دلایل جدی‌ گرفته‌نشدن دوز سوم

جامعه ۲۴- آمار ابتلا‌های روزانه به کرونا همچنان پنج رقمی است و آمار فوتی‌ها هنوز سه رقمی. با این حال، اما آمار‌های مربوط به واکسیناسیون روزانه که نشانه‌ای است از تمایل مردم برای ایمن شدن، متناسب با این آمار‌ها رشد نمی‌کند. طبق آمار‌های رسمی وزارت بهداشت اکنون بیش از ۷۰ درصد مردم هر دو دز واکسن را دریافت کرده‌اند، ولی حالا در موج ششم کرونا که سهمگین آغاز شده و حتی قبل از شروع این موج، استقبال از دز سوم واکسن به طرزی بحث برانگیز سرد و دور از انتظار است. در واقع در حالی که گفته می‌شود برای پیشگیری از موج‌های کرونایی باید پوشش دز دوم به ۹۰ درصد و دز سوم به ۷۰ درصد برسد نه آمار تزریق‌های دز دوم به این عدد رسیده و نه آمار‌های مربوط به دز سوم. اکنون آمار‌های رسمی از تزریق ۳۰ درصدی دز سوم درکشورمان اشاره دارد که حکایت یک ریزش اساسی است، آن هم درست در زمانی که امیکرون با شدت عمل، مشغول سرایت است. در این میان و در شرایطی که به گفته متخصصان بیماری‌های کودکان، امیکرون بچه‌ها به ویژه افراد کمتر از ۱۲ سال را مورد هجمه جدی قرار داده، اما استقبال این گروه‌های سنی از واکسیناسیون چشمگیر نیست. البته تلاش‌هایی برای ترغیب خانواده‌ها به واکسینه‌کردن فرزندان‌شان در حال انجام است مثل تزریق دز دوم واکسن کرونا آن هم با برند پاستوکووک به نوه وزیر بهداشت مقابل دوربین‌ها یا واکسینه شدن چهارقلو‌های ۱۳ ساله اردبیلی در مرکز واکسیناسیون شهیدمبارکی این شهر و خبری شدن این اتفاق که ممکن است ترغیب‌کننده نیز باشد. با این حال موضوع بی‌اعتنایی بخش قابل‌توجهی از افراد جامعه به تکمیل واکسیناسیون به ویژه تزریق دز سوم واکسن که می‌تواند ایمنی‌زایی بالایی ایجاد کند، یکی از چالش‌های بهداشتی این روزهاست که چرایی آن را در گفتگو با کارشناسان بررسی کرده‌ایم و راهکار‌های عبور از این چالش را از آن‌ها جویا شده‌ایم.

حاشیه‌سازی ضد واکسن‌ها

از روز اول همین بود؛ این که کسانی که علم کافی برای اثبات مسائل علمی ندارند، با اعتماد به نفس کاذب و قاطعیت بسیار زیاد اظهارنظر می‌کنند. اما در طرف مقابل، ادبیات دانشگاهی با آمار و احتمال حرف می‌زند و سعی بر ارائه مستندات دارد. موضوعی که مسعود یونسیان، دبیر کمیته اپیدمیولوژی و پژوهش کمیته علمی کشوری مقابله با کووید-۱۹ آن را مصداق افرادی می‌داند که از بی‌تاثیری تزریق دو دز واکسن می‌گویند و افراد را برای تزریق دز سوم دلسرد می‌کنند: «بسیاری از افراد مغرض با طرح این موضوع که افراد واکسینه شده هم کرونا گرفته‌اند یا این که اگر واکسیناسیون تاثیر داشت دوباره با آمار صعودی پیک ششم روبه‌رو نمی‌شدیم، سعی در بی‌تاثیر نشان دادن واکسیناسیون و بی‌انگیزه کردن افراد برای تزریق دز سوم را دارند. اما راهکار مقابله با این افراد چیست؟ بهترین کار این است که با ارائه آمار و شواهد به آن‌ها ثابت کنیم در حالی که ما واکسینه هستیم، شرایط فعلی رقم خورده‌است، اما اگر واکسن نمی‌زدیم چه اتفاقی می‌افتاد؟»
یونسیان با یادآوری موج پنجم کرونا که در زمان غیر واکسینه‌شدن بخش زیادی از جامعه رخ داد می‌گوید: «موج پنجم و سویه دلتا را در شرایطی تجربه کردیم که هنوز واکسیناسیون به صورت گسترده در جامعه انجام نشده‌بود و دیدیم که این موج چقدر سهمگین عمل کرد. پس طبیعتا اگر در شرایط فعلی و مواجهه با امیکرون هم واکسیناسیونی در کار نبود، بدون شک بیمارستان‌هایمان لبریز از بیمار مبتلا شده‌بود.»

