خانه اقبالیان در شرف تخریب

جامعه ۲۴- خانه اقبالیان (حوائجی) با قدمت نزدیک به ۶۰ سال یک اثر معماریِ پیش‌رو و مدرن در همدان معرفی شده و با وجود آن‌که دارای شاخص ثبت در فهرست میراث ملی کشور است، اما تا کنون از قلم ثبت جا افتاده و قصد تخریب آن را دارند.

هرچند معاون میراث فرهنگی همدان پس از نامه‌نگاری‌ها و اعتراض‌های متعدد به تازگی اعلام کرده که پرونده این خانه برای ثبت ملی در حال تهیه است و اخطار "عدم تخریب" به مالک داده شده است، اما تخریب سریالی خانه‌های تاریخی و واجد ارزش همدان در ماه‌های اخیر نشان داده که این اقدامات قدرت بازدارندگی از تخریب را ندارد، همان‌طور که خانه‌های «خانجانی»، «شیری»، «خوشبخت» و «مدرسه ظفر» به رغم دریافت اخطار عدم تخریب، در امان نماندند و شبانه خراب شدند و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هم پس از تخریب بخشی از این عمارت‌ها، نام بعضی از آن‌ها را به فهرست آثار ملی کشور وارد کرد.

اینک با وجود وعده ثبت ملی خانه اقبالیان، جمعی از معماران در نامه‌ای خطاب به علی مالمیر - مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان - خواستند در حفظ آثار تکرارنشدنی معماران معاصر ایران کوشاتر عمل کند. در این نامه آمده است: «همان‌طور که اطلاع دارید زنده‌یاد مهندس «محمود نیامی» یکی از برجسته‌ترین دانش‌آموختگان معماری دانشکده هنر‌های زیبای دانشگاه تهران بود. آثار معماری او از اصالت ویژه‌ای برخوردار است و جا دارد یکی از آثار برجسته او در زادگاهش، همدان به عنوان میراث معماری معاصر ایران در این شهر حفظ و نگهداری شود.

خانه اقبالیان یا حوائجی ترکیباتی بسیار مدرن دارد، پروفیل‌های فلزی اکسپوز با رنگ‌های شاخص، صفحات بزرگ سفید، کنسول‌های چشمگیر، تراس‌هایی با سقف گشوده به آسمان و متریال‌های سنگی و آجری، ترکیباتی از ویلا ساوا، خانه آبشار و خانه شرودر را به ذهن انسان متبادر می‌سازد. زنده‌یاد نیامی در این اثر هنری فاخر همزمان ما را به درون باغ در بام‌های لوکوربوزیه، کنسول‌ها و ترکیبات حجمی فرانک لوید رایت و چیدمان‌های رنگی ریتولد به پرواز درمی‌آورد و هنرمندانه یک اثر بی‌بدیل را به نمایش می‌گذارد.

ما امضاکنندگان این نامه از شما درخواست داریم اداره میراث فرهنگی به هنر معاصر توجه ویژه داشته باشد؛ چراکه آثار هنرمندان بزرگی مانند مهندس هوشنگ سیحون، مهندس محسن فروغی، مهندس محمود نیامی، مهندس ضیاالدین جاوید، مهندس محمد قهوه‌ای و مهندس علیرضا مددی مانند شخصیت هنری آنان تکرارناشدنی است و هیچ معمار متعهدی راضی به نابودی این سرمایه‌های هنری و فرهنگی نیست؛ بنابراین در زمانه‌ای که معماری معاصر ما از نبود اصالت، هویت و فرم رنج می‌کشد، خانه اقبالیان برای جامعه معماری، یک کلاس درس و بسیار ارزشمند است و از میراث فرهنگی، شهرداری و هر نهاد یا انسان حقیقی و حقوقی در این شهر می‌خواهیم که برای تاریخ اندیشه و هنر ارزش قائل شوند و جلو این فاجعه بزرگ را بگیرند.»

خانه اقبالیان، در خیابان جهان‌نما، نبش کوچه قبادِ امروزی و توسط محمود نیامی ساخته شده است. او یکی از شاگردان هوشنگ سیحون بود و در چند طرح ملی مانند شهرک ذوب آهن اصفهان، شهرک غرب تهران، پارک طالقانی (تپه‌های عباس‌آباد و داوودیه تهران) و طرح فلکه دور حرم مطهر امام رضا (ع) نیز شرکت داشت.

بیشتر بخوانید: بازگشت حسن‌آباد

نیامی در دهه ۱۳۴۰ به عنوان مدیر کل در اداره مهندسی ذوب‌آهن اصفهان فعال بود و در دهه ۱۳۵۰ به عنوان سرپرست نظارت در پروژه شهستان در دوره پهلوی شرکت داشت.

در نامه هنرمندان خطاب به مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی نیز یادآوری شده که «خانه اقبالیان یکی از باارزش‌ترین خانه‌های دوره مدرن در شهر همدان است که دقیقاً همگام با جریان روز حاکم بر معماری جهان طراحی شده است؛ لذا یک اثر پیش‌رو در سطح جهانی به شمار می‌رود. این خانه را می‌توان برگرفته از سبک «دِستیل» دانست که در سال ۱۹۱۷ توسط «تئووان دوسبرگ» متأثر از آثار «پیت موندریان» و نقاشان دیگر به‌وجود آمده است.»