غبار همسایه‌ها در چشم ایران

جامعه ۲۴- دیروز باز هم ادارات و دستگاه‌های اجرایی شهرستان‌های اندیمشک، بهبهان، دزفول و شوشتر تعطیل شدند. علت: گرد‌و‌غبار گسترده. ورود این گرد و غبار از اواخر بهمن‌ماه به مناطق جنوب و جنوب غرب کشور شروع شد و حالا توده گرد و غبار جدید که در اردن، سوریه و عراق تشکیل و از مرز‌های غربی ایران وارد کشور شده استان‌های خوزستان، ایلام و لرستان را درگیر کرده و حتی استان‌های شمالی مانند مازندران و گیلان را تحت تاثیر قرار داده است.

صبح جمعه میزان آلودگی هوا در خرمشهر به ۵۴ برابر حد مجاز و در آبادان و شادگان به ۴۷ برابر حد مجاز رسید، وضعیتی غیرقابل تحمل برای مردم این منطقه. روز گذشته هم روابط‌عمومی اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان با بیان آنکه حد مجاز غبار در هوا ۱۵۰ میکروگرم بر مترمکعب است اعلام کرد که شاخص کیفی هوای شهر‌های اهواز ۵۰۰، شاخص هوای دزفول ۳۳۰، شاخص رامشیر ۵۰۰، شاخص شوشتر ۳۹۱ و شاخص سوسنگرد ۵۰۰ در شرایط خطرناک و شاخص کیفی اندیمشک ۱۷۴ در شرایط ناسالم برای همه گروه‌ها است.

بیشتر بخوانید:  نتیجه سیاست‌های نادرست، افزایش کانون‌های گرد و غبار

محمدجواد اشرفی، دبیر کارگروه اضطرار آلودگی هوای خوزستان هم درباره وضعیت این مناطق گفت: «به تدریج گرد‌وغبار به شهر‌های مرکزی و جنوب استان خوزستان و در حال حاضر به شهر‌های شرقی و شمالی استان گسترش پیدا کرده است، اما غلظت آلودگی در قسمت‌های غربی و مرکزی استان کاهش یافته است.»
وضعیت آلودگی در این مناطق بحرانی است.

روز جمعه عباس شاهسونی، رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت با بیان اینکه حتی ۱۰ درصد از روز‌های اهواز استاندارد‌های ملی را نداشته و با رهنمود‌های سازمان بهداشت جهانی فاصله زیادی دارد به ایرنا گفته بود: «در سال‌های ۹۲ تا ۹۹ به طور میانگین تقریبا ۰.۶درصد از روز‌های سال هوا در محدوده خوب و ۳۱.۴‌درصد در محدوده قابل قبول قرار داشته. همچنین ۴۸‌درصد از روز‌های سال در محدوده ناسالم برای گروه‌های حساس، ۱۷.۳درصد در محدوده ناسالم برای همه گروه‌ها، ۱.۷درصد در محدوده بسیار ناسالم و ۰.۹۳‌درصد در محدوده خطرناک بوده است؛ تعداد روز‌های ناسالم برای گروه‌های حساس و تعداد روز‌های بسیار ناسالم در اهواز افزایش یافته است.»

او همچنین هزینه اقتصادی مرگ‌های ناشی از مواجهه با ذرات معلق در سال ۹۹ در شهر اهواز بالای ۴۵۶ میلیون دلار اعلام کرد و در ادامه گفت: «اگر ۱۰ درصد از این هزینه را به عنوان هزینه‌های درمان بیماری‌های منتسب به آلودگی هوا در نظر بگیریم ۴۵ میلیون دلار هزینه بیماری‌های منتسب به آلودگی هوا در اهواز بوده است در حالی که در ایران نیز به طور میانگین هفت میلیارد دلار بابت مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا هزینه شده است.»

تعطیلی ادارات و دیرتر شروع شدن ساعات کاری همچنان در شهر‌های خوزستان ادامه دارد و این گرد‌وغبار همچنان در این مناطق باقی مانده است.

دیپلماسی در این حوزه ضعیف است

چند روز قبل بود که علی سلاجقه، رئیس سازمان محیط زیست در حاشیه پنجمین مجمع محیط زیست ملل متحد که در نایروبی کنیا برگزار می‌شد رتبه ایران را در مهار بیابان‌زایی و گرد‌وغبار، رتبه اول در جهان خواند. او همچنین گفت اقدامات سریع و اضطراری در دو سال اخیر در خوزستان برای جلوگیری از گسترش گرد‌وغبار انجام گرفته و نقشه‌های گرد‌وغبار در کشور‌های همسایه را شناسایی کرده‌ایم. او البته توضیح نداد که بر اساس کدام بررسی‌ها ایران در مبارزه با بیابان‌زایی و گرد‌وغبار به رتبه نخست دست یافته است. این ادعا در حالی است که اواخر سال ۹۸، طرح مشترک ایران و عراق برای بیابان‌زدایی و جنگل‌کاری موقتا غیرفعال شد.

بر اساس آن طرح پیش‌بینی شده بود که مسیر مهران تا کربلا به طول ٣٠٠ کیلومتر که هر‌سال بیشتر از ۵‌میلیون زائر از آن می‌گذرند، جنگل‌کاری شود. طرح را ایران تهیه کرد و جلساتی با مسئولان عراق تشکیل شد تا آن‌ها را متقاعد کنند. عراق چاله‌کنی را در دو طرف جاده‌ای ٨٢کیلومتری آن سوی مرز و در هر طرف ۵ردیف انجام داد. و، چون انتقال نهال با خاک از یک کشور به کشور دیگر ممنوع است، ایران درحال ساخت نهالستان‌هایی در شهرستان‌های عزیزیه و کوت شد تا در این چاله‌ها درختانی سبز شود. اسفند سال ۹۸، اما مدیرکل منابع طبیعی ایلام خبر داد که پس از حوادث دی‌ماه آن سال اتفاقاتی افتاد که مرز را از سمت عراق بستند و کار متوقف شد.

