سرعت کند واکسیناسیون و تهدید شکست واکسن

جامعه ۲۴- گسترش واریانت دلتا و خطر گونه‌ها و سوش‌های جدید ویروس کرونا که عمدتا ایمن گریز هستند بسیاری از کارشناسان را نگران شکست واکسیناسیون کنونی کرونا کرده است. این کارشناسان افزایش مرگ و میر‌ها در ایران و جهان را شاهدی بر این مدعی می‌خوانند، با این حال برخی دیگر بر این اعتقاد هستند که امکان شکست در واکسیناسیون دلایلی غیر از سوش‌ها و واریانت‌های جدید کرونا دارد. عدم عدالت در واکسیناسیون، سرعت کند تزریق واکسن و بهینه نبودن اقدامات غیر درمانی از جمله دلایلی هستند که برای این شکست احتمالی عنوان می‌کنند.

نگرانی سازمان جهانی بهداشت

تدروس آدناهوم دبیرکل سازمان جهانی بهداشت، بی واکسن ماندن کشور‌های فقیر در برابر کشور‌هایی که جوامع خود را بازگشایی کرده و در حال واکسیناسیون جوانان خود هستند را یک نگرانی برای شکست واکسیناسیون می‌داند. آدناهوم چندی قبل در این رابطه گفت: «موارد ابتلای جدید به ویروس کرونا و مرگ و میر ناشی از بیماری در آفریقا در هفته گذشته نسبت به هفته قبل‌تر آن ۴۰ درصد افزایش داشته است، این موضوع وضعیت بسیار خطرناکی را رقم زده است چرا که موجب می‌شود نوع دلتاکروناویروس در سطح جهانی گسترش پیدا می‌کند.»

بیشتر بخوانید: تنها راهکار مقابله با سونامی مرگ کرونایی ها/ فیلم

دبیرکل سازمان جهانی بهداشت ادامه داد: «جهان ما در حال شکست است چرا که جامعه جهانی ما در حال شکست است.»

آدناهوم با انتقاد از برخی کشور‌ها به دلیل عدم تمایل در به اشتراک گذاشتن واکسن کرونا با کشور‌های کم‌درآمد، اظهار کرد: «این وضعیت همانند بحران ایدز است، در آن هنگام برخی تاکید کردند که کشور‌های آفریقایی قادر به استفاده از درمان‌های پیچیده نیستند. منظور من این است که این نگرش باید در گذشته می‌ماند. در حال حاضر مشکل اصلی، مشکل تامین است، فقط کافی است به دست ما واکسن برسانید. تفاوت بین دارا‌ها و ندار‌ها کاملا بی‌انصافی، بی‌عدالتی و نابرابری جهان ما را آشکار می‌سازد.»

سرعت کند واکسیناسیون و عدم جدیت در اقدامات غیر درمانی

نگرانی آدناهوم بُعدی از تهدید‌ها علیه واکسیناسیون را نشان می‌دهد. با این حال برخی دیگر از کارشناسان گسترش سویه دلتا و عدم توجه به اقدامات جدی غیر درمانی مانند سکون اجتماعی و لاک‎دوان سراسری را از جمله دلایل شکست در واکسیناسیون می‌دانند. علیرضا ناجی، رئیس مرکز تحقیقات ویروس شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در این رابطه به سپید، گفت: «باید توجه کرد که به دلیل خصوصیت ایمن‌گریزی و شیوع بالایی که واریانت دلتا در بین مردم دارد، این واریانت ممکن است موجب شکست واکسیناسیون شود. چرا که افرادی که واکسن نزده‌اند ممکن است مبتلا شوند به این دلیل که هنوز ایمنی در آن‌ها به وجود نیامده است.»

رئیس مرکز تحقیقات ویروس شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، با بیان اینکه شکست واکسیناسیون موجب بدگمانی در مردم هم خواهد شد، گفت: «اگر به تجربه کشور‌های دیگر توجه کنیم، می‌بینیم که آن‌ها عمدتا در زمان کاهش پیک، واکسیناسیون را انجام می‌دهند به این دلیل که ویروس از گردش افتاده و زمان خوبی برای واکسیناسیون است.»

