اشتغال ناقص کلیدواژه نامفهوم دولت برای کم‌رنگ جلوه دادن نرخ بیکاری/ آمار شرم‌آور فقر در کشور

جامعه ۲۴، نازنین فرزان‌جو: یکی از دوستانم چند روز پیش در صفحه شخصی‌اش در فضای مجازی نوشت «استخوان‌هایم زیر بار خرج روزمره زندگی نرم شده و توانی برای ادامه زندگی ندارم اگر بلایی سرم آمد مسئولیت آن با مسئولین و فقر است». این جملات و شنیدن آن از زبان دوستی که سال‌هاست یکدیگر را می‌شناسیم، بیش‌ از این‌که دردناک باشد دهشتناک است، چرا که  نویسنده این جمله نه تنها شاغل است که مسئولیت زندگی هیچ‌کس جز خود را بر عهده ندارد. وضعیتی که نگرانی بابت افراد متاهل و مردان و زنان بیکار و فاقد سرمایه برای راه‌اندازی کسب و کار را افزایش می‌دهد. 

حق داشتن شغل مناسب و زندگی مرفه یکی از حقوق شناخته شده و ابتدایی هر فرد انسانی است. با وجود این حجت الله عبدالملکی وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی دولت سیزدهم در جلسه علنی چند روز پیش مجلس حضور پیدا کرد و بیکاری را دومین معضل اقتصادی پس از تورم دانست و گفت: دولت در این حوزه مشکلات متعددی داشته و با حجم متراکم بیکاری روبروست. در حدود ۱۴ میلیون نفر شغل شایسته ندارند و این در حالی است که ۲.۵ میلیون نفر بیکار مطلق محسوب می‌شوند.

نکته جالب در سخنان وزیر کار این است که تنها این وزارت‌خانه را مسئول به‌وجودآوردن شغل در کشور نداشت و بیان کرد: وزارت‌خانه‌های صمت، کشاورزی، گردشگری و مجموعه‌های محیط زیست، آی تی و ... نیز در این خصوص مسئولیت‌هایی برعهده دارند؛ وزارت کار مسئول ایجاد اشتغال نیست، بلکه مسئول ایجاد هماهنگی بین دستگاه‌های این حوزه تلقی می‌شود.

در تعریف اشتغال و بیکاری دچار مشکلات اساسی هستیم

حمید حاج‌اسماعیلی کارشناس بازار کار و کارگری در تعریف بیکاری به جامعه ۲۴ می‌گوید: از دید سازمان بین‌المللی کار که مبنای اصلی تحلیل و محاسبه نرخ بیکاری و اشتغال در مرکز آمار و وزارت کار و رفاه اجتماعیست؛ کسی که در هفته دو ساعت کار کند جزو شاغلین محسوب می‌شود و اگر کسی حتی نتواند همین دو ساعت در هفته را هم کار کند بیکار است. باید به این موضوع توجه کنید که اقتصاد جهانی مجموعه‌ای از اقتصاد‌های پیشرفته و توسعه‌یافته و درحال رشد و البته عقب‌افتاده وضعیف است و بیشتر اطلاعاتی که براساس شرایط سازمان بین‌المللی کار تهیه و پردازش می‌شود بر کشور‌های توسعه‌یافته مبتنی‌ست. دلیل آن هم این است که اقتصاد آن‌ها مجموعه‌ای از شرایط بازار کار را دارد و درعین اینکه بخش دولتی مسئولیت‌ها و تصدی‌گری‌های خاص خود را از لحاظ توسعه دارد بخش خصوصی در زمینه اقتصادی واجد شرایط اصلیست و دلالی و واسطه‌گری و مشاغل گوناگونی که در کشور‌های توسعه‌یافته برآورد می‌شود نزدیک به ۱۵ هزار شغل است و بیکاری و داشتن شغل براساس این مبنا‌ها تعریف می‌شود.

او ادامه می‌دهد: این موضوع در کشور ما که حتی در زمره کشور‌های درحال توسعه هم نیستیم چراکه ساختار اقتصادی درستی نداریم، بدتر است و شوربختانه در سال‌های اخیر هم این وضعیت وخیم‌تر شده است. در کشور‌های اروپایی که حتی به‌مراتب کمتر از یک پنجم جمعیت ما را دارند نزدیک به ۱۵ هزار شغل وجود دارد که کاملا تعریف‌شده و استاندارد هستند، اما در کشور ما بازار کار به‌درستی تحلیل و تعریف نشده است به همین دلیل ما در تعریف اشتغال و بیکاری دچار مشکلات اساسی هستیم.

