کمبود کادردرمان، پاشنه آشیل مهارموج پنجم

جامعه ۲۴ - بسیاری از کارشناسان سلامت تاکید دارند که بدون جذب فوری نیروی انسانی در مراکز درمانی، موج پنجم کرونا به فرسایش شدیدتر نیرو‌های درمانی منجر خواهد شد.

در اغلب استان‌های کشور، کمبود نیرو در مراکز درمان کرونا کاملا مشهود است. خیلی از مراکز درمانی که بیماران مبتلا به کرونا را پذیرش می‌کنند، ظرفیت خالی برای پذیرش بیماران ندارند. مجموع این شرایط به این معناست که بار کاری پرسنل درمان نیز چند برابر شده است. این فشار کاری فقط تا حدی می‌تواند ادامه داشته باشد. کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر فکری به حال اصلاح این وضعیت انجام نشود، هر روز باید شاهد افت عملکرد کادر درمان باشیم. همین اتفاق، سطح کیفی خدمات درمانی را کاهش خواهد داد. در چنین شرایطی، افزایش آمار مرگ و میر بیماران مبتلا به کرونا نیز دور از انتظار نخواهد بود.

از طرفی در هفته گذشته با اعلام نتایج اولیه آزمون پذیرش دستیار تخصصی و انتشار فهرست رشته - شهرها، مشخص شد که چیزی قریب به ۲۰ درصد از ظرفیت پذیرش دانشگاه‌ها در برخی رشته‌ها کاسته شده است. بدون آنکه پیش‌تر درباره دلایل و ضرورت این کاهش ظرفیت توضیحی داده شده باشد. بدیهی بود که در چنین شرایطی که کادر درمان تحت شدیدترین فشار‌ها در مقابله با اپیدمی قرار داشته و هر روز تعدادی به دلیل ابتلا به بیماری یا فوت، از جمع درمانگران فاصله می‌گیرند، این تصمیم با واکنش و مخالفت جامعه پزشکی و داوطلبان انتخاب رشته مواجه شود. حتی آن دسته از پزشکان و فعالان جامعه پزشکی که در سال‌ها و ماه‌های گذشته با افزایش بی‌دلیل و یکباره ظرفیت دانشگاه‌ها مخالفت کرده بودند، این بار هم با استدال‌هایی مشابه، خواستار توضیح تصمیم‌گیرندگان برای کاهش ظرفیت پذیرش دستیار تخصصی در برخی رشته‌ها شدند. خواسته‌ای که تا امروز پاسخ روشنی دریافت نکرده است.

بیشتر بخوانید: رکورد‌های پیاپی کرونا در کشور / شروط تعطیلی موثر در پیک پنجم

کمبود نیرو بخصوص در بخش پرستاری هم موجب شده است که پرستاران مراکز درمانی، گاهی همزمان به جای چندین نیرو کار کنند. با توجه به اینکه معلوم نیست بحران کرونا تا چه زمانی ادامه داشته باشد، کمبود نیرو در این بخش باید هرچه سریع‌تر برطرف شود.

کارشناسان نظام سلامت تاکید دارند که باید هرچه سریع‌تر، کمبود کادر درمان، برطرف شود تا پرستاران بیش از این دچار خستگی و فرسودگی مفرط نشوند. نمایندگان جامعه پزشکی می‌گویند جذب نیرو‌های درمانی جدید باید بدون اتلاف وقت و بدون بروکراسی‌های مرسوم انجام شود، زیرا شرایط کرونا در کشور کاملا بحرانی است. طی کردن فرآیند‌های اداری معمول برای اعزام جامعه پزشکی به مراکز درمان کرونا، نوعی فرصت سوزی است که جز خستگی کادر درمان و افزایش تلفات انسانی در بخش مراقبت‌های ویژه، نتیجه دیگری نخواهد داشت. درواقع بسیاری از کارشناسان با تحلیل‌های علمی تاکید دارند که جذب کادر درمان برای مهار کرونا، یک ضرورت فوری است که باید با سرعت در دستور کار قرار بگیرد.