این کارشناس همچنین معتقد است طبق آمار اغلب افرادی که این روز‌ها در بیمارستان‌ها بستری هستند و متاسفانه برخی از آن‌ها فوت می‌کنند، همان کسانی هستند که واکسن تزریق نکرده‌اند.

اجباری نبودن دز سوم

«دوز اول و دوم را هم، چون می‌خواستم از مرز خارج بشوم تزریق کردم وگرنه همان‌ها را هم نمی‌زدم.» این را یکی از شهروندان می‌گوید و برایمان تعریف می‌کند ارائه کارت واکسن دیجیتال که نشان‌دهنده تزریق دو دز واکسن باشد، برای سفرش اجباری بوده‌است.
این موضوع شاید یکی دیگر از دلایلی است که استقبال از دز سوم را در بین برخی شهروندان کم‌رونق کرده، چون هنوز اجباری برای تزریق دز یادآور وجود ندارد و ارائه برخی خدمات تنها منوط به تزریق دو دز واکسن است نه سه دز. بدیهی است در شرایطی که معنای واکسیناسیون کامل برای در اختیار داشتن برخی از مجوزها، تنها به دو دز واکسن ختم می‌شود، برای برخی از افراد، رغبت و البته برای دیگران، تعجیل چندانی برای سومین دز وجود
نداشته‌باشد.

تلاش برای ارائه راهکار مقابله با این موضوع باعث شده از گوشه و کنار، پیشنهاد اجباری شدن دز سوم واکسن کرونا شنیده شود؛ آنقدر که در تازه‌ترین خبر هم وزیر کشور از پیشنهاد تزریق اجباری دز سوم واکسن کرونا به ستاد ملی مقابله با کرونا برای کنترل موثرتر بیماری در کشور می‌گوید: «در حال بررسی این موضوع با همکاری وزارت بهداشت و درمان هستیم که دز سوم واکسن برای فعالیت مشاغل و اصناف و سایر حوزه‌ها اجباری شود. البته که این موضوع باید به تصویب ستاد ملی مقابله با کرونا برای اجرایی شدن برسد.»
بنابراین به نظر می‌رسد اجرای قوانینی که نسبت به دز اول و دوم واکسن اعمال شد، برای تزریق سومین دز هم می‌تواند به ایمن شدن سه‌باره بخش زیادی از جامعه کمک کند.

سهل‌انگاری در تزریق دوز سوم

اما یک سهل‌انگاری عجیب بین افرادی که دو دز واکسن را تزریق کرده‌اند، برای تزریق دز سوم وجود دارد موضوعی که در میان افراد متعددی که با گذشت بیشتر از شش ماه از تزریق دز دوم، هنوز برای تزریق سومین دز اقدام نکرده‌اند، دیده می‌شود؛ افرادی که نه مخالفتی با واکسن دارند و نه حتی دلیل موجهی برای واکسن نزدن: «منتظر یک روز خالی هستم که بروم و دز سوم رو هم بزنم؛ راستش هنوز وقت
نکرده‌ام.»

این پاسخ قریب به اتفاق کسانی است که به واکسیناسیون علیه کرونا اعتقاد دارند، اما هنوز، سومین دز واکسن‌شان را تزریق نکرده‌اند. در واقع این‌طور که به نظر می‌رسد شور و اشتیاقی که در افراد برای دریافت دز اول و دوم دیده می‌شد، برای دز سوم وجود ندارد و این افراد همان دو دز را برای ایمن شدن کافی می‌دانند: «حالا فعلا دو تا دز زده‌ام و ایمن شده‌ام. سومی را هم می‌زنم.»

