دیوار‌های تحدید، بلندتر می‌شود/ تأثیر کرونا بر مهاجران

جامعه ۲۴- یکی از تاثیرات بلاواسطه پاندمی کرونا، محدودیت در آمد‌وشد است که کشور‌ها برای پیشگیری از انتقال این ویروس از طریق تماس انسانی وضع کرده‌اند. در نتیجه، مهاجران و پناهندگان بسیاری بدون غذا و سرپناه و بدون دسترسی به خدمات ضروری اولیه برای بازگشت به کشور، در کشور‌های میزبان گیر افتاده‌اند. علاوه بر این، تعداد زیادی از پناهجویان هم نتوانسته‌اند برای درخواست حمایت خودشان را به کشور‌های پناهنده‌پذیر برسانند. مهاجران بی‌شماری هم با این خطر مواجهند که اقامت‌شان دچار وضعیت غیرمعمول شود، چون قادر به تامین ملزومات قانونی تمدید اقامت‌شان نیستند یا نمی‌توانند پروسه قانونی اخذ ویزا را طی کنند.

پاندمی کرونا باعث افزایش بیگانه‌ستیزی و انگ زدن به خارجی‌ها و تبعیض علیه آن‌ها شده است و مهاجران متهم می‌شوند که در انتشار این بیماری نقش دارند. از سوی دیگر انتظار می‌رود که کاهش یا قطع پول ارسالی از طرف مهاجران تاثیر چشمگیری در وضعیت زندگی خانواده‌های‌شان در کشور مبدا و زادگاه‌شان داشته باشد و امنیت غذایی، تحصیلات و دسترسی‌شان به خدمات بهداشتی و درمانی را کاهش دهد.

بیشتر بخوانید:  معبر مسدود پناهجو‌ها؛رنج مضاعف افغانستانی‌ها در مرزهای ایران و ترکیه

در این میان، گروه‌های به خصوصی از مهاجران و پناهندگان در معرض خطر بیشتری قرار دارند، از جمله افرادی که وضعیت اقامت‌شان غیرقانونی شده یا مدارک قانونی همراه ندارند، مهاجران کم‌درآمد و زنان پناهنده، دخترانی با نیاز‌های خاص، کسانی که حمایت خانوادگی ندارند، کودکان، سالمندان، افراد معلول و افراد بی‌وطن.

از آنجایی که قبل از شروع پاندمی کرونا، در سال ۲۰۱۹، بیش از ۴۰ میلیون مهاجر و پناهنده (معادل ۱۵ درصد کل مهاجران و پناهندگان جهان) در کشور‌های عربی زندگی می‌کردند و در همین سال، ۳۲ میلیون نفر از مهاجران و پناهندگان کل جهان متعلق به کشور‌های عربی بودند (که البته نیمی از آن‌ها ساکن دیگر کشور‌های عربی شده بودند) سازمان جهانی کار ILO در گزارشی، تاثیر کرونا بر وضعیت مهاجران و پناهندگان کشور‌های عربی را بررسی کرده است.

تاثیر کرونا بر وضعیت سلامت مهاجران

یکی از دغدغه‌ها و چالش‌های مهم مهاجران و پناهندگان در دوران پاندمی کرونا، دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی لازم است. در بسیاری از کشور‌های عربی مهاجران از طرح‌های بیمه خدمات درمانی دولتی محرومند.

در بسیاری از موارد، این مسوولیت کارفرما یا خود مهاجران است که خودشان را بیمه کنند. در برخی کشور‌های عربی، از جمله اردن، پناهندگان و پناهجویان هم مشمول طرح ملی خدمات کرونا شده‌اند ولی در دیگر کشور‌ها تعداد زیادی از مهاجران و پناهجویان، به خصوص آن‌هایی که از لحاظ اقامتی در وضعیت نامعلومی هستند، بیمه درمانی یا پول کافی برای استفاده از خدمات درمانی ندارند. همچنین ممکن است که آن‌ها حتی در صورت نیاز به دلیل ترس از دستگیری و اخراج از کشور به درمانگاه مراجعه نکنند.

