کدام پرنده ایرانی در معرض انقراض است؟

جامعه ۲۴- همیشه شنیدن صدای پرندگان آرامش خاصی به انسان می‌بخشد به ویژه اینکه در صبحی زیبا چشمانتان همراه با آواز پرندگانی باز شود که سرشار از زندگی و امید هستند، خوب به این صدا گوش کنید همان امید به زندگی در رگ‌های شما هم به جریان می‌افتد، اما افسوس که امروزه در این دنیای صنعتی و ساختمان‌های سیمانی و سرد دیگر داشتن چنین منظره‌ای چندان امکان پذیر نیست.

آمار‌ها نشان می‌دهد که بیش از ۹ هزار گونه پرنده در دنیا وجود دارد که حدود ۱۰ تا ۱۳ درصد آن‌ها در خطر انقراض قرار دارند، این در حالیست که پرندگان به علت ویژگی‌های زیستی و اکولوژیکی خاصی که دارند مانند قرار داشتن در راس یا نزدیک به راس زنجیره غذایی، تحرک و جابجایی‌های زیاد و گسترده و نیز حساسیت بیشتر نسبت به تغییرات محیط، بیش از سایر موجودات با تهدید مواجه بوده و در خطر انقراض قرار می‌گیرند بر این اساس بقا و اهمیت پرندگان مسئله مهمی است.

بیشتر بخوانید:  ایران چگونه به مرحله ورشکستگی آّب رسید؟

در ایران ۵۳۶ گونه پرنده زیست می‌کند که تخمین زده می‌شود سالانه حدود ۵.۵ تا ۶ میلیون پرنده مهاجر وارد ایران می‌شود، در واقع ایران به علت داشتن اقلیم متنوع از تنوع گونه‌ای پرنده زیادی برخوردار است به طوری که تعداد پرندگان موجود در ایران با پرندگان کل قاره اروپا برابری می‌کند و این نشان دهنده غنی بودن ایران از لحاظ تنوع زیستی است.

در واقع پرندگان به علت شرایط و ویژگی‌های خاص زیستی که دارند، در دهه‌های اخیر به عنوان شاخص سلامت و بهداشت محیط زیست شناخته شده‌اند، زیرا بیش از هر موجود دیگری بازتاب شرایط زیستگاه‌ها را می‌توان در رفتار فردی و جمعی پرندگان و مشخصات زیستی آن‌ها جستجو کرد.

ایران به علت شرایط خاص جغرافیایی که دارد کریدرو مهاجرت پرندگان جهان است، به گفته اسماعیل کهرم پرنده شناس، سالانه نزدیک به پنج میلیون پرنده مهاجر به ایران کوچ می‌کنند، پرندگان مهاجر ایران بیشتر میهمان پاییز و زمستان ایرانند. مقصد بیشتر آن‌ها هم تالاب‌ها و آبگیر‌های سرزمین‌های شمالی است. قوها، غازها، اردک ها، آبچلیک‌ها و کاکایی‌ها در صدر پرندگانی هستند که برای زمستان گذرانی به ایران کوچ می‌کنند.

بسیاری پرندگان را سفیران طبیعت می‌دانند. آن‌ها آدم‌ها را در دو سوی جهان به هم متصل می‌کنند. مرز‌ها را می‌شکنند و تالاب به تالاب چرخه طبیعت را به بشر یادآوری می‌کنند. آن‌ها را سفیران سلامت روح و روان انسان می‌دانند.

به گفته کهرم، پرندگان نماد جنبش و حرکتند، پرستوی دریایی بهشتی ۲۷ هزار کیلومتر مهاجرت می‌کند؛ بنابراین هیچ پدیده‌ای غیر از مهاجرت، حرکت و جنبش را به یاد نمی‌آورد، قدر این پرندگان آسمانی را بدانیم و در حفاظت از آن‌ها تلاش کنیم.

در این میان در قرن اخیر عوامل مختلفی تخریب محیط طبیعی و زیستگاه‌های عمده مانند خشک شدن تالاب‌ها یا تبدیل مراتع به کشتزار، معرفی گونه‌های غیربومی، انواع آلودگی ها، توسعه و مزاحمت حضور انسان، تجارت و سودجویی و شکار و بهره‌برداری بی رویه حیات پرندگان را به خطر انداخته است که این عوامل به ویژه در چند دهه اخیر موجب سرعت بسیار زیاد و غیرطبیعی در انقراض پرنده‌ها شده است به طوری که از ٩٦٤٨ گونه پرنده در دنیا بیش از یکهزار گونه یعنی بیش از ۱۰ درصد کل پرندگان جهان به نوعی مورد تهدید هستند که حدود ١٢٠ گونه این مجموعه در خطر جدی انقراض قرار دارند.

پرندگان همواره در طول تاریخ بشریت در معرض خطر بودند، چون هم لقمه‌ای آسان و هم سرشار از مواد مغذی هستند، مثلا اسکیمو‌ها پرندگانی را که در صخره‌ها تخم‌گذاری و تولید مثل می‌کنند، می‌گیرند و گوشتشان را در زیر یخ قرار می‌دهند تا بتواند در زمستان از آن‌ها استفاده کنند یا قبایلی بودند که البته هنوز هم هستند (در جزایر خلیج فارس) تخم پرندگانی که به صورت دسته جمعی تولید مثل می‌کنند را جمع آوری می‌کردند، البته این روش شکار هیچ وقت به حدی گسترده نبود که حیات این حیوانات را تهدید کند، اما متاسفانه در چند دهه اخیر و با توسعه زندگی شهرنشینی و پیدا شدن ابزاری مانند تفنگ و انواع تور‌ها و دام ها، پرندگان قتل و عام می‌شوند.

در این میان پرندگان زیادی منقرض شدند، بر اساس ارزیابی‌های موسسه بین‌المللی حیات پرندگان، هشت گونه ارزشمند شامل ماکائوی کوچک آبی، عسل‌خوار گونه سیاه، ماکائوی آبی کدر رنگ، جغدر کوچک نامبوکو، لپوینگ جاوا، لوریکیتکارولینای جدید، شکارچی درختی مخفی و گلینر آلاگوس در دنیا منقرض شده اند.

البته درباره وضعیت پرندگان در ایران اینکه در چه شرایطی هستند و چه گونه‌هایی در خطر انقراض واقعی هستند احتیاج به تحقیق و بررسی بیشتری است، اما بر اساس تقسیم بندی اتحادیه جهانی حفاظت، سه گونه از پرندگان ایران مانند درنای سیبری، دال پشت سفید و گیلان شاه خال دار وضعیت بحرانی دارند، همچنین یک گونه به نام اردک سرسفید در معرض انقراض و ۱۲ گونه از جمله غاز پیشونی سفید، عروس غاز، اردک مرمری، عقاب ماهی خوار پالاس، عقاب تالابی، عقاب شاهی، دلیجه کوچک، خروس کولی دشتی، یلوه حنایی، میش مرغ، فاخته خاوری و باکلان گلو سیاه آسیب پذیر تلقی شده اند.

همه پرندگان شکاری مانند عقاب ها، کرکس ها، قوش ها، بحری، بالابان، شاهین، باز، قرقی، طرلان، سارگپه، هما و جغد‌ها و همچنین پرندگانی مانند پلیکان، درنا، پرستو، بلبل، سار صورتی، سسک، سینه سرخ، کبک دری، اردک مرمی و عروس غاز حمایت شده هستند و سازمان حفاظت محیط زیست برای برخی آن‌ها برنامه حفاظتی دارد، البته تهیه برنامه حفاظتی برای همه این پرندگان جزو برنامه‌های این سازمان است.