معرفی کاخ آقا محمدخان قاجار در شهر گرگان

جامعه ۲۴ - کاخ آقا محمدخان قاجار در خیابان کاخ، روبه‌روی دبیرستان ایرانشهر شهر گرگان قرار دارد و به‌عبارتی در نزدیکی دروازه بسطام سابق، حدود فلکه کاخ و پارک شهر فعلی واقع شده است.

 

آدرس: گرگان، خیابان کاخ، روبه‌روی دبیرستان ایرانشهر 

به گزارش جامعه ۲۴، کاخ آقا محمدخان قاجار، بنایی در دو طبقه است که توسط فرمانداران شهر گرگان ساخته شده است و منسوب به آقا محمدخان قاجار است. گروهی معتقدند، این بنا که فرم دارالحکومه‌های استرآباد را دارد به دستور مستقیم آقامحمد خان قاجار ساخته نشده، اما گروهی دیگر اعتقاد دارند که این بنا متعلق به آقامحمد خان قاجار است.

 

 

جیمز موریه پس از آن که به شهر گرگان سفر کرد از معماری و زیبایی‌ها و تزیینات طلاکاری کاخ گفته بود؛ موضوعی که در حال حاضر هیچ اثری از آن نیست و به جای درختان بزرگ جلوی درب کاخ، هم‌اکنون سیلوی بزرگ آجرنمایی در حریم بنا و در فاصله چهار متری آن ساخته شده است.

 

کاخ آقا محمد خان قاجار با گچ و آجر نمایی زیبا داشت، که در سلسله پهلوی بر روی آن سیمان کشیده شد و نمای اصلی به طور کامل تغییر کرد. تصاویر کاخ آقا محمدخان قاجار پس از سلسله پهلوی، تشابه زیادی به تزئینات و کاشی کاری کاخ گلستان داشت. علاوه بر این، در دوره پهلوی بخش‌هایی به بنا الحاق شد که معماری اصلی بنا را دستخوش تغییرات اساسی کرد.

 

کاخ آقامحمد خان در سال‌های بعد و دوره‌های بعد به عنوان یک اثر تاریخی و دیدنی چندان مورد توجه قرار نگرفت و اکثر زیبایی‌های معماری کاخ در اثر بی‌توجهی آسیب دید. آسیب‌های وارده به میزانی بود که شکل اصلی کاخ از بین رفت و سرستون‌های زیبا و منقوش بنا تخریب شدند.

 

کفپوش‌های داخلی آن آسیب فراوانی دید و پنجره‌های چوبی منقوش نیز از بین رفتند و بعد‌ها برای حفاظت، پنجره‌های فلزی به جای آن‌ها جایگذاری شدند. تزیینات داخلی کاخ آقا محمدخان در سال‌های اخیر به شدت از بین رفت و بدنه بیرونی حال بدتری از فضای داخلی دارد. همچنین در سال‌های اخیر تصمیم به ساخت یک بیمارستان در نزدیکی کاخ آقامحمد خان گرفته شد که میراث فرهنگی شهر گرگان با مخالفت خود از انجام این پروژه جلوگیری کرد.

 

کاخ آقا محمدخان قاجار پس از پایان این سلسله، بیشتر در اختیار ارگان‌های نظامی بود. پس از انقلاب اسلامی، بنای این مجموعه ترمیم و بازسازی شد و قرار بود که به موزه زنان و دفاع مقدس تبدیل شود؛ اما این پروژه به نتیجه نرسید و حالا بی ثمر این بنا رها شده است. این جاذبه دیدنی و گردشگری که از آثار تاریخی شهر گرگان است، در تاریخ ۱۰ بهمن ۱۳۸۳ هجری شمسی با شماره ۱۱۲۸۸، نامش در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

 

اگرچه شهر گرگان یا استرآباد قدیم، آثار باستانی و تاریخی بسیاری از سلسله قاجار در خود جای داده است، اما کاخ آقا محمدخان را می‌توان تنها اثر تاریخی باقی‌مانده از معماری حکومتی و دارالحکومه آقا محمدخان در شهر دانست.

 

این بنای زیبا و باشکوه به دستور مستقیم شخص پادشاه در سال ۱۱۵۶ هجری شمسی در باغ عباس‌خانی شهر گرگان طراحی و ساخته شد. زمین‌های هدف که طبق برنامه قرار بود عمارت در آن بنا شود، در دوره سلسله صفویه توسط حکومت برای احداث دولتخانه خریداری و بنا‌هایی در آن ساخته شده بود.

 

با توجه به این نکته می‌توان نتیجه گرفت که مالکیت این زمین‌ها در اختیار دولت‌های قبل از سلسله قاجار بود که به دست آقا محمدخان قاجار این کاخ در آن بنا شده بود. با آغاز حکومت آقا محمدخان این بنا و عمارت آن به منظور جمع آوری و اسکان نیروی‌های نظامی کاربری داشت که سال‌ها بعد کاخی در این زمین‌ها بنا شد. پس از سقوط حاکمیت قاجار و روی کار آمدن پهلوی، رضا شاه دستور داد تا کاخی در فاصله چندصد متری از کاخ آقامحمدخان بسازند.

 

کاخ آقا محمدخان قاجار شهر گرگان یک مجموعه ساختمانی است که از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است. این کاخ شامل عمارت کلاه‌فرنگی عباس‌خانی، ساختمان دارالعماره و دارالحکومه است. عمارت کلاه فرنگی در بخش غربی مجموعه واقع شده و سرای پذیرایی حاکم استرآباد به شمار می‌رود.

 

عمارت دارالعماره و دارالحکومه نیز بنا‌هایی بسیار زیبا و دیدنی از جنس سنگ بودند. ظاهر کلی و سبک معماری و تزئینات کاخ آقامحمد خان قاجار تشابه زیادی با کاخ‌های قجری دارد و شباهت زیاد آن به دیوانخانه ساری و تخت مرمر تهران کاملا مشهود است.

---

بیشتر بخوانید: معرفی کاروانسرا سعدالسطنه در قزوین

---

به گزارش جامعه ۲۴، جیمز موریه هنگامی که به ایران سفر کرد و در حدود ۲۰۰ سال قبل، از این بنای زیبا دیدن کرد و در یادداشت هایش تصویر کاخ را کشید. وی در اثر خود توضیحی از در ورودی باغ مزین به طلاکاری و نقاشی ارائه کرده است و از میدانی می‌گوید که انتهای آن به درب اصلی کاخ ختم می‌شود.

 

موریه مسیری را توصیف کرده که دو طرف آن توسط درختان مرکبات چشم اندازی بی نظیر داشته است و این راه از در ورودی بنا شروع می‌شد و به درون محوطه می‌رسید. آخرین قسمت راه مذکور به دیوان‌خانه عالی منتهی می‌شد که دو ستون بزرگ از جنس چوب داشته است.

 

بر روی این ستون نقاشی‌هایی با مضامین قهرمان‌های قدیمی ایران طراحی شده است. دیوان‌خانه اصلی‌ترین بخش اداری کاخ آقا محمدخان قاجار به شمار می‌رود. در دو طرف دیوان‌خانه، اتاق‌هایی با مساحت‌های بسیار زیاد و نقاشی‌های ارزشمند در دور تا دور آن دیده می‌شود.