در نتیجه در بیشتر موارد دسترسی مهاجران و پناهجویان به خدمات درمانی به طرح‌ها و برنامه‌های حقوق بشری در حال اجرا در آن کشور بستگی دارد. از سوی دیگر کارگران مهاجرانی که در مناطق دوردست یا به عنوان کارگر خانگی مشغول به کارند، در دسترسی و مراجعه به مراکز درمانی هم با مشکل مواجهند. کارگران مهاجر اغلب در خوابگاه‌ها و کمپ‌های شلوغ و به هم فشرده زندگی می‌کنند و حتی به آب آشامیدنی سالم و سرویس بهداشتی تمیز دسترسی ندارند که خود همین موضوع ریسک ابتلای آن‌ها به کرونا را افزایش می‌دهد. علاوه بر این محدودیت‌های زبانی هم مانع دیگری برای دسترسی مهاجران، به خصوص کارگران مهاجر کم‌درآمد، به خدمات پیشگیری و درمان کروناست.

از سوی دیگر بسیاری از این کارگران مهاجر به عنوان کارگر روزمزد در اقتصاد غیررسمی مشغول هستند و از دست دادن فرصت‌های شغلی به دلیل محدودیت‌های دوران کرونا معیشت این افراد را دچار مشکل می‌کند و در نتیجه گرسنگی یا سوءتغذیه سیستم ایمنی بدن‌شان تضعیف می‌شود و بیشتر در معرض ابتلا به کرونای شدید قرار می‌گیرند.

تبعات اجتماعی و اقتصادی کرونا بر مهاجران و پناهندگان

تخمین زده می‌شود که در سه‌ماهه دوم و سوم سال ۲۰۲۰، به ترتیب ۱۷.۳ و ۱۲.۱ درصد از ساعات کاری جهانی (معادل ۴۹۵ و ۳۴۵ میلیون شغل تمام‌وقت) بر اثر کرونا از بین رفته است. در ۱۲ کشور عربی، میزان از دست دادن ساعات کار به ترتیب ۱۶.۹ و ۱۲.۴ درصد (معادل ۱۰ میلیون و ۸ میلیون شغل تمام‌وقت) بوده است. برآورد می‌شود که میزان اشتغال در کشور‌های حوزه خلیج‌فارس ۱۳ درصد کاهش یافته است، از جمله از دست رفتن ۹۰۰ هزار شغل در امارات متحده و ۱.۷ میلیون شغل در عربستان سعودی.

بحران‌های قبلی، از جمله بحران اقتصادی جهانی در سال ۲۰۰۸، نشان داد که پناهندگان و مهاجران بیشتر از شهروندان خود کشور‌ها در معرض اخراج و از دست دادن مشاغل یا بدتر شدن شرایط کاری، از جمله کاهش حقوق و دستمزد‌ها قرار دارند.

مهاجران کم‌درآمد و پناهندگان در کشور‌های عربی اغلب در مشاغل موقت و مشروط مشغول به کارند. کسانی که شغل‌شان را از دست می‌دهند، به ندرت به بیمه و خدمات اجتماعی دسترسی دارند و در شرایط اقتصادی ناشی از بحران کرونا برای یافتن شغل دیگری با مشقت‌های قابل توجهی مواجه می‌شوند و در معرض خطر آزار، سوءاستفاده و استثمار جنسی قرار می‌گیرند.

همچنین در بسیاری از کشور‌های عربی که سیستم کفالت (اسپانسر برای استخدام افراد خارجی) برقرار است، از دست دادن شغل باعث می‌شود که آن‌ها دچار شرایط غیرمعمول شوند و در معرض جریمه، دستگیری، بازداشت یا اخراج قرار بگیرند.

