هوش هیجانی چیست و چگونه تقویت می‌شود؟

جامعه ۲۴، شادی مکی: هوش هیجانی (EQ) به توانایی درک، کنترل، ارزیابی احساسات و استفاده از آگاهی اجتماعی در حل مشکلات اشاره دارد. برخی از متخصصان بر این باورند که هوش هیجانی را می‌توان یاد گرفت و تقویت کرد، اما گروهی دیگر معتقدند این یک ویژگی ذاتی است.

به هر روی توانایی بیان و کنترل احساسات در زندگی بسیار مهم و ضروری بودن و نمی‌توان جهانی را تصور کرد که توانایی درک احساسات دیگران و به‌ویژه عزیزانمان را نداشته باشیم. اصطلاح هوش هیجانی برای اولین بار در دهه ۱۹۹۰ توسط دو روانشناس به نام‌های جان مایر و پیتر سالووی مطرح شد. آنان معتقد بودند افراد دارای هوش هیجانی قادر به کنترل عواطف خود دیگران بوده و بین میان پیامد‌های مثبت و منفی عواطف تمایز قائلند، این افراد از اطلاعات عاطفی بری راهبرد فرایند اندیشیدن و اقدامات شخصی بهره می‌گیرند.

اجزای تشکیل دهنده هوش هیجانی

در هر شخص ۴ سطح مختلف از هوش هیجانی وجود دارد که شامل مشاهده و فهم احساس، توانایی‌های استدلال در استفاده از احساسات، توانایی درک احساسات و توانایی مدیریت احساسات است.

در واقع اولین مرحله برای درک بهتر احساسات، مشاهده و فهم دقیق آنهاست. فهم پیام‌ها و رفتار‌های غیرکلامی مانند زبان بدن و حالات صورت در این مرحله رخ می‌دهد. در مرحله بعد، اما از احساسات برای ارتقاء تفکر و فعالیت‌های شناختی بهره می‌گیرند به این معنی که بر اساس اولویت‌بندی به آنچه که برای ما مهم بوده و متوجه آن می‌شویم پاسخ مناسب می‌دهیم.

درک احساسات سومین سطح از هوش هیجانی است که به معنای درک معنی احساسات دیگران است به عنوان مثال اگر فردی غمگین یا عصبانی بوده و آن را ابراز می‌کند فرد مقابل باید علت این احساسات را درک کند.

مدیریت احساسات آخرین سطح از هوش هیجانی بوده و به معنای احساسات و واکنش مناسب در زمان مناسب و همچنین پاسخگویی به احساسات دیگران است که جنبه‌هایی مهم از مدیریت و کنترل احساسات در هوش هیجانی هستند.

تفاوت هوش هیجانی و ضریب هوشی

هوش بشر پدیده‌ای پیچیده است که قرن‌هاست دانشمندان سعی در تعریف و چارچوب‌بندی آن دارند، آزمون‌هوش نیز در همین راستا و برای این ابداع شدند که مشخص کنند افراد تا چه میزان بر اساس دانسته‌ها و استدلالات خود می‌توانند مشکلات را به سرعت حل کنند.

این درحالی است که آزمون‌های هوش لزوماً قادر به تعریف در برگیری طیف وسیعی از توانایی‌های تفکر در بشر نبوده و ضرورتا موفقیت در زندگی، تحصیل و مهارت‌های حرفه‌ای را پیش‌بینی نمی‌کنند.

بیشتر بخوانید: اضطراب جنسی و روش‌های درمان آن

با این حال امروزه محققان تعریف هوش را به مجموعه وسیع‌تری از مهارت‌ها گسترش دادند. مفهوم هوش هیجانی نیز به عنوان راهی برای تعریف بخش دیگری از مهارت‌های تفکر و عمل پدیدار شده است.

برخی از رایج‌ترین عناصر هوش یا IQ شامل توانایی در موارد زیر است:

- استفاده از منطق برای حل مشکلات
- برنامه‌ریزی و استراتژی
- درک ایده‌های انتزاعی
- سازگاری با تغییرات
- درک و استفاده از زبان

اما هوش هیجانی یا (EQ) به معنای توانایی درک احساس و هیجانات خود و دیگران و همچنین به نحوه استفاده از این آگاهی برای واکنش و پاسخگویی مناسب است. در واقع برخی رفتار‌ها در افرادی که هوش هیجانی بالاتری دارند آسان‌تر است.

