چرا طلاق توافقی افزایش یافته است؟

جامعه ۲۴- در سال‌های اخیر شاهد این بوده ایم که نرخ طلاق در کشورمان روند رو به رشدی داشته است. بیشتر طلاق‌ها در ۵ سال اول زندگی رخ می‌دهد. از همین‌رو قوه قضاییه برای کاهش آمار طلاق و برای اینکه زوجین تصمیم عاقلانه و درستی در خصوص ادامه یا عدم ادامه زندگی مشترک‌شان بگیرند، اقدام به راه‌اندازی مراکز مشاوره در کنار دادگاه‌های خانواده کرده است. این مراکز از سال ۱۳۹۳ براساس تبصره ماده ۱۶ قانون حمایت از خانواده در حال ارائه خدمات هستند. سیده "زینب جلالی" رییس اداره پیشگیری از آسیب‌های خانواده معاونت پیشگیری از وقوع جرم قوه قضاییه درباره اقداماتی که در این مرکز انجام می‌شود و همچنین آمار طلاق در کشور به ایلنا توضیح داد.

مراکز مشاوره در دادگاه‌های خانواده چه خدماتی را ارائه می‌دهند؟

قانون حمایت از خانواده در اواخر سال ۱۳۹۱ تصویب و ابلاغ شد و آیین نامه اجرایی آن نیز در سال ۱۳۹۳ ابلاغ شد تا زمانی که دستورالعمل اجرایی این قانون ابلاغ شود، یک خلاء در این زمینه وجود داشت. معاونت پیشگیری از وقوع جرم در سال ۱۳۹۳ براساس تبصره ماده ۱۶ نسبت به فعال بودن مراکز مشاوره در کنار دادگاه‌های خانواده اقدام کرد. ماده ۱۶ قانون حمایت از خانواده اعلام می‌کند که قوه قضاییه مکلف است در کنار دادگاه‌های خانواده مراکز مشاوره نیز ایجاد کنند و تمامی پرونده‌های طلاق در ابتدا در این مراکز مشاوره بررسی شوند و نتیجه این مراکز مشاوره به دادگاه اعلام شود و در صورت عدم سازش دستور طلاق صادر شود.

با کمک سازمان بهزیستی کشور تعدادی از مراکز مشاوره‌ای را که تحت نظارت سازمان بهزیستی بود، شناسایی و صلاحیت این مراکز را براساس پروتکل‌هایی که وجود دارد مورد سنجش قرار دادیم و از این مراکز برای همکاری در معیت دادگاه‌ها استفاده شده، در همین راستا نیز شیوه نامه‌ای توسط معاونت پیشگیری از وقوع جرم تهیه و فرآیند مراجعه متقاضیان طلاق به مراکز مشاوره از این طریق اعلام شد.

براساس شیوه‌نامه ابلاغی افراد چگونه می‌توانند برای طلاق درخواست کنند و آیا از خدمات مراکز مشاوره بهره‌مند می‌شوند؟

براساس این شیوه‌نامه افراد می‌توانند به ۴ صورت برای درخواست طلاق اقدام کنند؛ اولین روش برای درخواست طلاق این است که به صورت مستقیم به دادگاه مراجعه و از طریق دادگاه به مراکز مشاوره ارجاع داده شوند. همچنین می‌توانند با مراجعه به دفاتر قضایی و ثبت درخواست طلاق به مراکز مشاوره ارجاع داده شوند. همچنین خودشان می‌توانند به مراکز مشاوره تحت نظارت بهزیستی که مورد تایید قوه قضاییه است مراجعه کرده و خدمات مشاوره را دریافت کنند و پس از آن که مشاوره دریافت کردند، سازش یا عدم سازش زوجین مشخص شده و از طریق دفاتر قضاییه به دادگاه ارجاع داده می‌شدند. همچنین با همکاری سازمان بهزیستی سامانه تصمیم راه‌اندازی شد و افراد می‌توانند با مراجعه به سایت زمان درخواست طلاق کرده و با دریافت کد پیگیری به مراکز مشاوره مراجعه کنند.

