تفاوت مرگ مغزی و کما چیست؟/ شرایط اهدای عضو چیست؟

جامعه ۲۴- در اخبار پزشکی و موارد مربوط به بیماران خاص، واژه‌هایی مانند "کما" و "مرگ مغزی" زیاد شنیده می‌شود. بسیاری از مردم این دو را به اشتباه معادل یکدیگر می‌دانند، در حالی که از نظر علمی، پزشکی و حقوقی تفاوت‌های بنیادی میان این دو وضعیت وجود دارد.

در این گزارش سعی می‌کنیم تفاوت‌های این دو حالت را بررسی کنیم، شرایط ایجاد آنها را توضیح دهیم، امکان برگشت بیماران را بسنجیم و نگاهی داشته باشیم به موضوع مهم اهدای عضو که مستقیماً با مرگ مغزی مرتبط است.

مرگ مغزی چیست؟

مرگ مغزی (Brain Death) به وضعیتی گفته می‌شود که در آن عملکرد کامل مغز از جمله ساقه مغز به طور غیرقابل برگشت از بین می‌رود. در این وضعیت، مغز دیگر هیچ فرمانی برای فعالیت‌های حیاتی بدن مانند تنفس، ضربان قلب یا پاسخ به محرک‌ها صادر نمی‌کند. این افراد با کمک دستگاه‌های پیشرفته همچون دستگاه تنفس مصنوعی زنده نگه داشته می‌شوند، اما از نظر پزشکی "فوت شده" محسوب می‌شوند.

پزشکان برای تأیید مرگ مغزی از معیار‌های سخت‌گیرانه‌ای استفاده می‌کنند؛ از جمله انجام چندین تست در زمان‌های مختلف توسط تیم‌های مستقل پزشکی، بررسی پاسخ نداشتن به درد، عدم وجود تنفس خودکار و عدم فعالیت الکتریکی مغز.

کما چیست؟

کما (Coma) یا حالت اغما، یک وضعیت کاهش شدید سطح هوشیاری است که در آن بیمار قادر به پاسخ به محیط اطراف، صدا، نور یا درد نیست. با این حال، برخلاف مرگ مغزی، مغز هنوز فعالیت دارد؛ هرچند بسیار ضعیف و کاهش‌یافته.

کما می‌تواند موقتی باشد و بیمار در صورتی که شرایط مساعد باشد، بهبود پیدا کند. گاهی بیمار از کما به وضعیت‌های دیگری مانند حالت "نیمه‌هوشیار" یا "وضعیت گیج‌کننده پایدار" وارد می‌شود.

 چه کسانی دچار مرگ مغزی می‌شوند؟

مرگ مغزی اغلب در اثر آسیب‌های شدید مغزی رخ می‌دهد، مانند:

* ضربه شدید به سر (مثلاً در تصادف)

* خونریزی مغزی یا سکته مغزی گسترده

* کاهش شدید اکسیژن‌رسانی به مغز (در اثر ایست قلبی طولانی‌مدت)

* تورم شدید مغز به علت عفونت یا مسمومیت‌ها

در مرگ مغزی، بافت مغز دچار نابودی کامل شده و هیچ شانسی برای بازگشت وجود ندارد.

چه کسانی به کما می‌روند؟

کما ممکن است به دلایل متعددی رخ دهد، از جمله:

* آسیب مغزی متوسط تا شدید

* خونریزی یا سکته مغزی

* عفونت‌های مغزی مانند مننژیت

* مسمومیت با دارو‌ها یا مواد مخدر

* افت قند خون شدید

* کمبود اکسیژن در اثر خفگی یا ایست قلبی موقت

کما گاهی فقط چند ساعت یا روز طول می‌کشد و گاهی به وضعیت مزمن‌تری بدل می‌شود. مدت زمان کما و علت آن نقش مهمی در پیش‌آگهی بیمار دارد.

احتمال برگشت در کما و مرگ مغزی

در مرگ مغزی، بازگشت به زندگی کاملاً غیرممکن است. چون مغز به صورت کامل نابود شده و بدن فقط با کمک دستگاه‌ها فعالیت دارد. از نظر علمی و پزشکی، مرگ مغزی معادل مرگ قطعی انسان است.

در مقابل، بیمارانی که در کما هستند، می‌توانند بسته به علت بیماری، شدت آسیب و سرعت رسیدگی پزشکی، بهبود پیدا کنند. برخی بیماران بعد از مدت کوتاهی به هوش می‌آیند و برخی دیگر ممکن است هفته‌ها یا ماه‌ها بیهوش بمانند. پیشرفت‌هایی در روش‌های توانبخشی عصبی به بهبود بیشتر بیماران کمک کرده است.

اهدای عضو؛ فرصتی برای زندگی دیگران

مرگ مغزی تنها حالتی است که در آن می‌توان اعضای بدن را اهدا کرد. این بیماران اگر در زمان مناسب تحت نظر باشند، بسیاری از اعضای بدن‌شان از جمله قلب، کلیه‌ها، کبد، ریه‌ها و قرنیه قابل برداشت و پیوند هستند. این کار می‌تواند جان بیماران بسیاری را نجات دهد.

برای اهدای عضو، باید شرایط زیر وجود داشته باشد:

۱. تأیید قطعی مرگ مغزی توسط تیم پزشکی مستقل

۲. رضایت خانواده بیمار یا ثبت کارت اهدای عضو

۳. سلامت اعضای بدن بیمار برای پیوند

چه کسانی نمی‌توانند اهداکننده عضو باشند؟

* کسانی که دچار ایست قلبی شده و خون‌رسانی به بدن آنها متوقف شده است (مگر در شرایط خاص)

* افرادی با بیماری‌های خاص نظیر ایدز یا برخی سرطان‌ها

* کسانی که مرگ طبیعی داشته‌اند (مرگ مغزی نداشته‌اند)

دغدغه‌های خانواده‌ها درباره مرگ مغزی

یکی از چالش‌های اصلی در بحث اهدای عضو، آگاهی پایین خانواده‌ها از مفهوم مرگ مغزی است. بسیاری گمان می‌کنند، چون بدن بیمار گرم است و قلبش با دستگاه می‌زند، پس امیدی به بازگشت وجود دارد. این در حالی است که مغز او به طور کامل مرده است. آموزش عمومی و اطلاع‌رسانی درست در این زمینه می‌تواند نقش بزرگی در افزایش رضایت برای اهدای عضو ایفا کند.

مرگ مغزی پایان قطعی حیات است، در حالی که کما حالتی قابل برگشت و درمان‌پذیر در برخی موارد است. آگاهی از تفاوت این دو وضعیت می‌تواند به خانواده‌ها کمک کند تا در لحظات سخت، تصمیم‌های آگاهانه‌تری بگیرند. اهدای عضو در موارد مرگ مغزی، یکی از شریف‌ترین کار‌هایی است که می‌تواند جان انسان‌های بسیاری را نجات دهد. با افزایش آموزش عمومی، ثبت کارت‌های اهدای عضو و حمایت رسانه‌ها، می‌توان این فرهنگ انسان‌دوستانه را گسترش داد.