علیرضا زالی، رئیس ستاد فرماندهی مقابله با کرونا در کلانشهر تهران هم خواستار تسریع و تسهیل روند صدور مجوز‌های جدید جهت تزریق نیرو‌های تازه نفس در مجموعه بیمارستان‌ها و مراکز درمانی است.

زالی با اشاره به خستگی مستمر کادر درمان و فرسودگی ناشی از فرسایشی بودن بیماری کرونا، عنوان می‌کند: «خستگی و کلافگی ناشی از استفاده ابزار حفاظتی، لباس‌های یکسره، گان و ماسک و غیره، شرایط سختی را برای کادر درمان بخصوص در گرمای فصل تابستان ایجاد کرده است. محدودیت‌های ناشی از پوشش این لباس‌ها و وسایل حفاظتی باعث می‌شود که فرد حتی در انجام کار‌های روزمره دچار مشکل شود.»
او ادامه می‌دهد: «همچنین مزمن شدن بیماری و فرایند خستگی نیز منجر به کاهش سطح ایمنی افراد شده است. به همین دلایل، باید به صورت کاملا غیربروکراتیک، سریع و بلادرنگ، امکان تزریق نیرو‌های تازه نفس در مجموعه بیمارستان‌ها فراهم شود، چراکه طبیعتا نیرو‌های فعلی مکفی نیست و برای ادامه مسیر خسته هستند. باید با تسریع و تسهیل روند صدور مجوز جذب نیرو‌های جدید، نسبت به ریکاوری و بازیابی کادر درمان در بیمارستان‌ها و مراکز درمان اقدام کنیم.»

همچنین امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی، نماینده مجلس شورای اسلامی هم با اشاره به ضرورت فوری جذب کادر درمان در دوران کرونا، تاکید می‌کند: «پرستارانی که در بحران کرونا به فراخوان بیمارستان‌ها جواب دادند، باید در اولویت استخدام و جذب نیروی دانشگاه‌های علوم پزشکی قرار گیرند.»

او یادآور می‌شود: «جامعه پرستاری یک جامعه علمی و پرتلاش است. این جامعه پر تلاش در زمان بحران کرونا به خوبی در کنار مردم بودند. تا زمانی که بحرانی پیش نیاید، شاید خدمات برخی گروه‌ها مشخص نشود. به عنوان مثال نقش پرستار قبل کرونا برای مردم و جامعه پررنگ نبود، ولی در دوران کرونا جامعه به نیاز پرستار پی برد. پرستاری و پزشکی مشاغل روز‌های مبادای مردم هستند و به همین دلیل نیز مقدس هستند. برخی از پرستاران نیز برای خدمت به مردم به فیض شهادت رسیدند. آنان کسانی بودند که در مسیری مقدس جانشان را فدا کردند.»

قاضی زاده هاشمی با اشاره به ضرورت تدوین قانونی جامع برای جذب نیرو، خاطرنشان می‌کند: «در حوزه سلامت، هم در طبابت و هم پرستاری هیچ قانون جامعی برای نحوه جذب و بکارگیری نیرو نداریم. باید قانونی برای نحوه خدمت رسانی، نحوه جذب نیرو، تربیت نیرو، مسئولیت‌ها و نظام کنترلی و منابع مالی حوزه سلامت تعریف شود. در مواردی هم که جسته و گریخته قانون‌هایی داریم، به روال اداری سایر موضوعات با آن برخورد می‌کنیم.»

او با اشاره به ضرورت جذب کادر درمان در دوران مقابله با کرونا، تصریح می‌کند: «به دلیل کمبود نیرو، بار کاری زیادی به دوش پرستاران افتاده است. در این بین افرادی که با وعده استخدام در بحران کرونا به میدان آمدند، باید به نحوی بکارگیری و استخدام شوند. وزارت بهداشت می‌تواند در ظرفیت‌های استخدامی، اولویت و سهمی برای این افراد اختصاص دهد. این تعداد در میان ۴۳۰ هزار پرسنل وزارت بهداشت ناچیز است.»