چند نوع درخواست طلاق داریم و آیا ارائه خدمات مشاوره برای همه این طلاق‌ها الزامی است؟

سه نوع درخواست طلاق داریم که شامل طلاق توافقی، طلاق به درخواست زوج و طلاق به درخواست زوجه است. براساس ماده ۱۶ قانون حمایت از خانواده فقط طلاق‌های توافقی باید به مراکز مشاوره خانواده ارجاع داده می‌شدند و طلاق به درخواست زوج و زوجه براساس ماده ۲۷ و ۲۸ قانون حمایت از خانواده داوری ارجاع داده می‌شد و به دادگاه مراجعه می‌کردند. طی جلساتی که با روسای دادگستری کل استان و معاونان اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم داشتیم درخواست کردیم طلاق‌هایی که به درخواست زوج یا زوجه انجام می‌شود هم به مراکز مشاوره ارجاع داده شوند. وقتی طلاق به درخواست زوج یا زوجه باشد صلح و سازش راحت‌تر از طلاق‌های توافقی است. چراکه در طلاق توافقی به سختی می‌شود دو نفر را که برای طلاق به توافق رسیده‌اند را در کنار هم نگه داشت و به آن‌ها خدمات مشاوره ارائه کرد.

تاکنون چند مرکز مشاوره راه‌اندازی شده است و آیا قرار است بر تعداد این مراکز افزوده شود؟

از سال ۹۴ تا ۱۴۰۰ حدود ۵۸۵ مرکز مشاوره خصوصی با دادگستری‌های استان همکار می‌کنند، همچنین ۹ مورد هم مرکز مشاوره دولتی داریم که همان مراکز تحت پوشش بهزیستی هستند و ۶۳۰ مرکز غربالگری که این مراکز تقریبا دولتی هستند.

بیشتر بخوانید:  پاک‌کردن نام همسر سابق از شناسنامه

براساس پرونده‌های دعاوی در دادگاه از استان‌ها خواسته شده است به ازای هر ١٢٠ تا ٢٠٠ پرونده در استان، مراکز مورد نیاز خود را اعلام کنند. معاونت اجتماعی تلاش کرده با مشارکت بهزیستی مراکز مشاوره را در شهرستان‌های بیش از ۵۰ هزار نفر به همکاری بپذیرد. در مراکز کمتر از ۵۰ هزار نفر هنوز مراکز مشاوره ایجاد نشده است و از ظرفیت‌های داخل بهزیستی استفاده می‌کنند بر اساس قانون دو نوع مرکز مشاوره را می‌توانیم تعریف کنیم. اول مراکزی که در صدر ماده ۱۶ هستند و دوم مراکزی که مشمول تبصره همان ماده هستند. براساس تبصره ماده ۱۶ در شهرستان‌هایی که مراکز مشاوره وجود ندارد دادگاه‌ها می‌توانند از مراکزی که تحت نظارت بهزیستی استان یا شهر یا شهرستان هستند استفاده کنند.

در حال حاضر ما مراکز تبصره ماده ۱۶ را تعریف کرده‌ایم که در حال خدمت رسانی هستند. از سوی دیگر قوه قضاییه هم در این مدت دو آزمون برگزار کرده و افرادی هم که صاحب امتیاز دفاتر مشاوره هستند در این آزمون شرکت کرده‌اند و در حال حاضر افرادی که در سال ۱۳۹۸ در آزمون قبول شده‌اند مراسم تحلیف‌شان انجام شده است و گواهی و مجوز راه‌اندازی مرکز را دریافت کرده‌اند و در برخی از استان‌ها نیز شروع به کار کرده‌اند. زمانی که قوه قضاییه در این زمینه به حد اشباع برسد که البته هنوز هم نرسیده است مراکز تبصره‌ای به امورات دیگری می‌پردازند.

در صورتی که مراکز مشاوره قوه قضاییه به طور کامل راه‌اندازی شوند آیا همچنان از خدمات مراکز مشاوره تبصره‌ای استفاده می‌شود؟

در حال حاضر طی ۹ سال ۱۵.۳۷ درصد سازش در پرونده‌های متقاضی طلاق صورت گرفته است، اما باید توجه داشته باشیم که سازش موقت است و سازش پایدار نیست. سازش پایدار را زمانی داریم که افرادی که از چرخه طلاق خارج شده‌اند به مدت مشخصی مراقبت و رصد شوند و مددکاری برای این افراد انجام شود تا سازش این خانواده سازش قطعی و پایدار شود. ما نیز به دنبال سازش قطعی هستیم مراکز ماده ۱۶ که همان مراکز تبصره‌ای هستند به این بخش منتقل می‌شوند مراقبت‌های بعد از سازش و همچنین مراقبت‌های بعد از طلاق را انجام می‌دهند، چراکه افراد بعد از طلاق هم نیازمند مراقبت هستند و نباید رها شوند و نحوه رفتار این افراد با جامعه، فرزندان و خانواده نیاز به آموزش و مهارت دارد. همچنین برخی از زنان بعد از طلاق سرپرست خانواده می‌شوند و نیاز به شغل دارند از همین رو نیاز به مددکار دارند و این فعالیت‌ها باید از طریق این مراکز مشاوره ارائه شود. ما پیگیر هستیم تا این برنامه‌ها را نیز فعال کنیم و زنجیره کاملی را در این خصوص داشته باشیم.

