نگاه به اعتیاد، نظامی و امنیتی است/ اثربخشی اقدامات دولتی برای ترک اجباری معتادین زیر ۳ درصد است

جامعه ۲۴، نازنین فرزان‌جو: براساس آمار‌های ضد و نقیضی که در کشور وجود دارد امروز در کشور بیش از دو میلیون معتاد داریم که به باور کارشناسان نخستین گام برای ترک و بازگشت‌ آنان به زندگی عادی خواست فرد‌ی‌شان است، اما این باور در میان تمامی مسئولان کشور وجود ندارد و به همین دلیل گاه به گاه شاهد برخورد‌های قهری با معتادان و به‌ویژه معتادان متجاهر در طرح‌های موسوم به جمع‌آوری و ساماندهی هستیم.

اما آیا با معتادانی که امروز به‌عنوان بیمار در دنیا شناخته می‌شوند رفتاری انسانی و بر اساس اصول صورت می‌گیرد؟ شوربختانه در روز‌های اخیر شاهد مرگ محسن قاسمی قهرمان پیشین کشتی کشورمان و نابغه کشتی لرستان بودیم. محسن که خیلی زود به دام اعتیاد افتاده بود به گونه‌ای تلخ در کمپ ترک اعتیاد مورد حمله قرار گرفت، ضربه مغزی شد، به کما رفت و فوت کرد.

برخی از کارشناسان البته عنوان می‌کنند که چنین رفتارهایی تنها در کمپ‌های ترک اعتیاد انجام نمی‌شود و گاهی افرادی که مشغول جمع‌آوری معتادینند نیز رفتارهایی بعضا خشن و ناشایست را نسبت به این افراد آسیب‌دیده روا می‌دارند. نکته آن است که  اگر اینگونه رفتار‌ها در ترک اعتیاد این افراد تاثیرگذار بود امروز باید در کشور شاهد کاهش اعتیاد می‌بودیم. شاید وقت آن رسیده است که سازمان‌ها و نهاد‌های ذی‌ربط درباره راهکارهای درست و اساسی با کارشناسان این حوزه مشورت کرده و برنامه‌ریزی‌های ضروری را با همراهی آن‌ها انجام بدهند.

اعتیاد، زیرپوست فقر

سعید صفاتیان، کارشناس حوزه مقابله با مواد مخدر درباره رفتار با معتادان به جامعه ۲۴ می‌گوید: بحث سازمان‌دهی معتادان خیابانی سال‌هاست که در کشور ما مطرح است، با روی کار آمدن دولت تازه هم این موضوع از سوی شهرداری تهران و نیروی انتظامی انجام شد که من از اساس با آن مخالفم. نخست باید این موضوع را درنظر داشته باشیم که به جز عوامل شخصی، عوامل فرهنگی، اقتصادی و آموزشی نیز در در جامعه در گرفتارشدن این افراد در دام اعتیاد موثر بوده است.

او ادامه می‌دهد: جالب این‌جاست که بسیاری از معتادین متجاهر کسانی‌ هستند که از لحاظ وضعیت اقتصادی جزو قشر ضعیفند. هنگامی‌که اعلام می‌کنند سه تا پنج میلیون خانوار زیر خط فقرند و دچار اعتیاد می‌شوند هسته اصلی درآمدشان برای اعتیاد صرف می‌شود و هر روز اوضاعشان بدتر از پیش می‌شود.

صفاتیان تصریح می‌کند: شوربختانه چگونگی نگاه و برخورد با معتادان در کشور ما اجتماعی نیست بلکه نظامی و امنیتی‌ست. در تمام دنیا معتادان متجاهر وجود دارند، اما رفتار متولیان با این مسئله کارشناسی‌شده و بر اساس برنامه است، اما در ایران این‌گونه نیست. هنگامی‌که نگاه نظامی‌ست رفتار و برخورد هم خشونت‌آمیز است.

او با اشاره به بدرفتاری با معتادان در کمپ‌ها عنوان می‌کند: کمپ‌ها از بهزیستی مجوز می‌گیرند، اما پس از آن هیچگونه نظارتی روی کار آن‌ها نیست، بسیاری فقط برای سودجویی کمپ راه‌اندازی می‌کنند و از این راه سود‌های فراوان می‌برند و چنین افرادی به‌دنبال کار درست و کارشناسی در این حوزه نیستند، در این شرایط وضعیت رفتار با افراد دارای اعتیاد به همین شکل خواهد بود. مشکل بعدی در این کمپ‌ها این است که افراد با فرهنگ‌های گوناگون و بدون هیچ‌گونه تناسبی در کنار هم قرار دارند که همین مسئله هم سبب بروز مشکلات فراوانی می‌شود.

وی ادامه می‌دهد: دولت باید خود کمپ‌هایی راه‌اندازی کند تا افرادی که به انتخاب و اختیار خود قصد ترک اعتیاد را دارند به آنجا مراجعه کنند. تاکنون دولت هرگز چنین اقداماتی انجام نداده و همواره در این حوزه نگاه قهرآمیز داشته است.

به گزارش جامعه ۲۴؛ راه مقابله با اعتیاد بسیار مهم و حیاتی‌ست. در برخورد با این مسئله هرگز نمی‌توان از روش‌های غیرکارشناسی و خشونت‌بار استفاده کرد و امید داشت که اعتیاد و آسیب‌های مربوط به آن کاهش یابد. همان‌اندازه که فرآیند ترک اعتیاد و بازگشت فرد به زندگی عادی یک ضرورت است، انتخاب روش اصولی و علمی برای کمک به فرد در حال ترک اعتیاد نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است. تجربه نشان داده تلاش برای ترک دادن اجباری معتادان بی‌نتیجه بوده و آنگونه‌ که کارشناسان می‌گویند مهم‌ترین بخش فرآیند ترک اعتیاد، به‌وجودآوردن انگیزه درونی در افراد معتاد است.