تبعات کمبود کادر درمان در بحبوحه موج پنجم کرونا

همچنین محمد میرزابیگی، رئیس کل سازمان نظام پرستاری هم با اشاره به تبعات کمبود پرستار در مراکز درمان کرونا، تاکید می‌کند: «در حال حاضر اولویت ما در کنترل بحران کرونا و جلوگیری از مرگ و میر، جذب پرستاران جدید است. در کشور ما پرستاران با وجود کرونا بسیار خسته هستند.»

میرزابیگی به آسیب‌های کمبود پرستار برای مقابله با بحران کرونا اشاره می‌کند و می‌گوید: «در اکثر استان‌های کشور نسبت پرستار به تخت ۰.۴ الی ۰.۵ در ۲۴ ساعت است. واضح و مبرهن است که رسیدگی لازم و کافی که باید باشد نیست و ضرر آن به طور مستقیم به مردم وارد می‌شود.»

مریم حضرتی، معاون پرستاری وزیر بهداشت هم خاطرنشان می‌کند: «جامعه پرستاری با وجود فشار‌های ناشی از کمبود نیرو، در بحران کووید ۱۹ بسیار خوش درخشید و بار دیگر مسئولیت‌پذیری و ایثارگری خود را در شرایط سخت نشان داد. زبان ما برای قدرانی از این تلاش‌ها قاصر است. در جریان پاندمی کووید ۱۹، برخی همکاران جان خود را در راه سلامت هموطنان و بیماران مبتلا فدا کردند و برخی نیز به این بیماری مبتلا شدند. همین موضوع به لحاظ روحی، ادامه کار را برای پرستاران دشوار کرد، زیرا خروج نیرو‌های مبتلا فشار کار را در شیفت‌ها برای سایر همکاران مضاعف کرد. قطعا این مسائل از چشم هیچ یک از مسئولان پنهان نمی‌ماند.»

حضرتی با اشاره به کمبود جدی پرستار در مراکز درمانی ایران، یادآور می‌شود: «میانگین نسبت پرستار به تخت بیمارستانی اکنون در کشور ۱.۰۲ است که البته با سطح استاندارد فاصله داریم. امیدواریم در پنج سال آینده بتوانیم به سطح استاندارد لازم برسیم. سطح استاندارد نسبت کل گروه پرستاری به تخت که شامل، پرستار، بهیار، پرستار اتاق عمل، هوشبری، کمک بهیار است ۲.۳ نفر به ازای هر تخت بیمارستانی است. در دنیا اکنون نسبت پرستار به جمعیت سنجیده می‌شود، زیرا نقش پرستاران را فقط در بیمارستان نمی‌دانند و به نقش پرستاران در جامعه توجه می‌شود.»

وی با اشاره به نقش مهم پرستاران در مهار اپیدمی کرونا، خاطرنشان می‌کند: «پرستاران در کشور یک خانواده ۲۰۰ هزار نفری هستند. در این اپیدمی بیش از ۶۵ درصد پرستاران کشور در بیمارستان‌های مرجع کرونا در تماس مستقیم با بیماران کرونا قرار داشتند و از بیماران در بخش تریاژ، بستری و «آی‌سی‌یو»‌ها مراقبت کردند.»

حضرتی می‌گوید: «از نظر وزارت بهداشت، پرستاران شرکتی، پیمانی و رسمی از نظر شرح وظایف هیچ فرقی ندارند. همان کاری که پرستار شرکتی یا قراردادی انجام می‌دهد، همان کار را پرستار پیمانی و رسمی هم انجام می‌دهد.»

او خاطرنشان می‌کند: «از ابتدای اپیدمی کرونا، تعدادی از پرستاران اعم از هیات علمی، دانشجویان پرستاری تحصیلات تکمیلی و پرستاران بازنشسته و آزاد به صورت داوطلبانه و رایگان برای مراقبت از بیماران کووید ۱۹ و ارائه خدمات مشاوره‌ای و آموزش در بیمارستان‌های مرجع کرونا مشغول به خدمت‌رسانی شدند. برخی پرستاران داوطلب نیز به سامانه ۴۰۳۰ معرفی شدند که برای مشاوره رایگان یا تخصصی در این سامانه مشغول به کار شدند. تعدادی از پرستاران نیز برای خدمت رسانی به مراکز غیربیمارستانی مثل آسایشگاه‌های سالمندان برای پیشگیری از ابتلا به کووید ۱۹ اعزام شدند. افزایش جذب پرستار می‌تواند سطح کمی و کیفی ارائه این خدمات در دوران کرونا را ارتقا دهد.»

