آتش خشکسالی بر تن محیط زیست

جامعه ۲۴ - خسارتی که محیط زیست کشور از خشکسالی دیده رقمی معادل ۲۸ هزار و ۷۸۵ میلیارد ریال است. این رقم را معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرده و البته گفته برآورد رقم واقعی خسارت خشکسالی به محیط زیست بسیار دشوار است، چون خدمات اکولوژیکی گسترده‌ای را از طبیعت و تنوع زیستی می‌گیریم که بسیاری از آن‌ها قابل بیان با رقم و ریال نیستند.

بیشتر بخوانید:  مرکز ملی خشکسالی: مهاجرت های اقلیمی در ایران آغاز شده است

حسن اکبری گفته است: «برای اینکه حدود خسارت‌های خشکسالی بر پیکره محیط زیست کشور تبیین شود، ۱۱ شاخص و آیتم را تعریف و ۵ مورد آن را به رقم و ریال تبدیل کرده‌ایم که با در نظر گرفتن حداقل‌ها برای این ۵ آیتم، خسارت وارده بر محیط زیست بالغ بر ۲۸ هزار و ۷۸۵ میلیارد ریال برآورد می‌شود. رقمی بزرگ برای محیط زیست رنجور کشور».

پارسال وزارت جهاد کشاورزی با ارائه آماری اعلام کرد که در سال زراعی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ خسارت خشکسالی به بخش کشاورزی حدود ۶۷ هزار میلیارد تومان برآورد شده است. حالا، اما مسئله خسارتی است که محیط زیست از خشکسالی دیده و رقمی بالای ۲۸ هزار میلیارد برای آن تخمین زده شده است. این در حالی است که حسن اکبری، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست هم در گفت‌و‌گویی که با پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرد که پیشگیری از بروز این خسارت‌ها به طور کامل عملی نبوده و نیست و خشکسالی تاثیرات نامطلوب خود را بر جای خواهد گذاشت، اما اگر ما اعتبارات را به موقع دریافت کنیم، می‌توانیم جلوی بخش‌هایی از این خسارت‌ها را بگیریم.

«به عنوان مثال، نیاز‌های آبی حیات وحش قابل تامین است و همینطور می‌توان آتش‌سوزی‌های ناشی از خشکسالی را با کمک جوامع محلی در همان ساعات اولیه مهار کرد. مساله آفات، خسارت‌ها و تعارضات حیات وحش نیز در صورت تخصیص به موقع اعتبار تا حدودی قابل پیشگیری یا کنترل است.»

به گفته اکبری، چنانچه اعتبارات مورد نیاز در فصول گرم سال در اختیار قرار نگیرد، تخصیص اعتبار بعد از این مدت هم کمک چندانی نمی‌کند.

تکمیل زیرساخت مقابله با خشکسالی با ۱۰۰۰ میلیارد تومان

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به میزان اعتبار موردنیاز برای تکمیل زیرساخت‌های مقابله با خشکسالی، گفت: «برای ایجاد زیرساخت‌های تامین آب و آبرسانی، سطوح آبگیر ذخیره آب باران، تجهیزات انتقال آب و علوفه و توزیع آنها، مقابله با بیماری‌ها، اطفای حریق، پیشگیری از تعارضات حیات وحش با مردم و حفظ لکه‌ها و نقطه‌های داغ تنوع زیستی، جبران بخش‌هایی از خسارت وارده به مزارع، انجام کار‌های احیایی تالاب‌ها و رودخانه‌ها، تنویر افکار عمومی و مستندسازی و مطالعه اثربخشی اقدامات مقابله با خشکسالی به اعتباری بالغ بر ۱۰۰۰ میلیارد تومان نیاز داریم که معمولا عددی که به محیط زیست اختصاص می‌یابد بسیار بسیار کمتر از این رقم است و نکته مهم‌تر اینکه هیچ وقت اعتبارات به موقع به دست ما نمی‌رسد.»

اکبری با بیان اینکه خشکسالی یک رخداد طبیعی است که با تکرار‌های مختلف اتفاق می‌افتد، اما وقتی شدت آن زیاد باشد یا برای سال‌های متمادی استمرار پیدا کند می‌تواند اثرات جبران‌ناپذیری داشته باشد، عنوان کرد: «وقتی عوامل انسانی مثل برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی همراه با خشکسالی بروز پیدا می‌کند، اثر این پدیده بر طبیعت بیشتر شده و باعث می‌شود ما بخش‌هایی از طبیعت را از دست بدهیم به نحوی که در ترسالی‌ها هم امکان احیای آن فراهم نیست.»

او افزود: «در سال جاری بر اساس آمار‌های سازمان هواشناسی، کمتر از ۱۰ درصد کشور بارندگی در حد نرمال داشته است و بقیه مناطق به نوعی با خشکسالی درگیر هستند. متاسفانه بالغ بر ۷۰ درصد مساحت کشور با خشکسالی شدید یا بسیار شدید دست و پنجه نرم می‌کند. شدت خشکسالی در مناطقی مثل زاگرس که هم منبع تامین آب کشور است و هم رویشگاه‌های جنگلی زیادی دارد، بسیار مخرب است.»

