راهنمای سفر به روستای ماسوله

جامعه ۲۴ مهدی توفیقی: شهر ماسوله در ۳۰ مرداد سال ۱۳۵۴ با شماره ۱۰۹۰ در فهرست آثار ملی به‌عنوان میراث فرهنگی و طبیعی و اولین شهر تاریخی زنده کشور به‌صورت یک مجموعه کامل به ثبت رسیده است. در حال حاضر، هم اکنون ماسوله، زیر مجموعه سازمان میراث فرهنگی است و همچنین صنایع دستی و گردشگری زیر نظر اداره محیط زیست استان گیلان قرار دارد و خوشبختانه نهایت توجه در حفظ این روستا به کار رفته است.

به گزارش جامعه ۲۴، ماسوله در جنوب غربی استان گیلان و با فاصله ۶۰ کیلومتری از شهر رشت قرار دارد که در بخش سردار جنگل فومن واقع شده است. فاصله شهر ماسوله با فومن، فقط ۳۵ کیلومتر است و با شهر ماکلوان، حدود ۲۰ کیلومتر فاصله دارد.

 

ماسوله از سمت شمال به شهرستان ماسال، از سمت جنوب به طارم علیا در استان زنجان، از سمت غرب به شهرستان خلخال در استان اردبیل و از سمت شرق به جلگه شهر فومن ختم می‌شود. فاصله مرکز شهر ماسوله تا مرز استان زنجان تقریبا ۲ کیلومتر است و تا محدوده و حوزه استان اردبیل و روستا گیلوان حدود ۱۰ کیلومتر فاصله دارد.

 

قدمت شهر ماسوله بین ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ سال تخمین زده شده است. شهر ماسوله در گذشته با نام «کهنه ماسوله» شناخته می‌شد، در فاصله پنج کیلومتری غرب جاده ماسوله به خلخال و ۶ کیلومتری شمال غرب شهر فعلی ماسوله واقع شده و سکونتگاه اولیه و قدیمی اهالی این شهر بوده است. نخستین کاوش‌های، باستان شناسان در این محدوده توسط هیئت پژوهشکده باستان‌شناسی سازمان میراث فرهنگی استان گیلان از شهرستان فومن در شهریور ماه ۱۳۷۴ صورت گرفت. 

 

یافته‌هایی که باستان شناسان از معادن آهن و کوره‌های ذوب فلزات داشتند تاریخ ماسوله در قرن پنجم تا هشتم هجری که مراکز مهم ایران در زمینه فلزکاری به شمار می‌رفته است را ثابت کرد. یکی از مهم‌ترین کشفیات گروه باستان‌شناسی، سفال‌های آبدار با تنوع رنگی بود که متعلق به دوره سلسله سلجوقی بود که اهمیت و اعتبار تاریخی شهر ماسوله را نشان می‌دهند. پس از این کشفیات بود که در شهریور سال ۱۳۸۵ شهر ماسوله در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

 

علت کوچ مردم بومی منطقه از کهنه ماسوله به شهر ماسوله جدید، به نظر زلزله‌ای بزرگ در سال ۸۹۰ هجری قمری بوده است. البته روایت دیگری نیز وجود دارد که، همه‌گیری بیماری طاعون در سال ۹۴۳ هجری قمری، دلیل اصلی کوچ مردم می‌داند. بنابراین، شهر فعلی ماسوله از قرن هشتم هجری (قرن چهاردهم میلادی)، محل سکونت روستایان شهر کهنه ماسوله و دیگر مردم ایران بوده است.

 

از تحولات که در دوره معاصر در ماسوله فعلی اتفاق افتاد می‌توان به تاسیس کتابخانه عمومی ماسوله با هزار جلد کتاب خطی در سال ۱۲۸۹، تاسیس نخستین مدرسه دولتی در سال ۱۲۹۳، رویارویی قوای جنگل با قوای روس در جریان اشغال ایران در جنگ جهانی اول در بهمن ۱۲۹۴، تاسیس اداره پست در سال ۱۲۹۵، تاسیس شهرداری در سال ۱۳۱۱، تعطیلی شهرداری در سال ۱۳۱۸ (شروع مجدد در سال ۱۳۴۱) و راه‌اندازی تلفن در سال ۱۳۱۶ اشاره کرد.