با توجه به تشدید موج پنجم کرونا و کمبود جدی کادر درمان انتظار می‌رود که مشکل کمبود نیرو به سرعت برطرف شود تا کادر درمان بیش از این دچار فرسایش شغلی نشود.

کمبود شدیدتر کادر درمان در مناطق محروم

در دوران پاندمی کرونا، نقاط ضعف و قوت نظام سلامت، بیشتر از گذشته خود را نشان داد. در مناطق محروم کشور که با کمبود کادر درمان و زیرساخت‌های درمانی مواجه هستیم، در دوران کرونا بیشتر ضربه دیدند، اما در مناطق توسعه یافته‌تر شاهد بودیم که مردم به خدمات بهداشتی و درمانی برای مقابله با کرونا، دسترسی بیشتری داشتند.

برخی کارشناسان معتقدند که بحران کرونا به خوبی از نقاط ضعف و قوت نظام سلامت، پرده برداشت. در دوران کرونا شاهد بودیم که در اغلب کلان‌شهر‌های کشور، دسترسی به تست‌های تشخیصی و خدمات درمان کرونا با سهولت بیشتری همراه بود، اما در مناطق کمتر توسعه یافته، اغلب روستا‌ها و بخصوص مناطق مرزی کشور، دسترسی به خدمات بهداشتی، تشخیصی و درمانی کرونا با محدودیت‌های جدی همراه بود.

هر بار نیز با تشدید پاندمی کرونا، نواقص نظام سلامت در ارائه عادلانه خدمات سلامت، بیشتر به چشم می‌آید. در اغلب مناطق محروم کشور، دسترسی کمتری به خدمات تشخیصی، بهداشتی و درمانی کرونا وجود دارد که با اوج گرفتن کرونا، این محدودیت‌ها تشدید می‌شود.

همچنین در دوران کرونا شاهد بودیم که مشکل کمبود نیرو در مراکز درمانی به شکل حادتری در مناطق محروم وجود داشت. البته برخی کارشناسان معتقدند که بخشی از دلایل بروز مشکل کمبود نیرو نیز به نحوه توزیع نامتناسب نیرو‌های درمانی در سراسر کشور برمی‌گردد.

هومن قصری، کارشناس نظام سلامت و معاون سابق درمان دانشگاه علوم پزشکی کردستان نیز در گفتگو با سپید می‌گوید: «در برخی مراکز استان‌های محروم که دانشگاه علوم پزشکی نیز دارند و رزیدنت تربیت می‌کنند، برخی رشته‌های فوق تخصصی را کلا ندارند. مثلا متاسفانه برخی استان‌های کشور با حدود دو میلیون نفر جمعیت، رشته فوق تخصصی جراحی اطفال، جراحی عروق و جراحی توراکس ندارند. بیماران در این استان‌های محروم به تهران و سایر استان‌ها ارجاع داده می‌شوند. این اتفاق باعث می‌شود که چرخه درمان، ناقص شود.»

او یادآور می‌شود: «مثلا وقتی یک بیمار ترومایی با وضعیت حاد به یک بیمارستان در مناطق محروم مراجعه می‌کند، در این شرایط جراح و متخصص ارتوپد می‌تواند کارش را انجام دهد، اما، چون فوق تخصص جراحی توراکس وجود ندارد، مجبور می‌شوند که در نهایت، بیمار را به استان‌های دیگر اعزام کنند. همچنین هنوز هم در برخی رشته‌های تخصصی بخصوص گوش و حلق و بینی، چشم و جراحی مغز و اعصاب، مشکل کمبود پزشک در مناطق محروم کشور وجود دارد.»