تشخیص احساسات خود و دیگران
همدلی کردن
تطبیق احساسات و رفتار با شرایط مختلف
کنترل تکانه‌های خود
تحمل وسوسه‌ها و تأخیر در رضایت
توانایی حل تعارضات با دیگران
داشتن ارتباط موثر

به گزارش جامعه ۲۴ در مطالعات این موضوع اثبات شده است که نمرات آزمون‌های بهره هوشی با موفقیت تحصیلی و شغلی و حتی درآمد بیشتر در ارتباط بوده است در حالیکه هوش هیجانی با کنترل استرس و رضایت بیشتر از زندگی و عملکرد بهتر در زندگی مرتبط است و بالاتر بودن آن می‌تواند در بهبود سریع‌تر استرس حاد کمک کند.

به صورت کلی هر دو هوش به صورت قابل توجهی بر بهبود کیفیت زندگی و دستاورد‌ها تاثیرگذار هستند.

تاثیر هوش هیجانی بر موفقیت

تحقیقات نشان می‌دهد که هوش هیجانی به موفقیت مربوط بوده و ارتباط بین هوش هیجانی و طیف گسترده‌ای از مهارت‌ها مانند تصمیم‌گیری یا دستیابی به موفقیت در حوزه‌های مختلف زندگی انکارناپذیر است.
مطالعات انجام شده بر هوش هیجانی کودکان و نوجوانان نتایج مثبت اجتماعی و تحصیلی در آنان را پیش‌بینی می‌کند.

مطالعه‌ای که توسط دهام و همکاران روی کودکان سه تا چهار ساله انجام و از رتبه‌بندی تنظیم عاطفی و دانش هیجانی کودکان استفاده کرد سطح بالاتری از تنظیم و کنترل عاطفی، دانش هیجانی و شایستگی اجتماعی را در سه تا چهار سالگی و بعداً در مهد کودک پیش‌بینی کرد.

رابطه معکوس هوش هیجانی و انحراف رفتاری

شاید برایتان جالب باشد که بدانید هوش هیجانی با انحراف‌های رفتاری مانند قلدری، خشونت، مصرف دخانیات و مشکلات مواد مخدر رابطه معکوس دارد. به عنوان مثال، یک مطالعه نشان داده است که هوش هیجانی، با میزان پرخاشگری در افراد رابطه منفی دارد.

همچنین بر اساس مطالعه‌ای که در سال ۲۰۰۲ روی ۵۹ فرد که بخشی از یک برنامه پیشگیری از خشونت بودند، صورت گرفت مشخص شد که ادراک احساسات با پرخاشگری روانی (که به صورت توهین و عذاب احساسی در می‌آید) رابطه منفی دارد.

نشانه‌های هوش هیجانی پایین

همانطور که افراد دارای هوش هیجانی بالا نشانه‌ها و رفتار‌هایی خاص دارند افراد دارای هوش هیجانی پایین نیز نشانه‌هایی دارند که در زیر به برخی از این موارد اشاره می‌شود:

- گرفتار جر و بحث‌های متعدد می‌شوند
- عدم توجه به احساسات دیگران
- فکر می‌کنند که دیگران زیادی حساس‌اند
- عدم تمایل به شنیدن نظرات دیگران
- اشتباهات خود را به گردن دیگران می‌اندازند
- عدم توانایی برای مواجهه با موقعیت‌های هیجانی
- مستعد انفجار ناگهانی احساسات هستند
- عدم موفقیت در حفظ روابط دوستانه موفق
- عدم توانایی در هم‌حسی با دیگران

توصیه‌های کاربردی برای تقویت هوش هیجانی

هیجان‌های خود را وارسی کنید، نظر دیگران را درباره واکنش احساسی و جسمی‌تان در مواقع هیجانی بپرسید. با استفاده از این دو روش، اطلاعات جدیدی درباره هیجانات و واکنش‌های خود به دست می‌آورید و قادر به مشاهده تصویری جدید از خودتان می‌شوید و به این ترتیب بهتر می‌توانید به احساساتتان مسلط شود.

به گزارش جامعه ۲۴ برای تقویت هوش هیجانی، اما این دو مرحله کافی نیست بنابراین قبل از هر رفتار ثانیه‌ای مکث کنید، با تکیه بر احساسات خود با دیگران همدلی کنید، در مقابل انتقادات و نظرات مخالف پذیرنده باشید نه تهاجمی، از منفی‌بافی دوری کنید، اجتماعی باشید.