کاربرد برج‌های کبوترخانه اصفهان چیست؟

جامعه ۲۴ مهدی توفیقی: کبوتر خانه یا برج کبوتر از جمله بنا‌هایی بوده است که در مناطق مرکزی ایران و مخصوصا استان اصفهان و در اطراف آن مزارع و باغ‌ها واقع شده است. امام با گذشت سال‌های زیاد از احداث این برج‌ها همچنان در اطراف استان اصفهان وجود دارند، ولی کاربرد کبوترخانه‌ها به دلیل تغیرات اقلیمی به فراموشی سپرده شده است.

 

برخی از مردم به شاتباه بر این باورند که، کبوترخانه‌ها برای کبوتر‌های نامه‌رسان احداث شده‌اند. واقعیت ماجرا این است که کبوترخانه‌های اصفهان برای جمع آوری کود کبوتر‌ها احداث می‌شدند و و مالکان این برج‌ها از فروش کود‌ها به کشاورزان درآمدی خوبی کسب می‌کردند. هم اکنون استان اصفهان بیشترین تعداد برج‌های کبوتر را در ایران دارد. در ادامه می‌خواهیم به معرفی برج کبوتر بپردازیم و معماری آن‌ها را مورد بررسی بیشتری قرار دهیم. همچنین تعدادی از زیباترین کبوتر خانه‌های اصفهان را به شما معرفی کنیم.

به گزارش جامعه ۲۴، کبوترخانه، برج کبوتر، کبوتر خان یا برج حمام به بنایی گفته می‌شد که حدود ۴۰۰ سال پیش در مناطق کویری و مرکزی کشور ایران در نزدیکی باغ‌ها و مزارع احداث می‌شدند. این بنا‌ها با طراحی استوانه و پنجره‌های مشبک طراحی و ساخته می‌شدند. اندازه پنجره‌ها به شکلی بود که فقط کبوتر‌ها بتوانند از آن وارد و خارج شوند و به این ترتیب می‌توانستند از شکار شدن توسط پردنگان شکارچی در امان باشند. همچنین در میان این برج یک چاه حفر می‌شد تا کبوتران به آب دسترسی داشته باشند. از خشت و گل در ساخت کبوترخانه‌های استفاده می‌شده است، برای همین هوای آن در تابستان خنک و در زمستان گرم بوده است. از آنجایی که ساروج به عنوان ملات و پایه این سازه‌ها هست، تا امروز با تغییرات کمی در نمای خود باقی مانده اند.

 

مالکان برج کبوترکبوتر برای از بین بردن آفاتی مانند ساس و کک از گیاهانی مانند کندر و فلفل استفاده می‌کردند، همچنین به نظر می‌رسد که ارتعاشات بال کبوتران در برج باعث دور شدن مار و موش از لانه آن‌ها می‌شده است.

 

برخی از این برج‌ها تا ۲۵ هزار کبوتر گنجایش داشتند، که باعث می‌شد سالانه ۷۰ هزار کیلوگرم کود کبوتر جمع آوری شود. این کود‌ها به کشاورزان برای کشت و برداشت محصول بهتر به کشاورزان به قیمت خوبی فروخته می‌شد واین کود‌ها برای باروری زمین‌های استان اصفهان بسیار مورد نیاز بوده است و به همین دلیل تعداد زیادی کبوتر خانه در استان اصفهان و برخی شهر‌های استان یزد طراحی و ساخته شده‌اند.

به گزارش جامعه ۲۴، در قسمت قبلی گفتیم که تاریخچه کبوترخانه‌های اصفهان به ۴۰۰ سال پیش یعنی زمان حکومت شاه عباس صفوی باز می‌گردد. با این حال تحقیقات باستان شناسان حاکی از این است که کبوتر‌خانه‌هایی با معماری ساده‌تر در زمان‌های قدیم‌تری نیز احداث شده‌اند. در حال حاضر بنا‌هایی با معماری ساده تری نسبت برج‌های صده‌های اخیر وجود دارند که قدمت آن‌ها به ۱۲۰۰ سال پیش باز می‌گردد و البته معماری آن‌ها به پیچیدگی و زیبایی کبوترخانه‌های استان اصفهان نیست.

---

بیشتر بخوانید: کلیسای مریم مقدس، یکی از قدیمی‌ترین اماکن تبریز

---

بسیاری از جهانگردان ایرانی و خارجی در کتاب‌ها خود نقل کرده‌اند که در مناطق مرکزی ایران بیش از ۳۰۰۰ کبوترخانه وجود دارد. متأسفانه در دوران معاصر به علت عدم رسیدگی به بافت تاریخی تنها ۷۰۰ برج باقی مانده و در حال حاضر در استان اصفهان ۳۰۰ برج قابل شناسایی بوده و تنها ۷۰ کبوترخانه به ثبت آثار ملی رسیده اند.

 

به نظر می‌رسد در زمان سلسله قاجار، هنگامی که پادشاهان قاجاری به شکار پرندگان علاقه‌مند شده بودند، تعداد زیادی از کبوتران شکار شده و تا حد زیادی از جمعیت آن‌ها کاسته شده است. پس از آنکه کود‌های شیمیایی وارد بازار شدند دیگر بازار کود‌های کبوتری و دیگر کو‌های طبیعی از رونق افتاد. به این ترتیب بود که کبوتر‌خانه‌های اصفهان هم از فاز کاربری به فاز بنا‌های تاریخی و جاذبه‌های گردشگری تبدیل شدند و البته بسیاری از آن‌ها هم ویران گشتند. خوشبختانه تعداد انگشت شماری از کبوترخانه‌ها به همت سازمان میراث فرهنگی مرمت و بازسازی شده و با وجود شهرسازی‌های غیر اصولی پا بر جا باقی مانده اند.