این کارشناس تصریح می‌کند: براساس آمار‌هایی هم که مرکز آمار داده است نیمی از بیکاران کشور را با نام مشاغل ناقص معرفی می‌کند و جالب اینجاست که تعریف روشن و مشخصی از این مشاغل ارائه نداده است.  فراموش نکنید آمارگیری مرکز آمار براساس طرح آمارگیری کلی نفوس و مسکن است که افراد مامور این مرکز به خانه‌ها مراجعه می‌کنند و از خانواده‌ها می‌پرسند در خانه شما کسی کار و درآمد دارد؟ فرض کنید پاسخ مثبت است، اما در این بخش این‌که شغل چیست و یا میزان صداقت شخص پاسخ‌دهنده روشن نیست. نکته این است که تعاریف درآمدی در اقتصاد ایران به‌شدت مبهم است بنابراین از دید ما تعاریفی که سازمان بین‌المللی کار دارد با آن‌چه در ایران است هماهنگی ندارد.

نبود آمار دقیق بیکاری و اشتغال در کشور 

حاج‌اسماعیلی توضیح می‌دهد: بیکار کسی‌ست که نخست درآمد ندارد و دوم هیچ‌گونه شغل تعریف‌شده و رسمی در بخش‌های خصوصی یا دولتی و غیررسمی ندارد و البته افرادی که دارای شغل هستند حتما باید از مزایای حاکمیتی و بیمه‌ای برخوردار باشند. امروز در کشور ما درباره نرخ بیکاری اختلاف دیدگاه‌های زیادی وجود دارد. بر اساس آمار  امروز در کشور بیش از ۵ میلیون و پانصد هزار بیکار وجود دارد درصورتیکه مرکز آمار و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیمی از نرخ بیکاری ما را اشتغال ناقص اعلام می‌کنند که البته برای آن هم تعریف دقیقی ندارند و این یکی از مشکلاتی‌ست که وضعیت کشور را بدتر می‌کند.

بیشتر بخوانید: وزیر تعاون: ۱۴ میلیون نفر شغل شایسته ندارند

به‌گزارش جامعه ۲۴، به‌نظر می‌رسد داشتن تعاریف و آمار دقیق  از نرخ بیکاری  در کشور بتواند به بهترشدن اوضاع کمک کند. این درحالیست که آمار‌های مرکز آمار امروز بیش‌تر به احتمالات شبیه است تا واقعیتی قابل استناد.

حاج حسینی  در این زمینه می‌گوید: جدا از بحث آمار که نسبت به آن انتقاد داریم اطلاعات بخشی و تخصصی درستی هم در ایران نداریم. ما سال‌هاست به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی انتقاد کرده‌ایم و خواستار ایجاد یک بانک جامع اطلاعاتی در حوزه کار بوده‌ایم، چنین چیزی در تمام دنیا هم وجود دارد. عملکرد این بانک به این شکل است؛ فردی که تصمیم می‌گیرد شغلی داشته باشد و مجوزی بگیرد بعد‌ها بر اساس مشخصات و نشانی محل کار و کارگاه، نوع فعالیت و رسته آن و شمار کسانی‌که به‌عنوان نیروی کار به کار گرفته است باید در آن سامانه ثبت کند و به‌محض هرگونه تغییر یا جابه‌جایی، آن را در این سامانه ثبت کند. اگر چنین بانک و سامانه‌ای وجود داشته باشد مرکز آمار می‌تواند این اطلاعات را از وزارت تعاون بگیرد و با آمار‌های سازمان تامین اجتماعی و مراکز کاریابی نرخ بیکاری سالمی در کشور به دست آورد. تا هنگامی که این اطلاعات برای مرکز آمار وجود ندارد آگاهی‌های مرکز آمار دقیق نیست چنانکه امروز در کشور آمار درستی از هیچ قشری نداریم برای نمونه نمی‌دانیم چه تعداد فقیر یا شاغل در کشور داریم و یا چه قشری نیاز به حمایت دارند برهمین اساس به تمام کشور یارانه پرداخت می‌کنیم. تمامی این‌ها مشکلاتی‌ست که در کشور وجود دارد.

