طالبان در برابر یا در کنار تجارت مواد مخدر؟ / سونامی قاچاق مواد مخدر به ایران در راه است؟

جامعه ۲۴، شادی مکی:  تحولات افغانستان و به دست گرفتن قدرت توسط طالبان در این کشور می‌تواند در منطقه و کشور‌های هم‌مرز این کشور از جمله ایران تاثیرگذار باشد. یکی از این موارد به مساله کشت و تجارت مواد مخدر باز می‌گردد. افغانستان مهم‌ترین تولید کننده خشخاش در جهان به عنوان مبدا تجارت تریاک و مشتقات آن در جهان بوده و حالا قدرت‌گیری این گروه در افغانستان و نحوه برخورد آن با کشت مواد مخدر در این کشور می‌تواند روی تجارت جهانی مواد مخدر تاثیرگذار باشد. نکته آنکه تا پیش از قدرت‌گیری دوباره طالبان در این کشور کشت مواد مخدر در افغانستان ممنوع اعلام شده بود.

به هر حال ایران نیز به عنوان همسایه نزدیک افغانستان از تاثیرات سیاست‌های طالبان در حوزه مواد مخدر در امان نبوده و قطعا از آنچه در حوزه مواد مخدر در افغانستان می‌گذرد تاثیر می‌گیرد. درحال حاضر طالبان مدعی مبارزه با اعتیاد و مواد مخدر هستند و روز دوشنبه ۲۲ شهریور نیز خبرگزاری افغانستانی جمهور در خبری از هرات نوشته که مسئولان محلی هرات می‌گویند تمامی معتادان به مواد مخدر از سطح شهر جمع‌آوری و به کمپ‌های ترک اعتیاد منتقل می‌شوند. به هر حال سیاست این گروه حاکم بر افغانستان هر چه باشد شاهد تاثیر بلند مدت آن بر معضل اعتیاد در کشور خواهیم بود.

کرونا هم کشت و تولید مواد مخدر در افغانستان را کاهش نداد!

منصور براتی، معاون پژوهشی موسسه کادراس (فعال در حوزه مطالعات بین‌المللی مواد مخدر) درباره رویکرد طالبان به مساله مواد مخدر به جامعه ۲۴ می‌گوید: «از اواخر سال ۲۰۲۰ که ویروس کرونا در جهان شایع شد شاهد آن بودیم که کشور‌ها مرز‌های خود را بسته و سیاست‌های مختلفی را برای منع آمد و شد به کشورهایشان در نظر گرفتند. در این شرایط زنجیره عرضه کالا‌های مجاز هم در جهان دچار اختلال شد تا به دنبال آن زنجیره عرضه کالا‌های قاچاق اعم از مواد مخدر و سایر اجناس قاچاق تا حدودی مختل شود.»

«بخشی از کارگرانی که در افغانستان روی مزارع خشخاش کار می‌کنند کارگران غیربومی هستند، در بخش‌هایی از افغانستان این مزارع بیشتر هستند مانند استان هلمند که به دلیل نبود کارگر بومی کافی در این منطقه از کارگران فصلی برای کار روی مزارع استفاده می‌شود. این کارگران از سایر استان‌های افغانستان یا پاکستان به این مناطق آمده و روی زمین‌های خشخاش کار می‌کردند. با اعمال مقررات منع آمد و شد و ترس مردم این کشور از ابتلا به کرونا در سال ۲۰۲۰ تعداد کارگران فصلی کاهش یافت. در این شرایط مجامع بین‌المللی مانند سازمان ملل یا دفتر مبارزه با جرم و مواد سازمان ملل متحد انتظار داشتند که در این سال میزان تولید مواد مخدر در افغانستان کاهش یابد، اما برخلاف این انتظار کرونا نتوانست روی تولید تریاک و مشتقات آن در افغانستان تاثیر بگذارد.»

کودکان، نیروهای کار تولید تریاک و کشت خشخال!

«این موضوع مورد بررسی قرار گرفت که چرا در سال ۲۰۲۰ سطح زیرکشت در افغانستان و طی روندی افزایشی به عدد ۲۲۴ هزار هکتار رسیده و از سوی دیگر ۶ هزار و ۳۰۰ تن تریاک هم در این سال در افغانستان تولید شد که این مقدار نسبت به سال ۲۰۱۹، ۳۷ درصد افزایش داشت. درحقیقت شاهد رشد کشت خشخاش و تولید تریاک در این کشور تا پیش از تحولات اخیر و بازگشت طالبان به قدرت هستیم. علت این رشد آن است که صاحبان مزارع در نبود کارگران فصلی از نیروی کار بومی و به خصوص کودکانشان برای تولید تریاک و کشت خشخاش استفاده کرده‌اند.»