اختلال در زنجیره غذایی حیات وحش با ضعف پوشش گیاهی

معاون محیط زیست طبیعی با اشاره به عواقب خشکسالی بر منابع طبیعی و محیط زیست، گفت: «شاید اولین و مهم‌ترین آسیب‌های خشکسالی، ضعیف شدن پوشش گیاهی است که اختلال جدی در زنجیره غذای حیات وحش به وجود می‌آورد. این در حالی است که امسال در بخش‌های فلات مرکزی ایران، رویش فصلی نداشتیم و در مناطق البرز و زاگرس هم رویش فصلی اندک بوده است. این موضوع، زادآوری حیات وحش را با مشکل جدی مواجه کرده است.»

اکبری ادامه داد: «افزایش آفات گیاهی در مناطق جنگلی از دیگر پیامد‌های خشکسالی است که حیات جنگل‌ها به ویژه در منطقه زاگرس را تهدید می‌کند. علاوه بر این، رطوبت خاک نیز افت می‌کند و دشت‌ها توان مقابله با فرسایش را از دست می‌دهند و از آنجا که اغلب رویشگاه‌ها آسیب دیده‌اند، دامداران و عشایر برای تامین غذای دام‌های خود به سمت مناطق حفاظت‌شده که طبیعت بکرتری دارند، حرکت می‌کنند و این امر، چالش‌های اجتماعی را افزایش داده و منجر به تخریب بخش‌هایی از این مناطق می‌شود.»

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، خشک شدن چشمه‌ها و کاهش منابع آبی را از دیگر پیامد‌های خشکسالی عنوان کرد و گفت: «این مساله بیش از همه دوزیستان به ویژه سمندر‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. از طرفی با کاهش آب رودخانه‌ها و تالاب‌ها، مرگ ماهی‌ها و آبزیان افزایش پیدا می‌کن.»

افزایش تصادفات جاده‌ای و شکار غیرمجاز با کوچ حیات وحش

اکبری تشدید آتش‌سوزی‌ها در مواقع بروز خشکسالی را اجتناب‌ناپذیر دانست و افزود: «با وقوع خشکسالی‌ها، باروری و میزان تولید مثل حیات وحش کاهش چشمگیری پیدا می‌کند، چون غذای کافی در دسترس آن‌ها قرار نمی‌گیرد. جمعیت‌های بالغ هم به علت کم‌آبی و کم‌غذایی اقدام به کوچ کرده و از زیستگاه اصلی خود فاصله می‌گیرند. این موضوع مشکلات زیادی برای ما به وجود می‌آورد و باعث ازدیاد تصادفات جاده‌ای و شکار غیرمجاز می‌شود.»

او، بیماری‌های حیات وحش را از دیگر پیامد‌های مهم خشکسالی عنوان و تصریح کرد: «ما هرگاه دچار خشکسالی می‌شویم، هم به دلیل ضعف بیولوژیک حیات وحش و هم گرایش دامدار‌ها برای استفاده از مراتع مناطق حفاظت‌شده، برخورد دام اهلی و وحشی بیشتر شده و درگیر بیماری‌ها می‌شویم. در سال گذشته ۱۰ مورد کانون PPR یا طاعون نشخوارکنندگان کوچک در کشور داشتیم در حالی که امسال آبله هم به آن اضافه شده و نگران تب برفکی و بیماری‌های دیگر هم هستیم که این بیماری‌ها می‌توانند به تدریج حیات وحش را به سوی نابودی سوق دهند.»

درمان بی‌معنی است، پیشگیری باید کرد

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه اصلا درمان در حیات وحش معنای چندانی ندارد، گفت: «وقتی حیات وحش در طبیعت درگیر بیماری به ویژه بیماری ویروسی می‌شود، درمان تقریبا محال است و اقدامات ما اثر بسیار کمی دارد؛ بنابراین تنها راهکار، پیشگیری است. با وجود جلسات متعددی که با سازمان دامپزشکی داشتیم هنوز امکان کنترل بیماری در دام اهلی فراهم نشده است، چون جا به جایی و حتی قاچاق دام در کشور اتفاق می‌افتد و بعضی از دامداران تمایلی به واکسیناسیون ندارند..»

او افزود: «در خشکسالی، بسیاری از پرندگان شاخص مثل کبک و تیهواصلا زادآوری نمی‌کنند و اصطلاحا جفت نمی‌شوند و این با توجه به تلفات قبلی و توقف سیکل تولید مثل، روی جمعیت آن‌ها تاثیر منفی دارد.»

به گفته او، افزایش خسارت حیات وحش به مزارع و دام‌های اصلی از دیگر عواقب خشکسالی است که وقتی حیات وحش با خشکسالی مواجه و دچار کم غذایی می‌شود، ناگزیر به مزارع کشاورزی گرایش بیشتری پیدا می‌کند. همچنین برآورد می‌شود که این تعارض در سال جاری به شدت افزایش پیدا کند. «ما حتی نگران گونه‌های همه چیزخوار مثل خرس هستیم که در اثر کم غذایی به اطراف شهر‌ها و روستا‌ها گرایش پیدا کرده و چالش‌های اجتماعی را به وجود آورده‌اند.»

اکبری در نهایت با بیان اینکه خشکسالی، کانون‌های فرسایش را افزایش می‌دهد، تصریح کرد: «وقتی تالاب‌ها حقابه خود را دریافت نمی‌کنند، بخش‌هایی از آن‌ها خشک می‌شوند و دشت‌های سیلابی هم رطوبت کافی به دست نمی‌آورند؛ بنابراین پدیده گردوغبار گسترش می‌یابد که نتیجه آن افزایش تعداد روز‌های ناسالم است.»