بخشی از افراد جامعه در حالی این‌گونه فکر می‌کنند که مسعود یونسیان، اپیدمیولوژیست به طور جدی آن را رد می‌کند و معتقد است یکی از اساسی‌ترین راه‌ها برای مقابله با پیک ششمی که در آن هستیم، تسریع دز سوم واکسیناسیون است. البته در این بین هستند افرادی که دز اول و دوم را در شرایطی متفاوت از شرایط امروزشان تزریق کرده‌اند و حالا برای تزریق سومین دز تردید دارند: «دز اول و دوم را زده‌ام، ولی حالا که نوبت به تزریق دز سوم رسیده، باردار شده‌ام؛ راستش از عوارض احتمالی دز سوم در شرایط فعلی و سلامت فرزندم نگرانم.» این را خانم بارداری می‌گوید که با وجود توصیه پزشک متخصص به تزریق دز سوم واکسن، همچنان در شک و نگرانی است.

در چنین شرایطی به نظر می‌رسد شفاف‌سازی درباره تاثیرات دز سوم واکسن از طریق رسانه‌ها راهکاری سودمند و اثربخش برای تشویق این افراد به انجام واکسیناسیون است، یعنی شفاف‌سازی درباره بالا رفتن آنتی‌بادی و ایمنی بدن نسبت به بیماری با تزریق سومین دز که در خانم‌های باردار حتی می‌تواند این ایمنی را به جنین‌شان هم منتقل کند.

بهانه‌گیری درباره سبد واکسیناسیون

البته که پیدا کردن علت پایین بودن آمار‌های مربوط به تزریق دز سوم واکسن کرونا در کشور، نیاز به یک مطالعه سیستماتیک دارد، اما حمید سوری، متخصص اپیدمیولوژی معتقد است یکی از دلایلی که به عنوان پیش‌فرض این کاهش استقبال مطرح می‌شود، نبود تنوع در سبد واکسیناسیون کشور است؛ موضوعی که از نظر سوری، برخی از مردم آن را علتی برای تمایل نداشتن به تزریق دز سوم واکسن می‌دانند: «مثلا این‌که برخی از مردم می‌خواهند به کشور‌های خارجی سفر کنند، ولی معتقدند واکسنی که در فهرست مورد تایید کشور مقصدشان قرار دارد در سبد واکسیناسیون کشور وجود ندارد.»

البته مسعود یونسیان معتقد است پدیده بی‌تمایلی به دز یادآور واکسن، مختص ایران نیست و برخی کشور‌ها مانند آمریکا، به رغم این که سبد واکسیناسیون متنوعی دارند، اما همچنان درصد افراد واکسینه شده‌شان به قدر کافی نیست. برای همین است که سوری و یونسیان، این دلیل را به قدر کافی موجه نمی‌دانند و معتقدند تنوع و ایمنی‌بخشی واکسن‌های موجود در ایران، قابل‌قبول و راضی‌کننده است.

نگاهی کوتاه به سبد واکسیناسیون کشورمان نیز نشان می‌دهد که افراد نسبت به دز‌های اول و دوم، قدرت انتخاب بیشتری برای انتخاب دز سوم واکسن دارند.

وضعیت خاص اقشار خاص

اما حمید سوری، اپیدمیولوژیست یکی دیگر از دلایل پایین بودن آمار تزریق دز سوم واکسن نسبت به دز اول و دوم را در دسترس نبودن آن برای همه اقشار جامعه به ویژه در مناطق دوردست و محروم می‌داند: «در زمان تزریق دز اول و دوم واکسن بسیاری از گروه‌های جهادی، سازمان‌های دولتی و بهداشتی پای کار آمدند تا فرصت واکسیناسیون را برای همه افراد محروم جامعه، از حاشیه‌نشین‌های شهر تا افراد بی‌خانمان و... فراهم کنند؛ آنقدر که کسی نباشد که تمایل به واکسینه شدن داشته‌باشد، ولی واکسن نزده‌باشد.»
به گفته این کارشناس، این اتفاق هنوز درباره دز سوم رخ نداده‌است: «در واقع بخشی از کاهش آمار به دلیل کم شدن این جامعه از آمارهاست یعنی کسانی که به دز سوم واکسن دسترسی ندارند.» به همین علت راه‌اندازی و توسعه دوباره مراکز سیار واکسیناسیون در مناطق مختلف، راهکاری برای اضافه کردن این قشر از جامعه به جمعیت افراد واکسینه شده و بالا رفتن درصد تزریق‌های دز سوم است: «یعنی به جای این‌که منتظر باشیم آن‌ها به ما مراجعه کنند، ما سراغ آن‌ها برویم و به تزریق دز یادآور دعوت‌شان کنیم.» دعوتی که سوری معتقد است این افراد با روی خوش آن را می‌پذیرند و ایمنی بخشی از جامعه حاصل خواهدشد.