مهاجران و پناهندگانی که در اقتصاد غیررسمی و مشاغل کم‌درآمد مشغول به‌کارند، بیشتر تحت تاثیر بحران کرونا قرار گرفته و امکان امرار معاش را از دست داده‌اند به گونه‌ای که احتمال دارد حتی نتوانند هزینه اجاره مسکن یا غذای‌شان را تامین کنند و همین موضوع آن‌ها را در معرض خطر اتخاذ استراتژی‌های سازگاری منفی قرار داده است، از جمله مصرف غذای کم، فروش اموال‌شان، تن‌فروشی برای بقا، کودک‌همسری و کار کودکان.
از شروع کرونا تا ژوئن ۲۰۲۰، ۷۷ هزار مصری که در خارج از کشور مشغول به کار بوده ولی به دلیل شیوع کرونا، دچار مخاطرات شغلی شده بودند، به کشورشان برگشته‌اند.

دولت هند، از شروع کرونا تا ژوئن ۲۰۲۰ بالغ بر ۲۲۰ هزار کارگر مهاجر تبعه هند را که بسیاری از آن‌ها در کشور‌های حوزه خلیج‌فارس بودند، به کشور برگردانده است. دولت نپال هم تخمین زده که بر اثر کرونا، حدود نیم‌میلیون کارگر مهاجر نپالی ممکن است از مالزی و کشور‌های حوزه خلیج‌فارس به نپال برگردند و دولت اتیوپی هم برآورد کرده است که ۶۰۰ هزار کارگر مهاجر تبعه این کشور از لبنان و کشور‌های حوزه خلیج‌فارس به اتیوپی برگردند.

یکی دیگر از تبعات اقتصادی دوران کرونا کاهش میزان پول ارسالی توسط مهاجران به کشور‌های زادگاه‌شان است و این تاثیر در کشور‌هایی که به پول ارسالی اتباع‌شان از خارج از کشور وابستگی زیادی دارند، مشهودتر و شدیدتر است. مثلا در نپال که پول ارسالی به این کشور توسط شهروندان مهاجرش معادل ۲۳ درصد تولید ناخالص ملی این کشور است، برآورد می‌شود که در سال ۲۰۲۰ به ۱۲ درصد کاهش یافته است.

تحصیل کودکان و جوانان مهاجر نیز شدیدا تحت تاثیر کرونا قرار گرفته است، به دلیل تعطیلی مدارس و مراکز آموزشی، عدم دسترسی به آموزش‌های آنلاین و پیش‌بینی افزایش ترک تحصیل از تبعات اجتماعی و اقتصادی کرونا بر کودکان و جوانان مهاجر آسیب‌پذیر است.

تاثیر کرونا بر بازگشت داوطلبانه مهاجران

در پاندمی کرونا، روند بازگشت داوطلبانه مهاجرانی که قرارداد‌های کاری‌شان از سوی کارفرما خاتمه یافته یا خودشان تصمیم گرفته‌اند شغل‌شان را رها کنند و همچنین پناهجویانی که می‌خواهند به کشور‌های خودشان برگردند، پیچیده‌تر و دشوارتر شده است. پناهندگان و مهاجران به دلیل بسته شدن مرز‌ها در دوران قرنطینه یا توقف پرواز‌های بازگشت به کشورشان در همان کشور‌های مقصد گیر افتاده‌اند. مهاجرانی که در شرایط غیرمعمول هستند و پناهندگان و پناهجویانی که منتظر خروج از کشور هستند، یا در بازداشتگاه‌های مهاجران سر می‌کنند، مجبور به تحمل دوره‌های طولانی‌تر حصر هستند.