بیشتر بخوانید: کشف روزی ۵۹ کیلوگرم مخدر شیشه در ایران/ افزایش تولید شیشه در افغانستان

(قدرت گرفتن طالبان چه تاثیری بر ترانزیت مواد مخدر به داخل مرز‌های ایران می‌گذارد؟): «۴۰ درصد از مواد مخدری که از سمت شرق وارد کشور ما می‌شود از مبدا کشور افغانستان و ۶۰ درصد مابقی گرچه تولید افغانستان است، اما از طریق مرز‌های پاکستان وارد کشور می‌شود. این مساله نشان می‌دهد که ما نباید صرفا به مرز‌های مشترکمان با افغانستان بسنده کنیم چرا که برخی از قاچاقچیان برای دور زدن مراقبت‌های مرزی در آن مناطق، از طریق مرز پاکستان مواد مخدر را وارد می‌کنند؛ در واقع یک قاچاق سازمان‌یافته‌ای در این زمینه در جریان است.»

«از زمانی‌ که روند بازگشت قدرت به طالبان شروع شد و این گروه شروع به تسخیر مناطق مختلف افغانستان کرد، نگرانی برای کشور‌های مختلف از جمله ایران ایجاد شد مبنی بر اینکه با تسلط طالبان چه سیاستی را در حوزه مواد مخدر دنبال خواهد کرد چرا که این موضوع به صورت غیرمستقیم بر مساله امنیت ملی و امنیت انسانی کشور تاثیرگذار است. طالبان در دوره‌های مختلف سیاست خود را در حوزه مواد مخدر تغییر داده است.»

«سیر تطور نگاه طالبان به مواد مخدر نشان می‌دهد که پیش از به قدرت رسیدن این گروه یعنی تا قبل از ۱۹۹۶ به موضوع کشت مواد مخدر توجهی ندارند، اما وقتی در این سال به قدرت می‌رسند به عنوان مسئولان وقت این کشور به موضوع مواد مخدر توجه کردند و به تدریج این موضوع را به عنوان یک تجارت و کشت آزاد در نظر گرفتند. یعنی همانطور که یک کشاورز گندم می‌کارد، کشاورز دیگر ممکن است خشخاش بکارد و مالیات شرعی آن را که عشر می‌گویند از این گروه هم دریافت می‌کنند. این سیاست ادامه یافت تا اواخر سال ۲۰۰۱».

«از اواخر سال ۲۰۰۱ که همزمان با افول طالبان در این کشور بود این گروه دیدگاه خود را تغییر داده و شروع به همکاری با نهاد‌های بین‌المللی کرد تا انگیزه حمله کشور‌های غربی را کاهش داده و بتواند به حکومت خود ادامه دهد. در این شرایط ملاعمر فرمانی مهم صادر کرد که بر مبنای آن کشت خشخاش و تولید تریاک عملی ضد اسلامی است و مواد مخدر را تحریم کردند، در نتیجه این فرمان ۹۰ درصد تولید تریاک در افغانستان در ماه‌های آخر حکومت طالبان کاهش یافت. این بزرگ‌ترین پاکسازی است که یک کشور در طول تاریخ و در جهان توانسته در حوزه مواد مخدر انجام دهد.»

«وقتی همکاری با مجامع بین‌المللی نتوانست به آن‌ها کمک کند و از سال ۲۰۰۱ مجبور شدند از قدرت خارج شوند بازهم دیدگاه خود را تغییر دادند و اینبار در شرایطی که قدرت را هم در دست نداشتند بار دیگر مساله مواد مخدر را به عنوان تجارتی مشروع به شرط پرداخت مالیات در نظر گرفتند. گفته می‌شود از سال‌های ۲۰۰۷، ۲۰۰۸ طالبان توانست وارد تجارت مواد مخدر شود و از آن زمان فعالیت در این حوزه را هم انجام می‌دهد. حتی مخالفان این گروه در افغانستان می‌گویند این طالبان است که کشت خشخاش در کشور را به دست داشته و مدیریت می‌کند، پژوهشگران مختلف هم تایید کرده‌اند که بخشی از عواید طالبان از محل فروش مواد مخدر تامین می‌شود، هرچند که طالبان این موضوع را انکار می‌کند.»