وی تاکید کرد: «هر چند الان نمی‌توان به همه افراد واکسن تزریق کرد، اما باید اقدامات اجتماعی، مانند لاک داون کردن، ایجاد فاصله‌گذاری اجتماعی، جلوگیری از مسافرت‌ها و جلوگیری از تجمعات را قاطع‌تر اجرا کرد تا هم فشار را از روی بیمارستان‌ها برداشت و هم اینکه بتوان واکسیناسیون را که عمل مکملی مبارزه با کووید ۱۹ بوده را موثر‌تر اجرا کرد.»

وی یادآور شد: «علی‌رغم اینکه واکسن باید جلوی بیماری علامت‌دار و شدید را بگیرد با این حال افرادی را می‌بینیم که واکسیناسیون کامل را انجام داده‌اند، اما بیماری شدید ریوی گرفته و در آی‌سی‌یو بستری می‌شوند و حتی مرگ و میر در آن‌ها وجود دارد لذا اقدامات غیر درمانی بسیار مهم و واجب است تا واکسیناسیون شکست نخورد.»

وی تاکید کرد: «بنابراین علاوه بر واکسیناسیون که باید با واکسن‌های موجود انجام شود، اقدامات کنترلی غیر درمانی وجه بسیار قوی‌تری پیدا می‌کند. اقدامات کنترلی می‌تواند گردش ویروس و سرعت انتقال ویروس را به افراد کاهش دهد و هرچه گردش ویروس کمتر شود، تعداد موارد پایین‌تر آمده و واریانت‌ها ممکن است که به وجود نیایند؛ بنابراین این اقدامات بسیار مهم هستند و در تکمیل آن با انجام واکسیناسیون می‌توانیم در کنترل کووید موفق باشیم.»

ناجی ادامه داد: «با توجه به اینکه این اقدامات در کشور‌ها شدت و ضعف دارند و در کشورمان هم می‌بینیم که جدیت لازم را در اجرای محدودیت‌ها در شرایط قرمز و لاک‌داون را نداریم؛ اینجا باز هم نقش واکسیناسیون بسیار بیشتر می‌شود.

اما نگرانی از این است که اگر این اقدامات را جدی نگیریم، واکسیناسیون هم تحت تاثیر قرار بگیرد. البته دنیا هم باید به سمت واکسن‌هایی با پلتفرم‌های کاراتر و فرمولاسیون جدیدتر بر علیه واریانت‌های موجود برود.»

دو جنبه شکست واکسیناسیون

در همین حال حامد حسینی، اپیدمیولوژیست و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفتگو با سپید، در رابطه با شکست در واکسیناسیون کرونا گفت: «باید از دو جنبه به این موضوع نگاه کرد، نخست اینکه آیا آنتی‌بادی تولید شده توسط واکسن‌ها می‌تواند این ویروس را خنثی کند یا اینکه این واریانت‌ها واکسن گریز هستند. به نظر می‌رسد در حال حاضر تمامی واکسن‌ها همچنان قادر به خنثی سازی ویروس هستند.»
وی افزود: «جنبه دوم این است که باید سهم زیادی از افراد واکسینه شوند تا زنجیره بیماری قطع شده و اثر بخشی خود را در جامعه نشان دهد. حتی یک واکسن خوب هم وقتی به کندی تزریق می‌شود و درصد پوشش جمعیتی آن کم است به نظر خیلی موفق نخواهد شد.»

این اپیدمیولوژیست بیان کرد: «هرچه زمان می‌گذرد احساس معجزه بودن واکسن در میان افراد در حال تعدیل بوده و دید افراد نسبت به واکسن در حال تصحیح است. واکسن هم یک راه کنترل بیماری است و طبیعتا هیچ چیزی به تنهایی نمی‌تواند عمل کند.»

حسینی با بیان اینکه سرعت واکسیناسیون همچنان کند است، گفت: «در کنار این سرعت کم، اقدامات کنترلی و اجتماعی نیز بهینه نیست و وقتی این دو را کنار هم می‌گذاریم به نظر می‌رسد روز‌های سختی را پیش رو داشته باشیم.»

وی همچنین با اشاره به پیک پنجم کرونا در کشور اظهار کرد: «به نظر می‌رسد در یکی دو استان به قله پیک رسیده باشیم، اما وقتی به جمعیت کشور به عنوان یک مجموعه کل نگاه می‌کنیم می‌بینیم که هنوز به نوک قله پیک نرسیده‌ایم.»