ناتوانی وزارت کار برای دسترسی به آمار دقیق بیکاری

او تصریح کرد: امروز دولت اعلام کرده است ۶۰ میلیون از کل ۸۰ میلیون نفر جمعیت کشور نیازمند حمایت‌های رایانه‌ای دولتند. این آمار برای کشور ما با این اندازه منابع و امکانات با این شمار از افراد نخبه و تحصیلکرده که هر یک می‌توانند تصدی‌گری بخش مهمی از کشور را برعهده گیرند شرم‌آور است؛ بنابراین در مرکز آمار این مشکل وجود دارد که آن‌ها نمی‌توانند اطلاعات فنی و تخصصی را از بخش‌ها بگیرند تا آن‌ها را تطبیق و تحلیل کرده و به اطلاعات دقیقی دست پیدا کنند و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی هم سال‌هاست نتوانسته در این زمینه کاری انجام دهد. تا هنگامی‌که وضعیت به همین شکل باشد تمامی این آمار‌ها نادرست و حدسیست. به‌راستی با تمامی مشکلات این سال‌ها و به‌ویژه کرونا آیا نرخ بیکاری در کشور افزایش پیدا نکرده است؟ تمامی این مسائل شاهدی بر دقیق‌ نبودن آمار موجود در کشور است.

این کارشناس درباره سخنان وزیر کار و موظف نبودن این نهاد در ایجاد اشتغال در کشور گفت: سال‌های سال است مسئولان کشور زیربار مسئولیت نمی‌روند بنابراین در بدنه دولت از این سخنان بسیار می‌شنویم چراکه نمی‌خواهند پاسخگو باشند. شوربختانه در کشور ما هنوز پاسخگویی مدیران نهادینه و به فرهنگ تبدیل نشده است. بیشتر کسانی‌ که برای پست و مقامی کاندیدا می‌شوند و آن را به دست می‌آورند به‌دنبال مقام و منفعت خود و ایجاد فعل‌ و انفعالات و همکاری‌های سیاسی با گروه‌های همسو با خود هستند. 

حاج‌اسماعیلی در ادامه گفتگو با جامعه ۲۴ به وزیر کار مستقیم پاسخ داد و تصریح کرد: وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی جزو وزارت‌خانه‌هاییست که بالاترین بودجه را در چند دهه اخیر از دولت دریافت کرده است ازسوی دیگر دبیرخانه شورای عالی اشتغال که وزیر هم عضو و دبیر آن است در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعیست و رئیس شورای عالی اشتغال رئیس‌جمهور است که تمامی اختیارات خود را به دلیل وجود این دبیرخانه به وزیر کار واگذار می‌کند و وزیرکار قائم‌مقام رئیس شورای عالی کار محسوب می‌شود؛ طراحی، سیاست‌گذاری و پیگیری سیاست‌های اشتغال در کشور کاملا در اختیار وزیر کار به‌عنوان دبیر شورای عالی اشتغال است.

وی افزود: موضوع بعدی که می‌خواهم به آن اشاره کنم این است که هیچ‌کس در کشور جز وزارت کار مسئول پیگیری، طراحی، سیاست‌گذاری، رصد و تحلیل رخداد‌ها و برنامه‌های اشتغال در کشور نیست. فراموش نکنید که وزارت کار براساس مسئولیت‌های ذاتی خود تنظیم‌کننده روابط کار در کشور است و بیش‌تر کارگاه‌هایی که در کشور شکل می‌گیرند پس از دریافت مجوز‌های بخشی باید نظارت و مجوز وزارت کار را بگیرند و در این میان وزارت کار بخش تعاون را که بسیار مهم است در اختیار دارد. همانگونه‌ که می‌دانید تعاون و رفاه در کنار بخش دولتی و خصوصی یکی از سه بخش اصلی اقتصادی در کشور و بخش رفاهی که در آن برای زندانیان و اقشار ضعیف شغل ایجاد می‌کنند در اختیار این وزارت است پس هرگز نمی‌تواند از زیربار مسئولیت ایجاد اشتغال شانه خالی کند. ‎‎