سرانجام بررسی شیوه‌های مرمتی و حفاظت گنبد شیخ لطف الله

جامعه ۲۴ -  فرهاد عزیزی، مدیرکل دفتر امور پایگاه‌های جهانی میراث فرهنگی کشور درخصوص مرمت کاشیکاری گنبد مسجد شیخ لطف اله؛ دلایل حواشی پیرامون آن و چرایی مرمت، گفت: با توجه به حساسیت ویژه نسبت به پروژه مرمت کاشیکاری گنبد مسجد شیخ لطف اله، به عنوان یکی از عناصر مهم مجموعه ثبت جهانی میدان امام (ره) و با عنایت به وجود گستردگی آسیب در کاشی‌های گنبد، عملیات بررسی توسط کارشناسان متخصص در زمینه مرمت، معماری و عمران بر روی گنبد مسجد شیخ لطف الله آغاز شد و در نهایت با توجه به مطالعات انجام شده، تخریب‌های تزیینات کاشی‌کاری و فرسودگی کامل ملات زیرین و زیر ساخت تزیینات گنبد به عنوان مهمترین آسیب‌های وارده به این بنا تشخیص داده شد. از این رو به فوریت و بر حسب ضرورت، مرمت و استحکام‌بخشی زیر ساخت گنبد مذکور پس از بررسی و مطالعات و مشاوره‌های لازم شروع و در ادامه عملیات مرمت دو نیم ترک از شانزده نیم ترک گنبد وفق مبانی نظری مرمت و نیز رعایت اصول بین‌المللی با نظارت ناظر پروژه آغاز شد.

او ادامه داد: شایان ذکر است که در انتخاب رویکرد مواجهه با این مسئله و درمان آسیب‌های وارده گزینه‌های مختلف از جمله پرهیز از هرگونه استفاده از مصالح جدید (در حد امکان) و استفاده از شیوه مرمت یکپارچه و همچنین رویکرد مرمت موضعی مورد بحث و بررسی کارشناسی قرار گرفت که در نهایت همان گونه که پیشتر نیز اشاره گردید؛ نظر به شدت و وسعت آسیب‌های وارده و از بین رفتن بستر زیرین کاشی‌ها، روش مرمت موضعی نمی‌توانست نجات بخش این اثر با ارزش میراث جهانی باشد؛ بنابراین ضمن توجه به حفظ اصالت بنا و با استفاده توأمان از دانش نوین و تجربه سنتی، روش یکپارچه «واچینی و دوباره چینی» در عملیات اجرایی مرمت این اثر به کار گرفته شد.

بیشتر بخوانید: گرمایش جهانی عامل مهم مرگ و میر ناشی از گرما است

عزیزی با اشاره به آنکه پس از اتمام عملیات مرمت ترک اول گنبد، از سوی منتقدین وجامعه علمی و تخصصی، حواشی و مسائلی در این خصوص مطرح شد، به تفصیل عنوان کرد:

الف) درخصوص موضوع مطرح شده راجع به فقدان سابقه مرمت و کاشیکاری پیمانکار و روش انتخاب آن، عنوان می‌نماید؛ انتخاب پیمانکار مرمت این بنا پس از طی مراحل وتشریفات قانونی مربوطه در استان صورت گرفته است. انجام عملیات اجرایی پروژه بر اساس طرح مصوب و توسط محمد‌رضا رضایت و تیم اجرایی او از جمله یکی از استادکاران متخصص و با تجربه استان اصفهان، رحمت الله رضایت، با سابقه چند دهه کار مرمتی در حوزه‌های مختلف از جمله مرمت سازه‌های سنتی، تزئینات وابسته به معماری، گنبد و پوشش‌های منحنی در سطح ملی و بین المللی تحت نظارت تیم کارشناسی و فنی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان، متشکل از پیشکسوتان و صاحب نظران حوزه مرمت بنا صورت پذیرفته است. شایان ذکر است مستندنگاری و تهیه طرح حفاظت و مرمت کاشیکاری گنبد این اثر فاخر و ارزشمند میراث جهانی، علاوه بر استفاده از دانش بومی مرمت و روش سنتی؛ با بهره‌گیری از فن آوری نوین و استفاده از دانش روز حفاظت از بنا‌های تاریخی صورت پذیرفته و کلیه مراحل آن به تأیید شورای فنی استان رسیده است.