در بحث پیشگیری از طلاق باید سه مرحله مدنظر قرار گیرد. اولین مرحله، مرحله قبل از ازدواج است و باید دوره‌های آموزشی و مهارتی به افراد ارائه شود. یک سری از مهارت‌ها نیز زمانی باید آموزش داده شود که زوجین به زندگی وارد می‌شوند، همچنین با تولد هر فرزند مرزبندی در خانواده تغییر می‌کند و رفتار و نوع مراوده زن و شوهر با تولد هر فرزند تغییر می‌کند این رفتار‌ها نیز نیازمند مهارت است و باید آموزش داده شود. آخرین مرحله هم که به طلاق منجر می‌شود مراحل حین طلاق است یعنی زمانی که افراد پس از پایان دعواهایشان به دادگاه رسیده تا حق و حقوق خود را دریافت کنند. بخش آخر این قسمت نیز زمانی است که یا زوجین سازش کرده‌اند و یا از هم طلاق گرفته‌اند و یا با وضعیت موجود ادامه می‌دهند که این بخش نیز نیاز به مراقبت‌های لازم و خاص خود را دارد.

قوه قضاییه مدخل حین طلاق است یعنی برنامه‌ریزی‌های قبل و بعد از طلاق متوجه دستگاه‌های حمایتی است و هرچه دستگاه‌های حمایتی در اقدامات و فعالیت‌های خودشان قوی‌تر عمل کنند خود به خود بخشی از این چرخه که به سمت دادگستری است کمتر خواهد شد.

چه تعداد زوج متقاضی طلاق به مراکز مشاوره ارجاع داده شده‌اند؟

در سال ۱۴۰۰، طبق آمار دریافتی از سامانه ارجاع، ۱۴۶ هزار و ۷۴۱ زوج به مراکز مشاوره مراجعه کرده‌اند که از این تعداد ۱۵.۳۷ درصد در ۹ ماهه سال ۱۴۰۰ نیز صلح و سازش بین این افراد برقرار شده است. همچنین در سال ۱۳۹۹، ۱۱۸ هزار و ۵۲۳ زوج به مراکز مشاوره مراجعه کرده‌اند که ۱۵.۱۸ درصد منجر به صلح و سازش شده است و با توجه به مقایسه این آمار‌ها در ۹ ماهه سال ۱۴۰۰ روند صلح و سازش افزایشی بوده است و امیدواریم تا پایان سال ۱۴۰۰ پرونده‌های بیشتری منجر به صلح و سازش شوند.

کدام استان‌ها دارای بیشترین مراکز مشاوره هستند و صلح و سازش در بین پرونده‌های متقاضی طلاق زوجین در کدام استان‌ها بیشتر بوده است؟

بر اساس ارجاعات انجام شده، استان‌های اصفهان، خوزستان، کرمان و فارس بیشترین مراکز مشاوره را در کنار دادگاه‌های خانواده ایجاد کرده‌اند. بیشترین مراجعه کنندگان به مراکز مشاوره در سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ در استان خراسان رضوی بوده و استان تهران و مازندران در رتبه‌های بعدی بوده‌اند و کرمان، اصفهان و فارس نیز پس از این استان‌ها بیشترین مراجعه کننده به مراکز مشاوره را داشته‌اند.

بالاترین میزان صلح و سازش براساس تعداد مراکز، مربوط به استان‌های خراسان رضوی با ۱۶.۳۴ درصد صلح و سازش در سال ۹۹ و ۲۰.۴ درصد در سال ۱۴۰۰ و پس از آن تهران با ۱۲.۱۴ درصد صلح و سازش در سال ۹۹ و ۱۲.۶۵ درصد در سال ۱۴۰۰ بوده است.

در کدام استان‌ها درخواست برای طلاق توافقی بیشتر بوده است؟

درخواست طلاق توافقی در استان تهران بیشترین آمار را دارد، گرچه در سال‌های ۹۹ و ۱۴۰۰، به ترتیب ۱۲.۶۵ و ۱۲.۱۴ درصد زوجین متقاضی طلاق به صلح و سازش رسیده‌اند. از سوی دیگر در استان کهگیلویه و بویراحمد پایین‌ترین درخواست برای طلاق توافقی را داشته‌است.