دو روی سکه سیاست طالبان در حوزه مواد مخدر

«طالبان فعلا اعلام کرده که قصد دارد جلوی کشت خشخاش را گرفته و سیاستی مانند سیاست اتخاذی در ماه‌های آخر قدرتشان در سال ۲۰۰۱ را در پیش بگیرند، قطعا زمان مشخص می‌کند که آیا روی قول خود می‌مانند یا نه. اما سیاست طالبان در هر صورت بر شرایط کشور ما تاثیرگذار است. فرض کنیم که طالبان واقعا تولید تریاک و مشتقات آن را مهار کرده و سیاست پاکسازی که قبلا اجرا کرده بودند را در پیش بگیرند و به دنبال آن تولید این مواد در افغانستان به صورت چشمگیری کاهش یابد، در این صورت اولا با توجه به کاهش تریاک و مشتقات آن در بازار مصرف، بازار سیاه این مواد جذاب‌تر شده و قیمت تریاک و مشتقات آن افزایش می‌یابد. در این شرایط ممکن است گروه‌های جدید و بیشتری به صرافت ورود به عرصه قاچاق مواد مخدر بیفتند به این دلیل که در شرایط کمیاب شدن این مواد سودآوری آن افزایش می‌یابد؛ بنابراین باید مرز‌ها دقیق‌تر از هر زمان دیگری کنترل شوند.»

«تاثیر دوم که بسیار مهم‌تر هم هست آن است که ۵۰ درصد از جامعه مصرف‌کنندگان این مواد در کشور ما تریاک مصرف می‌کنند که این موضوع در کشور ما مایه خوشحالی بوده است چرا که مواد خطرناک‌تر مانند شیشه و هروئین توسط این ۵۰ درصد مصرف نمی‌شود. اما وقتی این ماده گران شود اولا در بازار کمیاب می‌شود دوم آنکه تولیدکنندگان خالی که مواد خام را وارد کشور کرده و مواد مخدر تولید می‌کردند مجبور می‌شوند میزان ناخالص مواد تولیدی خود را بیشتر کنند. افزایش ناخالص، سلامتی مصرف‌کنندگان را با بحران مواجه می‌کند و ممکن است ناگهان با بحران سلامت در قشری از جامعه که مصرف کننده هستند مواجه شویم. ممکن است برخی دیگر مواد دیگری را به عنوان جایگزین تریاک انتخاب کنند که این اتفاق بسیار منفی بوده و ضروری است از همین امروز درخصوص آن فکر و برنامه‌ریزی شود.»

«در حال حاضر شیشه خطرناک‌ترین ماده مخدر در جهان است. از سوی دیگر روند مصرف مخدر شیشه در کشور ما نیز روندی صعودی است و این ماده از کاندیدا‌هایی است که مصرف‌کنندگان تریاک و مشتقات آن به دلیل عدم دسترسی به این مواد به مصرف شیشه روی می‌آورند. برخی نیز ممکن است به مصرف چند ماده یا چند مصرفی روی بیاورند، که این مساله هم تبعات منفی بر حوزه سلامت مصرف‌کنندگان خواهد داشت.»

«طالبان هنوز در سراسر افغانستان حاکم نشده و هنوز درگیری در این کشور ادامه دارد و در مناطق تحت حاکمیت این گروه نیز همچنان درگیری ادامه دارد. در واقع هنوز حکومت یکدستی که بتواند امنیت را به صورت کامل در این کشور تامین کند ایجاد نشده است؛ لذا با توجه به اینکه همین امنیت از سر زورگویی نیز هنوز بر این کشور حاکم نشده است به احتمال زیاد شاهد آن خواهیم بود که در مناطقی که مرکز کشت خشخاش هستند مانند ولایت هلمند کشت را بیشتر کنند به این دلیل که نظارتی وجود نداشته و حکومت مرکزی در حال درگیری با سایر مناطق است. در چنین شرایطی حکومت مرکزی نمی‌تواند به مساله مواد مخدر توجه زیادی داشته باشد و متمرکز بر برقراری سلطه خود در کل کشور است.»

«این شرایط باعث می‌شود برخلاف قول طالبان، کشت مواد مخدر نه تنها کاهش نیابد که روندی افزایشی داشته باشد که مقدار بیشتر آن وارد مرز‌های ما می‌شود. این موضوع می‌تواند بر سرنوشت کشور ما تاثیرگذار باشد. نکته آنکه براساس آمار‌های سال ۲۰۲۰ از جمعیت ۳۸ میلیون نفری مردم افغانستان در سطح جهان، ۲.۵ میلیون نفر مصرف‌کننده تریاک هستند که علت آن نیز دسترسی آسان به این ماده مخدر در افغانستان است؛ بنابراین باید نسبت به شرایط سیاسی افغانستان و تاثیر آن بر حوزه مواد مخدر دقت کافی داشته باشیم.»