طرد دوباره آسیب‌دیدگان اجتماعی در سایه تعطیلی سازمان‌های مردم نهاد/ تعطیلی سمن‌ها به کاهش سرمایه اجتماعی می‌انجامد

جامعه ۲۴، نازنین فرزان‌جو: سازمان‌ها و نهاد‌های مردم‌نهاد در ایران پیشینه‌ چندانی ندارند، برخورد با این سازمان‌ها اما سلیقه‌ای بوده و دولت هم نه تنها از آنها حمایت چندانی نمی‌کند که گاهی بر سر راه فعالیت آنها مانع‌تراشی هم می‌کند. این درحالیست که فعالیت سمن‌ها غیرانتفاعی و مردمی بوده اما نتیجه فعالیت‌های آنها می‌تواند در طولانی مدت به کاهش هزینه‌های دولت در حوزه‌های فعالیت سمن‌های مختلف منجر شود.

از سوی دیگر به‌وجودآوردن سازمانی مردم‌نهاد که معمولا سود مالی هم به همراه ندارد متقاضی زیادی ندارد. تعطیلی «خانه خورشید» نخستین مرکز کاهش آسیب اعتیاد زنان در ایران نمونه‌ای از این بی‌توجهی‌هاست و تاسف‌آورتر آنکه این روزها سخن از بسته‌شدن «خانه کودک ناصرخسرو» به دست شهرداری تهران است. 

با سید حسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران درباره بی‌توجهی‌ها و سنگ‌اندازی‌ها بر سر راه فعالیت‌ سازمان‌های مردم نهاد (NGO)‌ها گفتگو کردیم.

فعالیت ادامه‌دار سمن‌ها با وجود بی‌توجهی دولت

موسوی چلک به جامعه ۲۴ می‌گوید: یکی از هوشمندی‌های هر جامعه بهره‌گیری از تمامی ظرفیت‌ها برای ارائه خدمات و انجام وظایفشان است. هنگامی‌ که از همه ظرفیت‌ها سخن می‌گوییم شامل سازمان‌های غیردولتی هم می‌شود که بخش مهمی از این ظرفیت‌ها را تشکیل داده و می‌توانند به تناسب وظایفی که در اساسنامه‌ خود دارند به دولت‌ها کمک کنند تا وظایف قانونی خود را در قبال مردم انجام دهند.

او می‌افزاید: در این حوزه یکی از موضوعات مهم تکالیفی است که دولت در حوزه‌های اجتماعی به‌ویژه رفاه و تامین اجتماعی به معنای عام خود دارند. موضوعی که از گذشته‌های دور تاکنون به آن نیم‌نگاهی داشته‌ایم و در این راستا همواره شاهد حضور سازمان‌های غیردولتی، خیریه‌ها، بخش خصوصی و تعاونی‌ها در حوزه‌های اجتماعی بوده‌ایم. مطالعه در ادیان گوناگون الهی و کشور‌های دیگر هم نشان می‌دهد که ما شرایط را برای فعالیت این سازمان‌ها فراهم می‌کردیم. امروز هم در کشور ما سازمان‌های غیر دولتی زیادی در حوزه‌های گوناگون از جمله کودکان، زنان ، معلولان و دیگر گروه‌ها درحال کار و فعالیتند و البته همگی هم مجوز دارند که آن‌ها را از مراجع مربوطه و ذیربط دریافت کرده‌اند.

موسوی چلک اظهار می‌کند: در اینجا باید تاکید کنم فعالیت سمن‌ها به لحاظ میزان توجه دولت‌های مختلف،  فرازوفرود‌هایی را تجربه کرده است، اما این فعالیت‌ها همواره وجود داشته و ادامه هم خواهد داشت و امکان تعطیلی آن‌ها وجود ندارد. البته در این میان برخی مراکز هم به دلیل نظارت‌هایی که وجود داشت یا نبود منابع مالی توسط بنیان‌گذاران‌شان تعطیل شدند. فراموش نکنیم برای سازمان‌های غیردولتی شرایط بسیار دشوار است و حمایت‌های لازم از آن‌ها صورت نمی‌گیرد. گاه هم گسترش فعالیت‌‌ نهادهای ذیربط می‌تواند عاملی برای کاهش فعالیت سازمان‌های غیردولتی باشد.

این کارشناس حوزه آسیب‌های اجتماعی می‌گوید: ما نباید فعالیت‌های سازمان‌های غیردولتی را به یک یا دو سازمان محدود کنیم. از دید من تمامی نهاد‌های غیردولتی که امروز در کشور ما کار می‌کنند به جامعه و مردم کمک می‌کنند. برای نمونه انجمن اوتیسم، انجمن حمایت از حقوق معلولان، انجمن بیماران کلیوی، انجمن بیماران سرطانی یا بنیاد بیماری‌های خاص، انجمن مددکاران اجتماعی، انجمن‌هایی که در حوزه کودکان، اعتیاد، سالمندان، زنان و بی‌خانمان‌ها فعالیت می‌کنند و گروه‌هایی را که زیرپوشش خود قرار دادند همه ظرفیت‌های مهمی است که برای کشور به‌وجود آمده است و باور شخصی من این است که تمامی سازمان‌های غیردولتی در حد و گاه فراتر از نیرو و توان خود درحال کار هستند.