ب) در خصوص موضوع مطرح شده مبنی بر انجام عملیات اجرایی بدون طرح مصوب و آزمایشات لازم؛ با عنایت به اینکه از ابتدا، مبنای عملیات اجرایی بر اساس مستندنگاری کامل و گمانه‌زنی‌های مختلف در چندین نقطه از سطح گنبد و بررسی کارشناسان متخصص و مرتبط حوزه مرمت بوده است؛ بر همین اساس برچیدن کامل تزیینات از شکرگاه تا رأس گنبد و نیز طرح‌های مبتنی بر شیوه علمی مرمت در دستورکار استان قرار گرفت. در ادامه؛ قبل از شروع عملیات مرمت نیم ترک اول و دوم گنبد، مطالعات مورد نیاز شامل اسکن گنبد با دوربین توتال استیشن لیزری جهت تهیه طرح قالب گنبد و آزمایش‌های اولیه بر روی رزین، آجر‌های زمینه، کاشی‌ها، آجر‌های قدیمی و ملات‌ها صورت گرفت. در حین اجرای پروژه با توجه به اهمیت و حساسیت بنا ضمن مستندنگاری و پایش دقیق و روزانه عملیات مرمت گنبد مذکور، گزارش‌های مبتنی بر عملیات اجرایی گنبد به روزرسانی می‌شدند. شایان ذکر است؛ حین اجرای این پروژه مرمتی به دلیل اهمیت و حساسیت‌های ملی و بین‌المللی، کارگاه مذکور مورد بازدید شخصیت‌های علمی و دانشگاهی داخلی و خارجی نیز قرار گرفت. (هیاتی از کمیته علمی بین‌المللی آنالیز و مرمت سازه‌های میراث معماری (ایسکارسا) از این پروژه بازدید و از روند مطالعات و شیوه‌های علمی و اجرایی انجام شده در روند مرمت گنبد تقدیر نمودند).

ج) درخصوص موضوع مطرح شده با موضوع عدم بررسی روند طرح و عملیات اجرایی آن در جلسات فنی و تخصصی لازم به ذکر است؛ در سال ۱۳۹۸، جلسه‌ای مورخ ۱/۱۰/۱۳۹۸ با حضور نمایندگان شورای تخصصی پایگاه‌های کشور، پیش کسوتان و صاحب نظران حوزه مرمت؛ رییس پژوهشکده حفاظت و مرمت وزارتخانه متبوع، اعضای شورای فنی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان، اعضای کمیته راهبردی مجموعه میدان امام (ره)، استادان دانشکده مرمت و حفاظت دانشگاه هنر اصفهان تشکیل گردید و کلیه حاضرین در این جلسه ضمن بازدید از محل کارگاه و بررسی کامل فعالیت‌ها و مستندات عملیات مرمت مذکور، اظهار‌نظر نهایی درخصوص تأیید روش اجرای مرمت گنبد و تأیید پیمانکار پروژه در قالب صورت جلسه‌ای تنظیم گردید. همچنین در سال ۱۳۹۹ جهت ادامه عملیات مرمت نیم ترک سوم و چهارم گنبد مسجد شیخ لطف‌الله (با توجه به اینکه بنای مذکور در شرایط مساعدی قرار نداشت و به تعویق انداختن ادامه عملیات مرمت آن ممکن بود منجر به تخریب و صرف هزینه بیشتر شود) جلسه شورای تخصصی پایگاه‌ها مورخ ۰۵/۰۵/۱۳۹۹ در محل این وزارت تشکیل گردید که شیوه‌های مرمتی قبلی و نیز ادامه حفاظت گنبد بر اساس طرح پیشنهادی مورد تأیید قرار گرفت. شایان ذکر است در هفته پژوهش سال ۱۳۹۸ در سه نوبت الف- با حضور خبرنگاران در پایگاه مجموعه میدان امام (ره)؛ ب- نشست دستاورد‌های پژوهشی میراث فرهنگی در ۲۵ آذرماه ۱۳۹۸ در دانشگاه هنر اصفهان؛ ج- نشست دستاورد‌های پژوهشی پایگاه‌های میراث جهانی و ملی کشور در وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور؛ با حضور اساتید و کارشناسان میراث فرهنگی با نشر پوستر و فراخوان عمومی ۲۶ آذرماه ۱۳۹۸، گزارش مطالعات و مرمت‌های انجام گرفته در گنبد مسجد شیخ لطف‌الله ارائه گردید و به نقد عمومی گذاشته شد.