سلاجقه همچنین در ادامه صحبتهایش در پنجمین مجمع محیط زیست ملل متحد بر این موضوع تاکید و اعلام کرد که «برداشت شن و ماسه در عراق و خشک شدن هورالعظیم مشکلات بسیاری برای معیشت و سلامت مردم ایجاد کرده است. در سال ۸۶ و ۹۶ تفاهم‌نامه‌های همکاری در این زمینه داشتیم که امیدوارم به‌روزرسانی و اجرا شود.»

با این حال جاسم العزیز حَمَدی، وزیر محیط زیست کشور عراق هم که در این مجمع حضور داشت، با تاکید بر آنکه همکاری‌ها با ایران مثل قبل نیست گفت: «باید در این زمینه پیشرفت داشته باشیم. عراق یکی از کشور‌های بسیار آسیب‌پذیر از تغییرات اقلیمی در دنیا شناخته شده و درباره گرد‌وغبار، امنیت آب، خشکسالی، بیابان‌زدایی و مین‌زدایی نیاز به مذاکره دوجانبه است.» حالا با غبار‌های پیش رو بار دیگر دیپلماسی ضعیف و کم‌کاری‌های موجود را به رخ کشیده. خوزستان، ایلام و حتی زنجان و استان‌های دیگر درگیر غباری هستند که گویا تا فعلا قصد رفتن از منطقه را ندارد. غباری که احتمال افزایش آن بالا و طولانی شدن ماندن آن بر سر بسیاری از شهر‌های جنوبی زیاد است.

دیروز نیز مسعود منصور، رییس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری در نشستی خبری درباره مدیریت گرد‌وغبار در جنوب غرب کشور به ایسنا گفت: «عربستان، عراق و کویت کانون گرد‌وغبار فعلی در استان‌های جنوب غرب کشور هستند. گرد‌وغباری که در استان‌های کرمانشاه و خوزستان مشاهده می‌شود، منشا خارجی دارد و باید با دیپلماسی فعال به این موضوع ورود شود.» به گفته او حتی اگر کانون‌های داخلی گرد‌وغبار کنترل شود، وجود کانون‌های خارجی سبب ایجاد مشکل می‌شود.

کشور‌های همسایه باید پای کار بیایند

«تا کشور‌های دیگر پای کار نیایند این مشکل حل نمی‌شود.» علی محمد طهماسبی بیرگانی، دبیر ستاد ملی مقابله با پدیده گرد‌وغبار این را به «پیام ما» می‌گوید و تاکید می‌کند بررسی‌های مختلف و اقدامات کارشناسی انجام‌شده در سالیان گذشته نشان داده که نیاز به همکاری کشور‌های اطراف نکته مهم و الزام‌آوری است و چنانچه کشور‌های حاشیه خلیج فارس و از سوی شرق افغانستان، پاکستان، ازبکستان و …. پای کار نیایند نمی‌توان به آینده امیدوار بود. او می‌گوید: «این مشکل برای بسیاری از این کشور‌ها به عنوان مشکل اصلی شناخته نمی‌شود. آن‌ها مشکلات بزرگتری دارند و برای این مسئله وقت و انرژی نمیگذارند. در نتیجه تاکنون نتوانسته‌ایم به نتیجه درستی برسیم.»

او به برنامه عمل منطقه‌ای اشاره می‌کند که ایران و با توجه به داده‌های علمی تدوین کرده و علی سلاجقه هم در نشست نایروبی بر آن تاکید کرده است. طهماسبی بیرگانی ادامه می‌دهد: «در بهار سال آینده گردهمایی را با حضور وزرای محیط زیست کشور‌های منطقه و برای حل این مشکل خواهیم داشت. کشور‌های عراق، افغانستان، پاکستان، عربستان، امارات، ازبکستان، سوریه و … باید پای کار بیایند.»
طهماسبی بیرگانی می‌گوید در برنامه تدوین شده در ایران بر حضور ارگان‌های بین‌المللی تاکید کرده و گفته‌ایم بدون الزام آور شدن این برنامه کاری از پیش نخواهد رفت «همچنین ساختار و برنامه عمل مشخص پیش‌بینی کرده‌ایم. از سویی باید صندوق مالی مشترکی ایجاد شود تا مشکل کمبود منابع مالی مرتفع شود. این برنامه در حد پیش نویس است و امیدواریم کشور‌های منطقه هم از آن استقبال کنند و بتوانیم این ساختار را عملیاتی کنیم.»

دبیر ستاد ملی مقابله با پدیده گرد‌وغبار، مساحت کانون‌های بحرانی غبارخیز داخلی را ۳۵ میلیون هکتار عنوان می‌کند و می‌گوید در حال حاضر ۶ میلیون هکتار از این وسعت فعال است و برخی مناطق، چون جنوب شرق اهواز مدیریت شده، اما همچنان مناطق غبارخیز داخلی هم به فعالیتشان ادامه می‌دهند. او در پایان خبر می‌دهد وزارت خارجه در بحث دیپلماسی فعال شده و وزیر خارجه خواستار صحبت با رئیس سازمان محیط زیست در این ارتباط شده است، اما «همچنان باید بر ارتباط سازنده‌تر تاکید کرد و دانست که تا وقتی کشور‌های برون مرزی اقدام عملی نکنند کاری از پیش نخواهد رفت».