دارند منابع آب مناطق پایین دست حوضه بشار را به کشت فاریاب اختصاص دهند؛ اما در صورت اجرای سد تنگ سرخ، تیر خلاصی به زندگی مردم کوهپایه نشین مناطق غربی شهرستان دنا می‌زنند و این موضوع حتی بر ایجاد تغییرات آب و هوایی منطقه دنا نیز تاثیر گذار است.

بیشتر بخوانید: به صدا درآمدن ناقوس مرگ برای دریاچه زریوار! / سدسازی تیرخلاص به حیات زریوار

بازدید دولت جدید از سد غیراصولی تنگه سرخ با لابی‌گری نمایندگان مجلس

وی یادآور شد: متاسفانه بسیاری از این پروژه‌ها از جمله سد تنگ سرخ فاقد ارزیابی دقیق و ملاحظات محیط زیستی هستند و توسط مجریان با تحکم و بی‌اعتنایی به قانون انجام می‌شود. سازمان‌های متولی این امر مانند وزارت نیرو در خصوص ممانعت از اینگونه طرح‌های مخرب، عملکرد و برخورد ضعیفی دارند و از انجام وظایف بایسته اغماض می‌کنند. این مسئولان متاسفانه صرفا به چند نامه و تذکر بسنده می‌کنند. نمونه‌ عملکرد مذکور انتقال آب مارگون برای ایجاد باغ در اراضی شیبدار اسفیان و تل زری است که چندسال قبل وزارت نیرو با این کار مخالفت کرد، ولی مجریان طرح همچنان کار خود را با لابی‌گری انجام می‌دهند و اکنون به دلیل رسانه‌ای شدن موضوع و حساسیتی که دولت نشان داده، روند این کار کمی کند شده، اما متوقف نشده است.

مجری این طرح که سازمان کشاورزی استان فارس است مترصد فرصت است تا در زمان مقتضی طرح انتقال غاصبانه رود مارگون را به اتمام برساند؛ لذا انتظار می‌رود که وزارت نیرو برای سیاه‌تر نشدن کارنامه خود به طور جدی مجری طرح را مجبور کند تا تمام ادواتش را جمع و از منطقه بیرون ببرد، مردم  منطقه مارگون قطعا در قبال چنین اتفاقی مقاومت خواهند کرد. مجریان طرح سد تنگ سرخ منتظرند تا دولت با اغماض از قوانین محیط زیست، چراغ سبز نشان دهد تا به کار خود ادامه دهند.

این فعال و کارشناس محیط زیست با بیان اینکه چرا دولت جلوی این اقدام هستی برانداز ایستادگی نمی‌کند؟ گفت: ما فکر می‌کردیم دولت جدید در برابر اجرای این سد ایستادگی می‌کند، اما دیدیم با لابی‌گری و تمهیدات برخی از نمایندگان مجلس و برخی از نهادها، در نهایت رئیس جمهور از این طرح بازدید هم می‌کند.

ایزدی معتقد است که ساخت سد تنگ سرخ هیچ نکته مثبتی ندارد و صرفا تنش آبی را تشدید می‌کند و شرایط بحرانی فعلی را بدتر می‌کند. او می‌گوید: این اقدام موجب از بین رفتن تعادلات زیستی رود بشار و در به دری و مهاجرت مردمی می‌شود که سال‌ها و قرن‌ها در پیچ و خم زاگرس زندگی سالمی در کنار طبیعت و در سایه سار بلوط‌هایش داشته‌اند.