صفاتیان با طرح این سوال که بر اساس ماده ۱۶ قانون مبارزه با مواد مخدر تاکنون چند صد میلیارد تومان برای ترک و درمان اجباری معتادان هزینه شده است، اما این بودجه چه اندازه تاثیرگذار بوده است؟ اضافه می‌کند: اگر دولت اجازه دهد تیم و گروهی مستقل درباره عملکرد و کارایی این اقدامات، پژوهشی انجام دهد خواهید دید که نتیجه آن زیر سه درصد خواهد بود، اما شوربختانه ستاد مبارزه با مواد مخدر هرگز این اجازه را نمی‌دهد درصورتی‌که این بودجه و سرمایه متعلق به تمام مردم ایران است و ما حق داریم از چند و چون و نتیجه آن آگاه شویم.

او درباره این‌که آیا یکی از عوامل بازگشت به اعتیاد می‌تواند ترک اجباری باشد توضیح می‌دهد: ما در دنیا برنامه‌های اجباری داریم، اما هنگامی‌که معتاد وارد سیستم درمان اجباری می‌شود در ادامه آن به‌اندازه‌ای حمایت‌های خانوادگی، اجتماعی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و قضایی برای فرد وجود دارد که مجموعه این حمایت‌ها او را به سمت و سوی درست هدایت می‌کند.

مدیران کشور به‌ویژه در حوزه اعتیاد کارشناس نیستند

مدیر عامل موسسه دانش اعتیاد و روانشناسی ایرسا می‌گوید: یکی از معدود افرادی که در حوزه اعتیاد و درمان‌گری اعتیاد کار کرده است و مسئولیت‌های فراوانی هم داشته است من هستم. پیشینه من در این عرصه ۳۰ سال است و سال‌ها در ستاد مبارزه با مواد مخدر کار و فعالیت کرده‌ام و تمامی برنامه‌های کارشناسی امروز کشور در زمان مدیریت من طراحی شد. هیچ کس در ایران نیست که بیش از من در این حوزه کار کرده و پست‌های مدیریتی داشته باشد، اما باید بگویم مدیران ستاد مبارزه با مواد مخدر هرگز با افرادی مانند من تماسی ندارند و فقط به‌دنبال حفظ مقام و پست مدیریتی و حقوق خود هستند، در واقع مدیران کشور ما نمی‌خواهند خود را درگیر کنند و تنها به‌دنبال تمام‌شدن دوره کاری خود در فلان نهاد و سازمانند.

بیشتر بخوانید: زخم مدیران ناکارآمد بر پیکر مبارزه با اعتیاد

او توضیح می‌دهد: ما برای درمان اعتیاد در کشور نیازمند برنامه هستیم که این کار از مدیران کنونی کشور برنمی‌آید چرا که برنامه نیازمند شهامتی‌ست که وجود ندارد. مدیران کشور به‌ویژه در حوزه اعتیاد کارشناس نیستند بنابراین نمی‌توانند در این عرصه کاری اساسی و کاربردی انجام دهند. کار‌هایی که امروز در ستاد مواد مخدر انجام می‌شود جدی و بر مبنای انجام کاری در راستای کاهش اعتیاد نیست چراکه دغدغه‌ای برای این کار وجود ندارد، این موارد نشان‌دهنده ضعف عملکرد ستاد مبارزه با مواد مخدر است که به جای یک نگاه اجتماعی به موضوع اعتیاد نگاهی امنیتی دارد. سی سال است در این کشور ستاد مبارزه با مواد مخدر وجود دارد و تمامی مدیران آن اکنون همگی نظامی و انتظامی بوده‌اند اما نتیجه‌اش این است که می‌بینید. امروز بیش از ۸۰ درصد مردم از وضعیت اعتیاد در کشور ناراضی‌اند.

صفاتیان درباره سلامت روانی افرادی که با معتادان برخورد دارند می‌گوید: وقتی نیروی انتظامی در خیابان معتادان را جمع‌آوری می‌کند، معمولا افراد آموزش‌دیده‌اند و اگر هم برخی از ماموران دست به اقدام ناشایستی بزنند نمی‌توان آن را به تمامی آن‌ها تعمیم داد، اما کسانی‌که در کمپ‌ها از معتادان مراقبت و نگهداری می‌کنند معمولا افرادی‌اند که خود زمانی درگیر اعتیاد بوده‌اند و چون این دوران دشوار را گذرانده‌اند اندیشه‌ها و طرز فکر خاصی دارند بنابراین این افراد باید حتما آموزش ببینند. به نظر من بسیاری از این افراد مبتلا به افسردگی و اختلالات روانی‌اند و شخصیت‌های ضداجتماعی در میان آن‌ها بسیار زیاد است.

این کارشناس مواد مخدر معتقد است؛ ضروری‌ست رئیس‌جمهور به‌عنوان رئیس ستاد مبارزه با مواد مخدر برای یک بار هم که شده برای این نهاد مدیری با نگاه اجتماعی و روان‌شناسی انتخاب کند و آن‌گاه نتیجه آن را ارزیابی کند زیرا تا هنگامی‌که ساختار تغییر نکرده و مدیران نظامی با نگاه امنیتی در حوزه اعتیاد فعالیت می‌کنند اوضاع به همین شکل خواهد ماند و شاهد تغییری نخواهیم بود.