نقش جریان‌های ضد واکسن در شکست واکسیناسیون

این نگرانی‌ها در مورد شکست واکسیناسیون در حالی است که هم‌زمان جریان‌های ضد واکسن بر فعالیت خود افزوده و داده‌های مغشوش زیادی را در فضای مجازی منتشر می‌کنند این موضوع موجب شده تا شک و شبه در مورد تزریق واکسن در میان برخی افراد به وجود آید. گزارش اخیر مرکز مدیریت آمار و اطلاعات وزارت بهداشت نیز این موضوع را تشدید کرده است، چنانکه در شبکه‌های اجتماعی موجی از هراس و نگرانی درباره کارایی واکسن کرونا در ایران ایجاد شده است و موجب شده تا بسیاری از کاربران درباره تنها راهی که در برابر کرونا پیش رو دارند دچار تردید شوند. از سوی دیگر برخی از کاربران نیز با هشتگ «واکسن نمی‌زنیم» با استناد به گزارش وزارت بهداشت سایر کاربران را دعوت به عدم تزریق واکسن می‌کنند.

اگرچه داده‌های این گزارش وزارت بهداشت توسط افرادی، چون حمید سوری رئیس کمیته کشوری اپیدمیولوژی کووید ۱۹ زیر سوال رفت و آن را نادرست و غیر علمی خواند با این حال به گفته وی نتیجه‌گیری غیرعلمی و غیرتخصصی از یافته‌های خام، می‌تواند اثر مخربی بر استقبال مردم از واکسیناسیون حداکثری داشته باشد.

از سوی دیگر برخی تحلیلگران پزشکی نیز هدف از انتشار این گزارش را القای بی‌اثر دانستن واکسن‌ها در برابر شیوع ویروس کرونا عنوان کردند، آن هم در روز‌هایی که انتقاد‌ها از سوءمدیریت در کنترل همه‌گیری ویروس کرونا و واکسیناسیون در ایران به شدت افزایش یافته است. بسیاری از کاربران اجتماعی نیز از بازی مسئولان با جان مردم گفته‌اند. ایران با تاخیر در واکسیناسیون از جهان عقب مانده و همچنان آمار ابتلا و مرگ کرونایی صعودی است و بسیاری مسئولان را مقصر می‌دانند که تاکنون نتوانسته‌اند واکسیناسیون را در سطح گسترده‌ای انجام دهد و اکنون با القای شکست در واکسیناسیون، سعی در ترویج واکسن هراسی و خالی کردن شانه خود از مسئولیت دارند.

امکان کاهش کارایی واکسن‌ها در گذر زمان و در برابر گونه‌های جدید یک اصل علمی است. با این حال داده‌های موجود تا پیش از گونه دلتا حکایت از اثربخشی خوب واکسن در برابر موارد حاد کرونا دارد. طبق آخرین گزارش سازمان بهداشت جهانی واکسن‌ها حتی با کاهش اثربخشی هنوز می‌توانند تا میزانی از موارد حاد کرونا جلوگیری کند.

از سوی دیگر بسیاری نیز بر این باور هستند که تزریق دوز یادآور واکسن‌های موجود می‌تواند به افزایش بیشتر آنتی‌بادی در سطح بدن کمک کرده و آن‌ها را در برابر گونه‌های مختلف ویروس ایمن کند.

با این حال آنچه از نظر کارشناسان بر می‌آید این است که هیچ واکسنی نمی‌تواند کسی را در برابر بیماری رویین‌تن کرده و از ورود ویروس به بدن آنان جلوگیری کند، اما تزریق واکسن می‌تواند از مرگ و میر افراد جلوگیری کرده و افزایش سطح واکسیناسیون نیز می‌تواند به شکسته شدن زنجیره بیماری منجر شود؛ برعکس آن نیز صادق است تا زمانی که سطح واکسیناسیون افزایش پیدا نکند و اقدامات غیر درمانی مانند لاک‌داون‌ها و قرنطینه‌ها به صورت جدی دنبال نشود امکان شکست واکسیناسیون وجود دارد.