 

مردم محلی شهر ماسوله نقش مهمی در تاریخ جنبش جنگل در برابر تهاجم روسیه و بریتانیا به عهده داشته‌اند. مردم بومی به قوای جنگل برای مبارزه کمک می‌کردند و عده‌ای مانند شهید باباغلامعلی در کنار آن‌ها می‌جنگیدند.

---

بیشتر بخوانید: معرفی جاذبه‌های گردشگری آبشار بیشه

---

جاده ارتباطی که میان گیلان و آذربایجان احداث شد، جنگ جهانی دوم و هرج و مرج ناشی از آن و قحطی ۱۳۲۰، باعث شد تا ماسوله بیشتر جمعیت خود را از دست بدهد و کاروان‌سرا‌های شاه‌راه ارتباطی شمال و آذربایجان و همچنین بازار داد و ستد، صنایع فلزی و چرم ماسوله، رونق همیشگی خود را نداشته باشد. ماسوله زمانی نقطه اتصال زنجان، گیلان و آذربایجان بوده است؛ اما احداث جاده جدید، شهر ماسوله را به انزوا کشاند. به همین دلیل بسیاری از مردم بومی منطقه که شرایط مالی بهتری داشتند، به مراکز استان‌ها و پایتخت کوچ کردند.

 

معماری شهر ماسوله به دوره سلسله زندیه تعلق دارد است و مانند بسیاری از دیگر نقاط کوهپایه‌ای کشورمان به‌صورت پلکانی طراحی و ساخته شده است. از روستا‌ها و شهر‌های پلکانی ایران می‌توان به روستای کنگ در خراسان رضوی، کزج در اردبیل، اورامان در کردستان و وفس در استان مرکزی اشاره کرد. ماسوله به فراخور آب و هوا، شیب زمین، برای دفاع راحت‌تر در برابر حمله‌های احتمالی و البته برخورداری از معماران متبحر به‌صورت زنجیروار طراحی شده است. 

 

مصالح به کار رفته در خانه‌های پلکانی شهر ماسوله، چوب، سنگ و خشت است. خانه‌های این شهر معمولا دو طبقه هستند و خانه یک طبقه یا سه طبقه کمتر در این شهر دیده می‌شود. دالان، انبار، سیاهچال و پله‌های بلندی که ارتباط طبقه همکف و طبقه دوم را میسر می‌کنند، پشن (توالت)، چغم (اتاق نسبتا بزرگ برای پذیرایی از مهمان)، نشیمن‌گاه دائمی ساکنان خانه که اتاق کوچکتری نسبت به هال است، «سومه» (مقر زمستانی خانواده) و تالار که ایوان کوچکی را شامل می‌شود، از اجزای اصلی تشکیل دهنده یک خانه در ماسوله هستند.

محله‌های اصلی شهر ماسوله عبارت اند از: به نام‌های «خانه بر» (خونَ وَر)، «مسجدبر» (مَزَ وَر)، «کِی سَر» شامل «کَفا کِی سَر» و «بِنَ کِی سر» و «اسد محله» (اَسَ مَل) کخ بیش از ۳۵۰ واحد مسکونی در شهر ماسوله احداث شده است. نکته جالب این است که در صد سال گذشته تعداد واحد‌های مسکونی در این شهر تنها ۶۰۰ واحد بوده است.

 

۱۲۰ واحد تجاری در بازار‌های ماسوله وجود دارد، بیش از چهار کاروان‌سرا، دو حمام خزینه دار، بیش از ۳۳ چشمه عمومی (خونی)، ۱۰ مسجد و پنج امام‌زاده نیز در شهر ماسوله ساخته شده است. در سال‌های گذشته این سازه‌ها افزایش یافت و ۴ پل چوبی بر روی رودخانه احداث شد که مهم‌ترین و پرکاربردترین آن‌ها، پل بنا علی و پل حاجی محمدحسن هستند.

شهر ماسوله با محیطی مه‌آلود و آکنده از عطر دلنشین گلپر و بابونه آب و هوای کوهستانی دارد که در فصل بهار سرزنده و آکنده از ابر‌های باران‌زا است و فصل تابستان هوایی معتدل و خنک دارد و یکی از زیباترین فصل‌های شهر ماسوله، پاییزی است که به هفت رنگ رنگین‌کمان و زمستان‌هایی سرد و برفی شناخته می‌شود.