بیشتر بخوانید: آماده باش بیمارستان‌ها برای روز‌های سخت کرونایی

ارتباط دوز سوم و امیکرون

با هر کارشناس و متخصصی در حوزه بهداشت و سلامت که همکلام می‌شویم، یکی از اساسی‌ترین راهکار‌های آرام‌تر گذراندن موج ششم کرونا را کامل کردن واکسیناسیون و تزریق دز سوم می‌دانند.
اما در چنین شرایطی با وجود تعداد ابتلا‌های بالا سویه امیکرون، تاثیر تزریق دز سوم چطور خودش را نشان می‌دهد؟ البته بدیهی است با توجه به تجربیاتی که از این ویروس داریم، تزریق واکسن به تنهایی کفایت نمی‌کند و نباید فراموش کنیم اگر همچنان استفاده از ماسک، فاصله‌گذاری اجتماعی و پرهیز از تجمعات را جدی نگیریم به وخامت اوضاع تابستانی که گذشت، دچار خواهیم شد. واقعیت این است که بعد از تزریق دز سوم واکسن کرونا، احتمال ابتلا به کرونا وجود دارد، اما نکته مثبت این مساله این است که خطر بستری شدن یا مرگ بسیار کم‌تر می‌شود.

درعین‌حال ارتباط بین دز سوم واکسن و سویه امیکرون، در همین مدت کوتاه هم در بین مردم جهان سوال‌برانگیز شده‌است؛ آنقدر که با گذشت چند ماه از تزریق واکسن کرونا در اولین گروه از افراد در بسیاری از کشور‌های جهان، پرسش‌ها درباره نیاز به تزریق دز سوم یا دز تقویتی واکسن کرونا در کشور‌های مختلف همواره رو به افزایش بوده‌است.

تحقیقات در برخی کشور‌ها درباره اثربخشی واکسن‌ها و میزان ایمنی در بدن دریافت‌کنندگان واکسن بعد از گذشت چند ماه از واکسیناسیون قبلی نشان می‌دهد تزریق دز سوم واکسن کرونا به خصوص در جمعیت‌های خاص مانند سالمندان و افرادی با سیستم ایمنی ضعیف، برای حفظ ایمنی جامعه مورد نیاز است؛ نوعی از ایمنی که این روز‌ها و در زمان مواجه شدن با سویه جدید به خطر افتاده‌است.

محققان بریتانیایی به تازگی مطالعه‌ای را انجام داده و ۶۲۰ نمونه خون از ۳۶۴ کارمند بخش مراقبت‌های بهداشتی را تجزیه و تحلیل و مشاهده کردند افرادی که تنها دو دز از واکسن‌های کووید ـ ۱۹ را دریافت کرده‌بودند در برابر نوع اومیکرون نسبت به انواع آلفا و دلتا محافظت کمتری داشتند، چرا که سطح آنتی‌بادی در سه ماه اول پس از تزریق دز دوم کاهش یافت، اما دز سوم (تقویت‌کننده) سطح آنتی‌بادی‌ها را به حدی افزایش داد که با سویه امیکرون مقابله می‌کنند؛ بنابراین آن‌ها به این نتیجه رسیدند که سطح آنتی‌بادی در برابر اومیکرون پس از سه دز، تقریبا ۵/۲ برابر بیشتر از زمانی است که دو دز واکسن دریافت می‌شود. در واقع نتایج این تحقیقات نشان می‌دهد تزریق دز سوم کارایی بالایی دارد و باعث تقویت و دوام بیشتر پاسخ ایمنی در افراد دریافت‌کننده دز سوم نسبت به افراد بدون تزریق دز تقویتی می‌شود.