در کدام استان‌ها بالاترین میزان طلاق گزارش شده است؟

بر اساس آمار ثبت رسمی کشور به طور کلی وضعیت طلاق در کشور ۱۱.۴۱- درصد در هشت ماهه سال ۱۴۰۰ نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش داشته است. استان‌هایی که افزایش داشته‌اند به ترتیب شامل لرستان، کرمان، هرمزگان، اردبیل، سیستان و بلوچستان، بوشهر و یزد هستند.

اگر شرایط طلاق توافقی سخت‌تر شود چه تبعاتی را می‌تواند به همراه داشته باشد؟

سخت‌تر شدن شرایط طلاق توافقی باعث افزایش درخواست طلاق به درخواست زوجه خواهد شد. لطمات روحی و روانی زیادی به اعضای خانواده وارد می‌شود و آینده فرزندان به خطر می‌افتد.

علت افزایش طلاق به درخواست زوجه چیست؟

در طلاق توافقی، چون زوجین موظف هستند به مراکز مشاوره مراجعه کنند بعد از دریافت خدمات ۴ جلسه اجباری که ۳ ماه نیز طول می‌کشد، می‌توانند طلاق بگیرند. حال به دلیل اینکه این دوره کم شود وکلا به زوجین پیشنهاد می‌دهند برای اینکه زودتر به نتیجه برسند. پرونده طلاق به درخواست زوجه به دادگاه تقدیم شود و در حین فرآیند رسیدگی دوباره به درخواست طلاق توافقی بر می‌گردند و بدون دریافت خدمات مشاوره مسیر طلاق را به اتمام می‌رسانند و روند طلاق را از این طریق کوتاه می‌کنند از همین رو این یکی از دلایلی است که تعداد طلاق به درخواست زوجه افزایش پیدا کرده است.

یکی دیگر از مواردی که شاید دلیل افزایش طلاق به درخواست زوجه می‌تواند باشد این است که طلاق به درخواست زوج، زمانی صورت می‌گیرد که درخواست از سوی مرد باشد و مرد باید در چنین طلاقی نصف دارایی خود را که در حین زندگی زناشویی کسب کرده باید به خانم بدهد و از همین رو معمولا مرد‌ها برای طلاق کمتر مراجعه می‌کنند و برای اینکه مفری از این قانون داشته باشند، شرایط را به زوجه سخت می‌کنند تا زوجه درخواست طلاق دهد البته علل دیگری نیز می‌تواند داشته باشد.

بیشتر طلاق‌ها در چه مقطعی از زندگی مشترک صورت می‌گیرد؟

در سال اول و پنج سال اول ازدواج به طور معمول طلاق زیاد است، اما در حال حاضر شاهد هستیم که طلاق در زندگی‌هایی که بیش از ۱۵ سال است نیز به چرخه طلاق اضافه می‌شوند. حتی زوجینی که ۳۰ سال زندگی کرده‌اند از هم جدا می‌شوند. البته تعداد این افراد زیاد نیست، اما نسبت به سال‌های گذشته این نوع طلاق‌ها شتاب بیشتری داشته است و نگرانی‌هایی را ایجاد کرده‌است و هشدار‌هایی را به ما می‌دهد که نیازمند مداخلات سازمان‌های حمایتی است که باید انجام شود.

مهمترین علل طلاق در جامعه چیست؟

طبق اظهارات متقاضیان طلاق و تشخیص مشاوران خانواده علت اول طلاق عدم مسئولیت پذیری است. خشونت خانگی دومین مورد علل شایع در طلاق و اعتیاد سومین علت طلاق است. چهارمین علت فقر اقتصادی و بیکاری است که به بحث طلاق دامن می‌زند دخالت اطرافیان نیز از مواردی است که باعث بروز طلاق در زوجین می‌شود. خیانت هم یکی از عوامل اصلی در طلاق است. انحرافات فردی نیز باعث بروز طلاق می‌شود. اگر بخواهیم در بخش کاهش طلاق برنامه خوبی داشته باشیم باید همه سطوح متناظر آن دیده شده و برای آن برنامه ریزی شود. در حال حاضر بیشتر به بعد فردی و روان شناختی در طلاق توجه می‌شود در حالی‌که باتوجه به علل طلاق بعد اجتماعی در درخواست طلاق اهمیت بیشتری دارد.