به دلیل شلوغی و جمعیت بالای مراکز اقامت پناهجویان، آن‌ها بیشتر در معرض ابتلا به کرونا و خشونت‌های جنسی قرار می‌گیرند، در حالی که به امکانات بهداشتی مناسبی هم دسترسی ندارند. در جا‌هایی هم که امکان بازگشت داوطلبانه مهاجران و پناهندگان میسر شده است (به عنوان مثال وزارت کشور کویت در آوریل ۲۰۲۰ مصوبه‌ای را به اجرا گذاشت که به مهاجرانی که در شرایط غیرمعمول بودند، اجازه می‌داد به دلیل شرایط استثنایی دوران کرونا در مدت زمان مشخصی بدون اینکه به دلیل اقامت غیرقانونی‌شان جریمه پرداخت کنند، یا هزینه سفرشان را بدهند، کشور را ترک کنند)، کشور‌های زادگاه یا مبدا اصلی با چالش‌هایی بر سر جذب این جمعیت کثیر علاوه بر محدودیت‌های مالی و پزشکی مواجهند و نمی‌توانند شرایط مناسبی برای قرنطینه اتباع‌شان در بدو ورود به کشور فراهم کنند. برای مثال در سوریه، پناهندگانی که به کشور برمی‌گردند، یا افراد آسیب‌پذیر و بی‌خانمان‌شده‌ای که در شهر‌های دیگر سوریه سکنی گزیده بودند و حالا به زادگاه خودشان برمی‌گردند، باید تحت پوشش برنامه‌های بشردوستانه در سطح جوامع محلی و روستایی قرار بگیرند. اما تبعات کرونا باعث شده بازگشت پناهندگان به سوریه کاهش چشمگیری داشته باشد به‌طوری که در هشت‌ماهه اول سال ۲۰۲۰، تعداد پناهندگان بازگشته به کشور نسبت به مدت مشابه سال قبل ۶۰ درصد و حدود ۲۵ هزار نفر کاهش داشته است.

تاثیر کرونا بر زنان کارگر خانگی مهاجر

در سال ۲۰۱۹، زنان و دختران یک‌سوم مهاجران و پناهندگان در کشور‌های عربی را تشکیل می‌دادند. آن‌ها با ایفای نقش‌های مراقبتی یا ارایه خدمات بهداشتی و درمانی در خط مقدم مبارزه با کرونا قرار دارند. از سوی دیگر بخش عمده‌ای از زنان مهاجر ساکن در کشور‌های عربی را زنان کارگر خانگی تشکیل می‌دهند که در دوران کرونا به دلیل افزایش مسوولیت‌ها و وظایف مراقبت از اعضای خانواده، افزایش میزان استرس و خستگی و فشار مضاعف کاری به دلیل حضور مداوم همه اعضای خانه در دوران قرنطینه، دسترسی محدود به شبکه‌های حمایتی در کشور خودشان یا کشور میزبان با مشکلات عدیده‌ای مواجه شده‌اند.

از طرفی سیستم کفالت در بسیاری از کشور‌های عربی باعث شده کارگران وابستگی زیادی به کارفرما‌ها داشته باشند و در معرض انواع آزار و سوءاستفاده قرار بگیرند. در دوران کرونا، کارگران خانگی مهاجر که اغلب‌شان هم زن هستند، با مخاطرات و چالش‌های بیشتری مواجه هستند که اغلب ناشی از حصر در خانه توسط کارفرماهای‌شان است.

آمار‌ها نشان می‌دهند که میزان خشونت‌های مبتنی بر جنسیت در دوران قرنطینه‌های خانگی دوران کرونا و محدودیت رفت‌و‌آمد‌ها تشدید شده است. همین موضوع نیاز زنان و دختران را به خدمات حمایتی افزایش داده، در حالی که به دلیل شرایط کرونا دسترسی به این خدمات سخت‌تر از قبل شده است. زنان و دختران مهاجر و پناهنده‌ای که در این دوران شغل‌شان و در نتیجه محل اقامت‌شان را از دست می‌دهند، با چالش‌های مختلفی مواجه می‌شوند و ممکن است مجبور شوند به سوءاستفاده‌های جنسی تن بدهند.