تاثیر سازمان‌های مردم‌نهاد در جامعه

رئیس انجمن مددکاری کشور می‌افزاید: سازمان‌های غیردولتی و مردم‌نهاد همواره در کنار مردم بوده‌اند و این موضوع را به روشنی در بحران‌هایی که برای جامعه و کشور به‌وجود آمده دیده‌ایم؛ برای نمونه در بحران‌هایی مانند زلزله و سیل همواره شاهد حضور و کمک فعال سمن‌ها بوده‌ایم. امروز هیچ‌کس تردیدی در تاثیرگذاری این سازمان‌ها در جامعه ندارد اگرچه اندازه و میزان تاثیرگذاری هر یک با دیگری متفاوت است. امروز تمامی این سازمان‌ها در تلاشند تا بتوانند بخشی از بار را از روی دوش جامعه بردارند و البته این موضوع چیزی نیست که تنها در کشور ما وجود داشته باشد و ما حضور اینگونه سازمان‌ها را در تمام دنیا به شکلی پررنگ می‌بینیم.

موسوی چلک درباره تعطیلی مراکز مردم‌نهاد به جامعه ۲۴ می‌گوید: وزارت کشور، وزارت بهداشت، بهزیستی و دیگر نهاد‌هایی که بر اساس قانون مرجع صدور مجوز سمن‌ها هستند، بر اساس همان قوانین و دستورالعمل‌های موجود در کشور حق نظارت هم دارند، فرایند نظارت و تعطیلی سمن هم روشن و مشخص است که اصلا رخداد خوبی نیست. اینکه می‌شنویم یک «ان‌جی‌او» پس از سال‌ها کار و تلاش تعطیل می‌شود بسیار ناراحت‌کننده است.

بیشتر بخوانید: رویکرد دولت رئیسی جامعه‌مدنی‌زدایی در کشور است/ تلاش عده‌ای برای جلوگیری از شکل‌گیری جامعه مدنی توانمند در ایران

به گفته این مددکار اجتماعی، سازمان‌های غیردولتی بخشی از سرمایه‌های اجتماعی کشور را تشکیل می‌دهند و تعطیلی آن‌ها سبب کاهش این سرمایه می‌شود. گاهی به دلیل اختلاف‌دیدگاه و سلیقه و گاه به زعم دستگاه‌های نظارتی به دلیل عملکرد‌های نامناسب تعطیل می‌شوند که این مضوع همواره نمی‌تواند درست یا نادرست باشد. دستگاه‌های نظارتی و دولتی ممکن است نتوانسته باشند براساس اساس‌نامه خود عمل کنند و یا شاید نتوانسته بودند انتظارات را در گزارش‌دهی برآورده کرده باشند؛ بنابراین برای تعطیلی این‌گونه مراکز دلایل گوناگون و متفاوتی وجود دارد.

موسوی چلک در ادامه گفتگو با جامعه ۲۴ اظهار می‌کند: هنگامی‌که می‌بینیم تابلوی یک سازمان‌نهاد پایین می‌آید و تعطیل می‌شود حس خوبی ندارم. از دید من گاه می‌توان تعطیلی را به تعویق انداخت و تلاش کرد تا با اصلاحاتی سازمان مورد بحث به فعالیت خود ادامه دهد. به باور من این کار می‌تواند بهترین استراتژی در این زمینه باشد.

اثرات تعطیلی نهاد‌های مردم‌نهاد بر جامعه

رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران درباره تاثیرات این سازمان‌ها بر جامعه می‌گوید: همان‌گونه‌ که در بالا اشاره کردم وجود و افزایش نهاد‌های مردم‌نهاد سبب بالارفتن سرمایه و اعتماد اجتماعی در جامعه می‌شود و نبود و تعطیلی آن‌ها به همان نسبت این سرمایه را کاهش می‌دهد و بر جامعه تاثیر منفی دارد.

موسوی چلک عنوان می‌کند: تعطیلی گسترده این مراکز می‌تواند انگیزه دیگر سازمان‌های مردم‌نهاد را تحت‌تاثیر قرار دهد و از بین ببرد. از سوی دیگر این اقدام می‌تواند اعتماد مردم نسبت به این‌گونه سازمان‌ها را تا اندازه‌ای خدشه‌دار کند. همان‌گونه‌که می‌دانید اعتماد و ارتباط حرفه‌ای موضوعی نیست که به‌آسانی به‌وجود آید به‌ویژه اگر نمونه‌ها کسانی باشند که وضعیت و شرایط سختی داشته و در معرض و بطن بحران‌های فراوان باشند چراکه این افراد به دیگران و مراکز سخت اعتماد می‌کنند. باید بدانیم اعتماد مردم به سازمان‌های غیردولتی هم بخش مهمی از سرمایه اجتماعی کشور است بنابراین نباید به آسانی از کنار این موضوع عبور کنیم.